Ακριβώς πριν από 30 χρόνια -στις 9 Νοεμβρίου 1989- γκρεμίστηκε το Τείχος του Βερολίνου. Τα επόμενα χρόνια η Γερμανία ενοποιήθηκε, η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε και η παγκόσμια ιστορία γύρισε σελίδα. Το 1992 ο Φράνσις Φουκουγιάμα, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς, έγραψε το βιβλίο για «Το τέλος της ιστορίας», μόνο που ξέχασε να βάλει στον τίτλο ένα ερωτηματικό, κάτι που ο ίδιος παραδέχεται σήμερα. Ένα χρόνο μετά -το 1993- ο καθηγητής του Χάρβαρντ Σάμιουελ Χάντιγκτον δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Η σύγκρουση των πολιτισμών», που λίγο αργότερα γίνεται βιβλίο με παγκόσμια επιτυχία. Σε αντίθεση με τον Φουκουγιάμα, που υμνούσε τον ενιαίο μονοπολικό κόσμο που αναδυόταν μετά την κατάρρευση του Σοβιετικού στρατοπέδου, και την εποχή της παγκοσμιοποίησης, ο αντι-πολυπολιτισμικός Χάντιγκτον διέβλεπε την τεράστια σημασία των πολιτισμικών συγκρούσεων, που απειλούν να δημιουργήσουν χάσματα και -κυρίως- ρήγματα στην παγκοσμιοποίηση.
Στα 25 χρόνια που μεσολάβησαν από τις τοποθετήσεις των δύο επιδραστικών Αμερικανών διανοουμένων τα γεγονότα απέδειξαν ότι όλες οι θεωρίες είναι καταδικασμένες εν μέρει να επιβεβαιώνονται και εν μέρει να διαψεύδονται. Ίσως αυτή να είναι η αξία τους. Και σίγουρα γι’ αυτό η προσφορά τους στην κίνηση του ανθρώπινου μυαλού είναι σημαντική.
Στη Θεσσαλονίκη του 2019 ο Φουκουγιάμα και ο Χάντιγκτον δεν απασχολούν καθόλου την επικαιρότητα. Αν και τα γεγονότα των τελευταίων ημερών θα έπρεπε να τους επαναφέρουν στο προσκήνιο, τουλάχιστον για προβληματισμό. Διότι στη Θεσσαλονίκη τις τελευταίες ημέρες είχαμε δύο θεσμικά γεγονότα που εξ’ αντικειμένου «ακουμπούν» στην παγκοσμιοποίηση, αλλά στις συζητήσεις κυριάρχησε μια περιθωριακή πρωτοβουλία, που ευτυχώς αποδείχθηκε ότι στην πράξη συγκίνησε ελάχιστους ανάμεσά μας. Από τη μία το 60ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου και η 35η διεθνής έκθεση τουρισμού Philoxenia. Από την άλλη το μπάρμπεκιου με χοιρινό και αλκοόλ κοντά στο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών -οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι μουσουλμάνοι, άρα δεν τρώνε χοιρινό, ούτε πίνουν αλκοόλ- στα Διαβατά. Από τη μία ένα από τα μακροβιότερα περιφερειακά κινηματογραφικά φεστιβάλ στην Ευρώπη και μία έκθεση που αφορά έναν από τους μεγαλύτερους κλάδους της ελληνική οικονομίας, τον τουρισμό. Από την άλλη, μια ενστικτώδης και φοβική αντίδραση για το προσφυγικό - μεταναστευτικό, κάπως πιο ήπια από αυτές που συμβαίνουν σε άλλες κοντινές περιοχές με βία και απειλές, στις οποίες παρεμβαίνουν εισαγγελείς.
Η Θεσσαλονίκη διαλέγει και παίρνει. Όχι μόνο που θα συμμετέχει, αλλά και τι θα συζητάει, αφού ορισμένες φορές η συζήτηση και η δημοσιότητα είναι εξίσου σημαντική -εάν όχι σημαντικότερη- από τη συμμετοχή.
Σε πιο βαθμό της πηγαίνει ο αισιόδοξος και κοσμοπολίτης Φουκουγιάμα και σε πόσο της ταιριάζει ο συγκρουσιακός -και για κάποιους ρεαλιστής- Χάντινγκτον;
ΥΓ. Ο Θεσσαλονικιός μπασκετμπολίστας Κώστας Σλούκας, ο οποίος αγωνίζεται στην τουρκική Φενέρμπαχτσε, προς χάριν του Σέρβου κόουτς Ζέλικο Ομπράντοβιτς, επικρίθηκε χθες διότι δεν άγγιξε το πανό με σύνθημα για τα 81 χρόνια από το θάνατο του Κεμάλ Ατατούρκ, με το οποίο οι συμπαίκτες του μπήκαν στο γήπεδο, προφανώς κατ’ εντολήν άλλων. Αναγκάστηκε, μάλιστα, να δικαιολογηθεί -ή μάλλον να απολογηθεί- δημόσια γι’ αυτό. Σε ποια πλευρά του σύγχρονου πολιτισμού βρίσκεται η σημερινή ελίτ της γειτονικής χώρας, το γνωρίζουμε όλοι.
ΥΓ2. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ο Μάνος Χατζιδάκις ηχογραφεί στην Αμερική το άλμπουμ «Reflections» με το συγκρότημα New York Rock & Roll Ensemble. Στο δίσκο υπάρχει το τραγούδι για τον Κεμάλ, έναν 20χρονο μουσουλμάνο με μοναδικό όνειρο να χαθεί στην Αμερική, τον οποίο είχε γνωρίσει ο Χατζιδάκις στη Νέα Υόρκη. Όταν 20 και περισσότερα χρόνια μετά ο συνθέτης θέλησε να παρουσιάσει το συγκεκριμένο δίσκο στα ελληνικά απευθύνθηκε στο φίλο και σταθερό του συνεργάτη Νίκο Γκάτσο. Κι εκείνος ο αξεπέραστος ποιητής του ελληνικού τραγουδιού καθόλου τυχαία άλλαξε την ιστορία του Κεμάλ.
«Ακούστε τώρα την ιστορία του Κεμάλ /
ενός νεαρού πρίγκιπα, της Ανατολής /
απόγονου του Σεβάχ του θαλασσινού, /
που νόμισε ότι μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. /
Αλλά πικρές οι βουλές του Αλλάχ /
και σκοτεινές οι ψυχές των ανθρώπων. /
Στης Ανατολής τα μέρη μια φορά και ένα καιρό /
ήταν άδειο το κεμέρι, μουχλιασμένο το νερό /
στη Μοσσούλη, τη Βασσόρα, στην παλιά τη χουρμαδιά /
πικραμένα κλαίνε τώρα της ερήμου τα παιδιά. /
Κι ένας νέος από σόι και γενιά βασιλική /
αγροικάει το μοιρολόι και τραβάει κατά εκεί. /
Τον κοιτάν οι Βεδουίνοι με ματιά λυπητερή /
κι όρκο στον Αλλάχ τους δίνει, πως θ’ αλλάξουν οι καιροί. /
Σαν ακούσαν οι αρχόντοι του παιδιού την αφοβιά /
ξεκινάν με λύκου δόντι και με λιονταριού προβιά /
απ’ τον Τίγρη στον Ευφράτη, απ’ τη γη στον ουρανό /
κυνηγάν τον αποστάτη να τον πιάσουν ζωντανό. /
Πέφτουν πάνω του τα στίφη, σαν ακράτητα σκυλιά /
και τον πάνε στο χαλίφη να του βάλει την θηλιά /
μαύρο μέλι μαύρο γάλα ήπιε εκείνο το πρωί /
πριν αφήσει στην κρεμάλα τη στερνή του την πνοή. /
Με δύο γέρικες καμήλες μ’ ένα κόκκινο φαρί /
στου παράδεισου τις πύλες ο προφήτης καρτερεί. /
Πάνε τώρα χέρι χέρι κι είναι γύρω συννεφιά /
μα της Δαμασκού τ’ αστέρι τους κρατούσε συντροφιά. /
Σ’ ένα μήνα σ’ ένα χρόνο βλέπουν μπρος τους τον Αλλάχ /
που από τον ψηλό του θρόνο λέει στον άμυαλο Σεβάχ: /
«νικημένο μου ξεφτέρι δεν αλλάζουν οι καιροί, /
με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί» /
Καληνύχτα Κεμάλ, /
αυτός ο κόσμος δε θα αλλάξει ποτέ. /
Καληνύχτα...»