του Κωνσταντίνου Τσουκαλά*
Τα πλαστικά δεν υπάρχουν εδώ και πολύ καιρό – μόλις από τις αρχές του 20ού αιώνα. Από τη δεκαετία του ‘60 τα πλαστικά άρχισαν να χρησιμοποιούνται περισσότερο και άλλαξαν τον τρόπο ζωής μας. Είναι φθηνά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πολλούς διαφορετικούς σκοπούς, από ιατρικό εξοπλισμό που μπορεί να σώσει ανθρώπινες ζωές, έως ποτήρια του καφέ μιας χρήσης ενώ βρίσκουν εφαρμογή σε δεκάδες καθημερινές μας συνήθειες και σχεδόν σε όλους τους κλάδους της βιομηχανίας.
Έχουν καθιερωθεί στην αντίληψή μας ως «κάτι φθηνό, κάτι που μας διευκολύνει». Στην πραγματικότητα όμως το κόστος τους στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία είναι τεράστιο.
Σήμερα περιτριγυριζόμαστε από περισσότερα πλαστικά από ποτέ. Ζούμε σε έναν, όχι και τόσο υπέροχο, πλαστικό κόσμο. Πλαστικά παράγονται και χρησιμοποιούνται κατά χιλιάδες τόνους σε όλο τον κόσμο δημιουργώντας έναν μεγάλο όγκο αποβλήτων. Από τους 27 εκατομμύρια τόνους πλαστικών αποβλήτων που παράγονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη, μόνο το ένα τρίτο ανακυκλώνεται, ενώ το υπόλοιπο μέρος καταλήγει στο φυσικό περιβάλλον, οδηγείται σε χωματερές ή καίγεται σε αποτεφρωτές, προκαλώντας ανυπολόγιστες συνέπειες στο περιβάλλον και κατ’ επέκταση σε εμάς τους ίδιους.
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες του WWF, τα πλαστικά αποτελούν τον νούμερο ένα παράγοντα ρύπανσης των θαλασσών παγκοσμίως ενώ εκτιμάται ότι κάθε χρόνο διαρρέουν στο περιβάλλον σχεδόν 40.000 τόνοι πλαστικών απορριμμάτων. Περίπου 11.500 τόνοι από αυτά καταλήγουν στη Μεσόγειο και σχεδόν το 70% αυτών των πλαστικών απορριμμάτων ρυπαίνει κάθε χρόνο τις ελληνικές ακτές.
Η αλόγιστη χρήση πλαστικών και η ελλιπής διαχείρισή τους, μετατρέπουν τη Μεσόγειο σε μια επιπλέουσα χωματερή από σακούλες, καλαμάκια, πλαστικά μπουκάλια, δίχτυα και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Αν δεν δράσουμε άμεσα και συλλογικά φαίνεται πως το 2050 θα υπάρχουν περισσότερα πλαστικά από ό,τι ψάρια στις θάλασσές μας. Μιλάμε για μια οικολογική καταστροφή αφού έρευνες δείχνουν ότι τα πλαστικά βρίσκονται πλέον στα στομάχια πολλών ψαριών, πουλιών και θαλάσσιων θηλαστικών και δυστυχώς το ανθρώπινο είδος δεν αποτελεί εξαίρεση, μιας και μέσω της τροφικής αλυσίδας, τα πλαστικά καταλήγουν και στο δικό μας στομάχι.
Παγκοσμίως 344 είδη έχουν βρεθεί παγιδευμένα σε πλαστικά. Στη Μεσόγειο, τα βασικά θύματα είναι πουλιά (35%), ψάρια (27%), ασπόνδυλα (20%), θαλάσσια θηλαστικά (13%) και θαλάσσιες χελώνες. Ενδεικτικά το 90% των θαλασσοπουλιών έχουν κάποιο μικρό κομμάτι πλαστικού στο στομάχι τους (το 1960 το ποσοστό αυτό ήταν μόλις 5%) ενώ όλα τα είδη χελωνών που ζουν στη Μεσόγειο έχουν καταπιεί πλαστικά.
Η συλλογή δεδομένων για την κατάσταση της παράκτιας πλαστικής ρύπανσης αποτελεί σημαντικό κομμάτι στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Ωστόσο, δεν υπάρχουν τέτοια δεδομένα που να μας δίνουν την πραγματική διάσταση του προβλήματος στην Ελλάδα. Στην αναπλήρωση του κρίσιμου αυτού κενού, ξεκίνησε πριν από περίπου ένα χρόνο, να συνδράμει το WWF με την υλοποίηση του προγράμματος επιστήμης των πολιτών «Υιοθέτησε μια παραλία» και τη συλλογή πολύτιμων δεδομένωνγια την κατάσταση της πλαστικής ρύπανσης στον ελληνικό παράκτιο χώρο.
Μετά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του προγράμματος, τα αποτελέσματα έρχονται να επιβεβαιώσουν το πρόβλημα και τις ανησυχίες των ειδικών. Συνήθης ύποπτος στις ελληνικές παραλίες (περίπου 84%) είναι τα πλαστικά (τεχνητά πολυμερή υλικά), με τα αποτσίγαρα να αποτελούν το νο1 απόρριμμα στις ακτές. Κομμάτια πλαστικών (από 2,5 έως 50cm), τα πλαστικά καπάκια ποτών και νερού, καθώς και τα καλαμάκια έχου είσης την τιμητική τους. Μάλιστα, τα προαναφερθέντα υλικά, μαζί με τα μικρά κομμάτια διογκωμένης πολυστερίνης (φελιζόλ) αποτελούν τα πέντε πιο συχνά ευρήματα στις «υιοθετημένες» παραλίες εντός της χώρας.
Και τώρα τι; Μέτρα για την αντιμετώπιση της πλαστικής ρύπανσης
Ο περιορισμός της πλαστικής ρύπανσης πρέπει να καταστεί προτεραιότητα στις πολιτικές της χώρας μας. Είναι απαραίτητο να ακολουθηθεί η ιεραρχία διαχείρισης των πλαστικών απορριμμάτων και η πρόληψη της παραγωγής πλαστικών απορριμμάτων να αποτελέσει τη μέγιστη προτεραιότητα. Θα πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα και αποτελεσματικά οι διατάξεις του νόμου 4736/2020 που ενσωματώνει την οδηγία 2019/904/ΕΕ σχετικά με τη μείωση των επιπτώσεων ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον. Επιπλέον εάν επιθυμούμε να μπει ένα τέλος στην πλαστική ρύπανση, είναι σημαντικό η πολιτεία και όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς να προβούν σε ενέργειες όπως ο οικολογικός σχεδιασμός προϊόντων συσκευασίας με τη θέσπιση των κατάλληλων κινήτρων και αντικινήτρων, η ουσιαστική εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και η ανάπτυξη θεσμικών πρωτοβουλιών για τον περιορισμό της κατανάλωσης πλαστικών και τη στροφή σε λύσεις επαναχρησιμοποίησης.
Σε τοπικό επίπεδο, επίσης, είναι κρίσιμης σημασίας να επανασχεδιαστούν τα συστήματα διαλογής απορριμμάτων και καθαρισμού. Πόσοι από εμάς έχουμε επισκεφθεί παραλίες όπου είτε δεν βρήκαμε κανέναν κάδο απορριμμάτων, είτε βρήκαμε κάδους ξέχειλους από απορρίμματα παντός είδους; Οι δημοτικές αρχές παράκτιων περιοχών θα πρέπει να αναπτύξουν κάδους απορριμμάτων καθώς και κάδους ανακύκλωσης, οι οποίοι θα αδειάζονται τακτικά και θα διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Πρέπει επίσης, να προβαίνουν σε τακτικό καθαρισμό των παράκτιων χώρων, ακολουθώντας περιβαλλοντικά ορθές διαδικασίες προκειμένου να αποφευχθούν περιστατικά υποβάθμισης του περιβάλλοντος και καταστροφής οικοσυστημάτων. Χρειάζεται επίσης να ενημερώνουν διαρκώς τους επισκέπτες για την ανάγκη να διατηρούν το τοπίο σε καλή κατάσταση.
Η ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος από τα πλαστικά μιας χρήσης αποτελεί ίσως το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα των άμεσων συνεπειών που έχει στη ζωή μας η μη υπεύθυνη και μη βιώσιμη συμπεριφορά από τη μεριά του κράτους, των επιχειρήσεων, αλλά και των πολιτών. Το πλαστικό καλαμάκι που θα χρησιμοποιήσουμε για μόλις 5 λεπτά και θα το πετάξουμε, θα το συναντήσουμε στη θάλασσα που κολυμπάμε και στο ψάρι που θα βάλουμε στο πιάτο μας. Όλοι ανεξαιρέτως, έχουμε ευθύνη –στο μέτρο που αναλογεί στον καθένα- να συνδράμουν άμεσα στην προστασία του περιβάλλοντος, με απώτερο στόχο να διασφαλιστεί ένα μέλλον πιο βιώσιμο, πιο ασφαλές και πιο συνειδητοποιημένο ως προς την αδιάρρηκτη σχέση μας με τη φύση.
*Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι Συντονιστής τοπικών δράσεων του WWF Ελλάς