Της Ιφιγένειας Κωφού*
Η 4η βιομηχανική επανάσταση, βασιζόμενη στην εκπαίδευση των μηχανών (Machine Learning), την επιστήμη των δεδομένων (Data Science) και την Τεχνητή Νοημοσύνη (Αrtificial Intelligence), δημιουργεί τεράστιες προκλήσεις και ευκαιρίες και αναμένεται να επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην κοινωνία, την πολιτική, την αγορά εργασίας και την εκπαίδευση τα επόμενα χρόνια. Για τους λόγους αυτούς, συγκεντρώνει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον των ηγετών και των προσωπικοτήτων δεκάδων χωρών.
Με βάση τις προβλέψεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, 150 εκατομμύρια άτομα θα χάσουν τη δουλειά τους το 2022, ενώ 300 εκατ. νεοεισερχόμενοι δεν θα βρίσκουν εργασία. Ήδη, το 65% των νέων με πρώτο πτυχίο αναζητεί αντικείμενα απασχόλησης που εκλείπουν. Σήμερα στην Ευρώπη ζητούνται ψηφιακές δεξιότητες από τους 7 στους 10 εργαζομένους, και δυστυχώς, ένας στους τρεις δεν διαθέτει καμία. Το 2030, με την επέλαση των ρομπότ στην αγορά εργασίας, θα χαθούν 800 εκατ. θέσεις – το 1/5 του σημερινού παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Όλα τα παραπάνω φέρνουν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τη δημιουργία ενός πλαισίου που θα συνδέει την εκπαίδευση με την αγορά εργασίας και θα δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την απόκτηση και ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων και γενικότερα δεξιοτήτων του 21ου αιώνα.
Στην κατεύθυνση αυτή, έγιναν έρευνες και αναπτύχθηκαν πολιτικές σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε μαθητές, φοιτητές και εργαζόμενοι να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες που θα τα τους καταστήσουν ενεργούς και ανταγωνιστικούς στη σύγχρονη αγορά εργασίας. Παραδείγματα αποτελούν το Πλαίσιο Βασικών Ικανοτήτων (Key Competences Framework), ένα εργαλείο αναφοράς για τις βασικές ικανότητες που χρειάζονται όλοι οι άνθρωποι για να επιτύχουν στη ζωή τους στην κοινωνία της γνώσης, το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (European Qualifications Framework), το οποίο περιγράφει τι ξέρει, τι καταλαβαίνει και τι είναι ικανός να κάνει ο μαθητής από πλευράς μαθησιακών αποτελεσμάτων, και το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (National Qualifications Framework), το οποίο στοχεύει στη βελτίωση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού σε κάθε χώρα.
Με αφετηρία τη Συνθήκη της Λισσαβόνας για μία ανταγωνιστική κοινωνία της γνώσης και υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης και απασχόλησης, προτείνεται στο πλαίσιο ενίσχυσης της διά βίου μάθησης η καλλιέργεια οκτώ βασικών ικανοτήτων που θεωρούνται αναγκαίες για την προσωπική ανάπτυξη του ατόμου, την καλλιέργεια της συνείδησης του ενεργού πολίτη, την κοινωνική ένταξη και την απασχόληση, ανάμεσα στις οποίες πρωτεύουσα θέση έχουν η επικοινωνία σε ξένες γλώσσες, η ψηφιακή ικανότητα, η πολιτισμική συνείδηση και έκφραση και οι μεταγνωστικές ικανότητες. Η επιτυχία της πρότασης προϋποθέτει την αναπροσαρμογή των αναλυτικών προγραμμάτων, τη στενότερη συνεργασία των εκπαιδευτικών φορέων με τους κοινωνικούς εταίρους και τον κόσμο της εργασίας, τη σύνδεση της ακαδημαϊκής με την επαγγελματική μάθηση, τη συνεργατική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, προγράμματα ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning courses) και νέες μεθόδους αξιολόγησης.
Καθώς θεωρείται βέβαιο ότι οι νέοι δεν θα περάσουν όλη τους τη ζωή στον ίδιο τομέα απασχόλησης ή ακόμη και στον ίδιο τόπο, αλλά η επαγγελματική τους διαδρομή θα αλλάζει με απρόβλεπτους τρόπους και θα χρειάζονται ένα ευρύ φάσμα γενικών δεξιοτήτων που θα τους επιτρέπουν να προσαρμόζονται, κρίνεται απαραίτητος ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου των σχολείων και των πανεπιστημίων, ώστε να συμβάλλουν σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα αναπτύσσει τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις νοοτροπίες που απαιτούνται για τον διαπολιτισμικό διάλογο, την κριτική σκέψη, την επίλυση προβλημάτων και την ανάπτυξη δημιουργικών σχεδίων, με κατάλληλες μεθόδους διδασκαλίας, χρήση ψηφιακών και ανοικτών μέσων επικοινωνίας και επαγγελματική ανάπτυξη του διδακτικού προσωπικού.
Σε αυτό συνεπικουρούν τα αποτελέσματα διαφόρων ερευνών: Σε έρευνα που διενεργήθηκε από το Ευρωβαρόμετρο μεταξύ των εργοδοτών σε όλη την Ευρώπη για την απασχολησιμότητα των πτυχιούχων, σημαντικά ποσοστά των ερωτηθέντων εργοδοτών δήλωσαν ότι για τη στρατολόγηση στελεχών στις εταιρείες τους σημαντικές δεξιότητες ήταν η συνεργασία στο πλαίσιο της ομάδας, η προσαρμογή σε νέες καταστάσεις, οι επικοινωνιακές και γλωσσικές δεξιότητες, οι δεξιότητες ανάλυσης και επίλυσης προβλήματος, σχεδιασμού και οργάνωσης, λήψης αποφάσεων και πληροφορικής. Η γνώση των ξένων γλωσσών αναγνωρίστηκε από το 50% των εταιρειών με σημαντική διεθνή επιχειρηματική δραστηριότητα ως η πιο σημαντική δεξιότητα στο μέλλον. Σε άλλη πρόσφατη έρευνα στην Ελλάδα, το 80% των εργοδοτών θεωρεί ότι το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα δεν εξοπλίζει τους αποφοίτους με το αναγκαίο μείγμα δεξιοτήτων που απαιτείται από την αγορά εργασίας (επιχειρηματική ηθική, ικανότητα εργασίας σε ομάδες, ευελιξία και προσαρμοστικότητα, επικοινωνιακές δεξιότητες), ενώ το 43% των Ελλήνων θεωρούν ότι η εκπαίδευση ή η κατάρτισή τους δεν τους παρείχε τις απαιτούμενες δεξιότητες ώστε να βρουν μια θέση εργασίας η οποία να ανταποκρίνεται στα επαγγελματικά τους προσόντα (1η στην ΕΕ). Το κενό αυτό των δεξιοτήτων θα μπορούσε να καλυφθεί από τα Πανεπιστήμια, κυρίως μέσω της Πρακτικής Άσκησης, αλλά και από Σχολές Μαθητείας, και φυσικά μέσω της καλύτερης συνεργασίας των κόσμων της αγοράς και της εκπαίδευσης και των δημοσίων και ιδιωτικών φορέων (Υπουργεία Παιδείας- Εργασίας, τομέας επιχειρήσεων), κάτι που επιχειρήθηκε στην Ευρώπη από το 2010 με την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας «Νέες δεξιότητες για νέες θέσεις εργασίας» (New Skills for New Jobs), η οποία στόχευε στην προώθηση της βελτίωσης των δεξιοτήτων προσαρμόζοντας τις δεξιότητες στις ανάγκες της αγοράς εργασίας.
Παρά τις πολυάριθμες μεταρρυθμίσεις που γίνονται για αρκετές δεκαετίες, διαπιστώνουμε ότι η ανάπτυξη δεξιοτήτων και η σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας αποτελούν βασικό θέμα της πολιτικής ατζέντας των περισσοτέρων ευρωπαϊκών χωρών, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας. Αλλά, όπως ανέφερε ο διακεκριμένος καθηγητής Δημήτρης Νανόπουλος στο πρόσφατο συνέδριο του Economist στην Αθήνα, με θέμα “The New Jobs-The New Skills”, «Τα πράγματα δεν μπορούν να παραμείνουν τα ίδια, ενώ όλα έχουν αλλάξει», τονίζοντας ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να αποτελεί διεθνή κόμβο γνώσης και εκπαίδευσης. Έτσι, σύμφωνα με τον γενικό διευθυντή του ΣΕΒ, οι νέες θέσεις εργασίας και τα νέα επαγγέλματα που συνδέονται με τις νέες τεχνολογίες, την ψηφιοποίηση της οικονομίας και την 4η βιομηχανική επανάσταση «δεν είναι μέρος του προβλήματος αλλά μέρος της λύσης» για την ελληνική οικονομία και την αγορά εργασίας.
Χρειαζόμαστε επομένως μία εθνική, συνολική, ρεαλιστική πρόταση και τα κατάλληλα εργαλεία για την εκπαίδευση και την ανάπτυξη των γνωστικών, επικοινωνιακών, ψηφιακών και υψηλής κλίμακας δεξιοτήτων των μαθητών, φοιτητών και εργαζομένων και ενσωμάτωση του ψηφιακού σχολείου στην εκπαιδευτική πρακτική. Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά δεν θα είμαστε ουραγοί, αλλά θα αναπτύξουμε τα αντανακλαστικά ώστε να προσαρμόσουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα και να καλλιεργήσουμε τις δεξιότητες που απαιτούνται για τη μετάβαση στη νέα πραγματικότητα, χωρίς να χάσουμε την ταυτότητά μας, και η εκπαίδευση να αποτελέσει τον κύριο μοχλό ανάπτυξης της οικονομίας μας.
*Η Ιφιγένεια Κωφού είναι διδάκτορας Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας, καθηγήτρια αγγλικής γλώσσας, συνεργαζόμενη με το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, μέλος του Τομέα Παιδείας ΝΔ.