Η Χαλκιδική έχει καθιερωθεί στη συνείδηση όλων ως ο απόλυτος προορισμός για καλοκαιρινές διακοπές, με τις ακτές χιλιομέτρων και τα καταγάλανα νερά της. Παράλληλα, όμως, κρύβει μία πλούσια ιστορία αιώνων που έχει αφήσει έντονα τα σημάδια της στο τόπο.
Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία από την προϊστορική μέχρι την οθωμανική περίοδο βρίσκονται διάσπαρτα στα τρία πόδια και στην ενδοχώρα, αρκετά από τα οποία είναι άγνωστα ακόμα και στους κατοίκους της Χαλκιδικής και στους Θεσσαλονικείς που την έχουν σαν… δεύτερη πατρίδα τους.
«Χαλκιδική δεν είναι μόνο ο ήλιος και η θάλασσα, είναι και τα μνημεία. Πέρα από την ακτινοβολία του Αγίου Όρους, που υπάρχει και εκτός της αθωνικής πολιτείας με τα μετόχια, η Χαλκιδική είχε πλούσια ιστορία από τους προϊστορικούς και κυρίως κατά τους κλασικούς χρόνους, δεδομένου ότι ήταν χώρος με αποικίες από τη Νότια Ελλάδα, κυρίως από την Εύβοια, και πόλεις πολύ ανθηρές και εξαιρετικά οργανωμένες», τονίζει ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, Γιώργος Σκιαδαρέσης.
Η Voria.gr παρουσιάζει όλους τους αρχαιολογικούς χώρους που υπάρχουν ανά δήμο και είναι φέτος επισκέψιμοι για όσους επιθυμούν να συνδυάσουν στις διακοπές τους τη θάλασσα με μία περιήγηση στην ιστορία και στον πολιτισμό της περιοχής.
ΔΗΜΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Αρχαία Στάγειρα: Είναι ο αρχαιότερος και σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος, πατρίδα του Αριστοτέλη. Είναι ένας χώρος που συνδυάζει φυσικό περιβάλλον και αρχαιότητες, δίπλα στην Ολυμπιάδα. Η πόλη ιδρύθηκε το 655 π.Χ. από κατοίκους της Άνδρου και αποίκους από τη Χαλκίδα. Το σύμβολό της είναι ο κάπρος και φέρεται να το απέκτησε από ένα νησάκι που βρίσκεται κοντά στον αρχαιολογικό χώρο, το οποίο έχει το σχήμα του αγριογούρουνου. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Σταγειρίτες μετέφεραν και έθαψαν στην πόλη τα οστά του Αριστοτέλη και καθιέρωσαν προς τιμήν του μια μεγάλη γιορτή, τα Αριστοτέλεια. Η πόλη καταστράφηκε το 349 π.Χ. από τον Φίλιππο, ο οποίος με προτροπή του Αριστοτέλη την επανίδρυσε, την επανακατασκεύασε, ωστόσο είχε πάρει μία φθίνουσα πορεία και η ακμή της περιορίστηκε.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08:.30 έως 15:30 εκτός Τρίτης, με ελεύθερη είσοδο.
Σιδηροκαύσια: Βρίσκονται στο σημερινό χωριό Στάγειρα, εκεί όπου είναι το πάρκο του Αριστοτέλη. Ήταν ένας οικισμός που άνθισε ιδιαίτερα κατά την οθωμανική περίοδο, τον 15ο και 16ο αιώνα, καθώς ήταν η πρωτεύουσα των μαντεμοχωρίων, είχε δηλαδή να κάνει με την παραγωγή και εκμετάλλευση μεταλλευμάτων στην ευρύτερη περιοχή. Εκεί μπορεί κανείς να επισκεφτεί ένα οθωμανικό λουτρό που διασώζεται πλήρως σε όλο του το ύψος. Υπάρχει επίσης ένα ερειπωμένο τζαμί, ενώ μπαίνοντας κανείς στο πάρκο του Αριστοτέλη μπορεί να δει δύο πύργους, που ήταν το κονάκι του Μαδέμ αγά, το διοικητικό κέντρο του οικισμού.
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Παρασκευή 10:00 έως 14:00
Πύργος Προσφορίου (Πύργος Ουρανούπολης): Είναι ίσως το πιο διάσημο βυζαντινό μνημείο στη Χαλκιδική. Ανήκε σε μετόχι της Μονής Βατοπεδίου και αναφέρεται για πρώτη φορά το 1344. Ωστόσο, ο πύργος και τα κτήρια έχουν φάσεις που φτάνουν μέχρι τον 19ο αιώνα. Στις χαμηλότερες στάθμες του είναι βυζαντινός, ωστόσο όσο ανεβαίνουμε πιο ψηλά υπάρχουν ανακατασκευές της οθωμανικής περιόδου. «Ήταν ένα συγκρότημα κτηρίων, από το οποίο σώζεται ο πύργος, ο αρσανάς κι ένα χαμηλό μικρό κτήριο κι ένα ακόμα κτήριο, ο Μπαρμπακάς, όπως αποκαλείται, που φιλοξενεί μία μικρή έκθεση αρχαιολογικής συλλογής με αντικείμενα από τη Χαλκιδική, καθώς επίσης αντικείμενα από την οικοσκευή του ζεύγους Λοκ. Πρόκειται για ένα ζευγάρι Αυστραλών που εγκαταστάθηκε μετά το 1922 και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην τοπική κοινωνία», ανέφερε ο κ. Σκιαδαρέσης.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08.30 έως 15.30 εκτός Τρίτης.
Νεκροταφείο Ακάνθου: Βρίσκεται στην Ιερισσό και είναι στεγασμένος χώρος, στον οποίο μπορεί κανείς να δει ταφές των προχριστιανικών χρόνων.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08.30 έως 15.30 εκτός Σαββατοκύριακου.
Μονή Ζυγού: Βρίσκεται στην Ουρανούπολη. Είναι ένα αγειορίτικο μοναστήρι εκτός Αγίου Όρους. Σώζεται το καθολικό του και οι βασικοί χώροι, δηλαδή η τράπεζα, αποθηκευτικοί χώροι και οι χώροι που φιλοξενούσαν τους μοναχούς. Έτσι, παίρνει κανείς μία ιδέα περίπου πώς ήταν οργανωμένο ένα μικρό αγειορίτικο μοναστήρι. Η Μονή Ζυγού συνδέεται με τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας του μοναχισμού στο Άγιον Όρος. Πέρασε από εκεί το 958 μ.Χ. πριν φτάσει στη Μονή Μεγίστης Λαύρας, το πρώτο μοναστήρι που ίδρυσε. Το καθολικό και τα κτήρια χρονολογούνται σε διάφορες φάσεις, τον 11ο και τον 12ο αιώνα. Περίπου στα 1200 μ.Χ. το μοναστήρι φαίνεται να είχε αρχίσει να εγκαταλείπεται. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν Φράγκοι, γι’ αυτό ονομάζεται και Φραγκόκαστρο, ενώ τον 17ο και 18ο αιώνα φιλοξενούσε εργαστηριακές εγκαταστάσεις.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08:30 έως 15:30 εκτός Τρίτης.
ΔΗΜΟΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ
Ιερό του Άμμωνα Δία: Βρίσκεται στην Καλλιθέα, δίπλα στη θάλασσα. Ο ναός αποκαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ‘70. Είναι μία περιοχή ιερών, με πρώτο το ιερό του Διονύσου, που λατρευόταν με τις νύμφες σε ένα σπήλαιο κάτω από έναν βράχο. Από το τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα άρχισε να κατασκευάζεται το ιερό του Άμμωνα Δία, αλλά στη συνέχεια, στον 4ο π.Χ. αιώνα, χτίστηκε δίπλα στον βωμό ένας περίπτερος ναός δωρικού ρυθμού. Από τα τέλη του 3ου π.Χ. ή στις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα φαίνεται ότι υπέστη μία μεγάλη καταστροφή και έγινε μία ανακατασκευή. Στα ρωμαϊκά χρόνια μετασκευάστηκε και κατασκευάστηκαν κερκίδες στον ναό, για να βλέπουν οι πιστοί τα δρώμενα και συνέχισε να λειτουργεί μέχρι την εποχή των διαδόχων του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Παραπλεύρως του αρχαιολογικού χώρου υπάρχει ένα παλαιοχριστιανικό λουτρό.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08:30 έως 15:30 εκτός Τρίτης, με ελεύθερη είσοδο.
Πύργος της Φώκαιας: Είναι ο μοναδικός πύργος της Χαλκιδικής (η περιοχή είχε πολλούς πύργους για να προστατεύουν τα πολλά μετόχια) που σώζεται μέχρι τις επάλξεις του κι έχει ύψος περίπου 17 μέτρα. Κατασκευάστηκε πιθανότατα το 1407 από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγο και παραχωρήθηκε στην περιοχή που ήταν μετόχι της Μονής Αγίου Παύλου του Αγίου Όρους. «Τον Πύργο μπορεί κανείς να τον δει απ’ έξω. Εσωτερικά δεν είναι επισκέψιμος. Σχεδιάζουμε κάτι για το μέλλον και ελπίζουμε να το καταφέρουμε του χρόνου. Εκτός από την όμορφη θέση στην οποία βρίσκεται, έχει και μία ιδιαίτερη ιστορία που συνδέεται με τη Χαλκιδική, γιατί εκεί ήταν το στρατηγείο του Εμμανουήλ Παπά, που ήταν ο αρχιστράτηγος της επανάστασης στη Χαλκιδική. Δίπλα στον πύργο υπάρχει κι ένας μετοχιακός ναός των Αγίων Αποστόλων. Μέσα στον Αύγουστο κάποια Σαββατοκύριακα, πιθανότατα και όλα, θα προβληθεί ένα video mapping, κάτι που επρόκειτο να γίνει πέρσι, αλλά ακυρώθηκε λόγω πανδημίας και το επαναφέρουμε σε συνεργασία με τον δήμο Κασσάνδρας. Είναι μία παραγωγή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, μία προβολή βίντεο στις δύο από τις τέσσερις πλευρές του πύργου, όπου θα εκτυλίσσεται η ιστορία από την ίδρυσή του μέχρι τα νεότερα χρόνια, την εποχή των προσφύγων. Το video mapping θα έχει και αγγλικούς υπότιτλους, οπότε θα μπορούν να το παρακολουθήσουν και ξένοι», ανέφερε ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων.
ΔΗΜΟΣ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ
Αρχαία Όλυνθος: Είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Χαλκιδικής. Η πόλη που ιδρύθηκε τον 7ο π.Χ. αιώνα από τους Βοττιαίους που ήρθαν από την περιοχή της Ημαθίας και εγκαταστάθηκαν στον λόφο της Ολύνθου. Η ακμή της ήταν στα κλασικά χρόνια, ενώ καταστράφηκε από τον Φίλιππο. Η αρχαία Όλυνθος έχει ανασκαφεί στο μεγαλύτερο μέρος της και είναι ένα από τα καλύτερα δείγματα πολεοδομικού σχεδιασμού (χρησιμοποίησε το Ιπποδάμειο σύστημα με οριζόντιους και κάθετους δρόμους σε απόλυτη γεωμετρία) και οικιστικής αρχιτεκτονικής στην κλασική εποχή.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08:30 έως 15:30 εκτός Τρίτης.
Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου: Αυτή τη στιγμή το μουσείο βρίσκεται σε φάση προετοιμασίας της μόνιμης έκθεσης, έργο ΕΣΠΑ που ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο, οπότε οι τρεις από τις τέσσερις ενότητες θα είναι έτοιμες και επισκέψιμες για το κοινό. Όπως ανέφερε ο κ. Σκιαδαρέσης, προς το παρόν μπορεί να δει κανείς την περιοδική έκθεση συλλογής Λαμπρόπουλου, η οποία σε ένα μήνα αναμένεται να κλείσει, γιατί τα αντικείμενά της θα μεταφερθούν στο μουσείο. Στον χώρο πραγματοποιήθηκε φέτος η πρώτη συνάντηση αρχαιολογικών ταινιών, που έχει ως στόχο να πάρει σιγά – σιγά ζωή το μουσείο και να γίνει γνωστό στον κόσμο.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08:30 έως 15:30 εκτός Τρίτης.
Πύργος της Γαλάτιστας: Άνοιξε φέτος έπειτα από πολλά χρόνια. Είναι ένας πύργος που έχει μία ιδιαιτερότητα ως προς την αρχιτεκτονική του, καθώς έχει γύρω – γύρω αντιρήδες. Χρονολογείται στην πρώτη του φάση από τον 11ο αιώνα. Είναι τριώροφος, αλλά δεν σώζεται σε όλο το ύψος του. Στο εσωτερικό του έχει και μία μικρή έκθεση, ενώ γύρω υπάρχει υδρόμυλος, υδροδεξαμενές και ένα ελαιοτριβείο, τα οποία συνδέονται με παραγωγικές δραστηριότητες του οικισμού της Γαλάτιστας.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08:30 έως 15:30 εκτός Τρίτης.
ΔΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ
Κέντρο Βυζαντινού Πολιτισμού «Ιουστινιανός»: Πρόκειται για το Βυζαντινό Μουσείο της Χαλκιδικής και βρίσκεται στα Φλογητά. Είναι ένα συγκρότημα επίσης μετοχιακό της Μονής Αγίου Παντελεήμονα και ανήκει στο υπουργείο Πολιτισμού. Εκεί υπάρχουν τρία κτήρια, εκ των οποίων το ένα φιλοξενεί ένα μέρος -αυτό που μέχρι στιγμής έχει ολοκληρωθεί- του βυζαντινού μουσείου της Χαλκιδικής.
«Είναι ανοιχτό στο κοινό και μπορεί κανείς να δει δύο αίθουσες από το υπό σύσταση μουσείο και να πάρει μία πρώτη γεύση για τη χριστιανική Χαλκιδική. Αλλά είναι και ένας χώρος εντυπωσιακός, γιατί συνδυάζει τα κτήρια αυτά του 19ου αιώνα που έχουν αποκατασταθεί και να πάρει μία γεύση από μοναστηριακή αρχιτεκτονική. Από τον Σεπτέμβρη και μετά, αν δεν προκύψουν αστάθμητοι παράγοντες, θα ανοίξουμε μία περιοδική έκθεση που θα αφορά την επανάσταση στη Χαλκιδική. Θα εκτεθούν αντικείμενα που συνδέονται με την επανάσταση, δανεισμένα από το Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, θα παρουσιαστούν κείμενα – επιστολές του Εμμανουήλ Παπά με τρόπο ψηφιακό και ταυτόχρονα θα υπάρχει μία διαδραστική οθόνη από την οποία θα μπορεί κανείς να πάρει πληροφορίες για τα γεγονότα της Χαλκιδικής. Παράλληλα, θα υπάρχει μία τεράστια οβάλ οθόνη στο μεγαλύτερο μέρος του κτηρίου, όπου οχτώ προτζέκτορες θα προβάλλουν ένα ντοκιμαντέρ περίπου 20 λεπτών, στο οποίο θα εξιστορούνται τα όσα συνέβησαν κατά την επανάσταση με έναν τρόπο βιωματικό, καθώς ο θεατής θα είναι στη μέση και γύρω του εκτυλίσσονται τα γεγονότα», σημείωσε ο κ. Σκιαδαρέσης.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08:.30 έως 15:30 εκτός Τρίτης.
Κέντρο Συντήρησης: Βρίσκεται επίσης στα Νέα Φλογητά. Είναι στην ουσία ένα ανοιχτό κέντρο, στο οποίο οι επισκέπτες μπορούν να δουν πώς συντηρείται ένα αντικείμενο. Υπάρχουν πάγκοι πίσω από μία βιτρίνα και καρέκλες για τους θεατές που έχουν την ευκαιρία να μάθουν πώς γίνεται, για παράδειγμα, η συγκόλληση ενός αγγείου ή τη συντήρηση μίας εικόνας και με ειδικές οθόνες να βλέπουν πώς δουλεύει το χέρι του συντηρητή.
Απευθύνεται κυρίως σε σχολεία και οργανωμένα γκρουπ, κυρίως κατόπιν ραντεβού, προκειμένου να είναι εκεί και οι συντηρητές.
ΔΗΜΟΣ ΣΙΘΩΝΙΑΣ
Βασιλική Σωφρονίου: Βρίσκεται στη Νικήτη και φέτος άνοιξε ξανά. Είναι βασιλική του 5ου αιώνα με πολύτιμα ψηφιδωτά δάπεδα. Ο επισκέπτης παίρνει μία ιδέα πώς ήταν η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της παλαιοχριστιανικής περιόδου.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08:30 έως 15:30 εκτός Τρίτης.
Φωτογραφίες: Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους
Κεντρική φωτογραφία: Αρχαία Στάγειρα