Του Κωνσταντίνου Βουδούρη*
Το υπόγειο νερό παίζει σημαντικό ρόλο στην κάλυψη των αρδευτικών και τουριστικών αναγκών σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου δεν καταγράφονται βροχοπτώσεις τη θερινή περίοδο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ΟΗΕ αφιερώνει την παγκόσμια ημέρα νερού 22/03/2022 στο υπόγειο νερό ("Υπόγειο νερό: κάνοντας το αόρατο ορατό") για να τονίσει τη σημασία του και την κρισιμότητά του στην επιβίωση του πλανήτη. Οι υπόγειοι υδροφορείς, οι φυσικές «δεξαμενές» του πλανήτη μας, αντιπροσωπεύουν το 97% του γλυκού και υγρού νερού.
Παράλληλα, το υπόγειο νερό βρίσκεται σε πιέσεις, οι οποίες εντείνονται λόγω της αστικοποίησης, της αυξημένης ζήτησης για την παραγωγή τροφίμων, της ποιοτικής υποβάθμισης από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, της αλλαγής χρήσεων γης και της μεταβλητότητας του κλίματος. H κλιματική κρίση θα έχει επιπτώσεις στις παραμέτρους του υδρολογικού ισοζυγίου και συνεπώς στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. Παρόλο που τα υπόγεια νερά εμφανίζουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα απέναντι στις κλιματικές μεταβολές, εντούτοις παραμένουν ευάλωτα σε αυτές και προκύπτει η ανάγκη για βελτιωμένη και αποτελεσματική διαχείρισή τους. Το υπόγειο νερό διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην προσαρμογή απέναντι στην κλιματική κρίση, καθώς σε πολλές περιοχές παρέχει ασφαλή και ικανοποιητική προμήθεια νερού και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξασφαλίζει πόσιμο νερό στην περίπτωση που το επιφανειακό νερό δεν επαρκεί.
Οι κύριες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στα εσωτερικά νερά (επιφανειακά και υπόγεια), με δεδομένο την αναμενόμενη μείωση των βροχοπτώσεων και την αύξηση των θερμοκρασιών, είναι: αλλαγές στην ποσότητα, αλλά και στην ποιότητα (λόγω διάλυσης των ρύπων σε μικρότερη υδατική μάζα και προέλασης του μετώπου υφαλμύρισης) των διαθέσιμων υδατικών πόρων, καθώς και αλλαγές στη χωροχρονική τους κατανομή, αλλαγές στη συχνότητα εμφάνισης και έντασης ακραίων καιρικών φαινομένων (ξηρασία και πλημμύρες), αλλαγές στη ζήτηση νερού, αλλαγές στην υγρασία του εδάφους και στη διάβρωση του εδάφους, καθώς και της στερεομεταφοράς των ποταμοχειμμάρων.
Τέλος, η υπεράντληση θα συμβάλλει στην επέκταση των εδαφικών υποχωρήσεων (καθιζήσεων), λόγω σημαντικής πτώσης στάθμης του υπόγειου νερού σε επιδεκτικούς προσχωματικούς υδροφορείς. Ένα χαρακτηριστικό της Ελλάδας, καθώς και άλλων μεσογειακών χωρών, είναι ότι η αγροτική οικονομία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο υπόγειο νερό, το οποίο εκμεταλλεύεται μέσω πολυάριθμων γεωτρήσεων. Πολλοί ειδικοί προειδοποιούν για πιθανή κατάρρευση τέτοιων οικονομιών.
Η προσαρμογή στην κλιματική κρίση μπορεί να γίνει με κατάλληλα μέτρα, σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού, που περιλαμβάνουν: διαχείριση της ζήτησης με κυρίαρχο στόχο την εξοικονόμηση, ολοκληρωμένη συνδιαχείριση επιφανειακών και υπόγειων νερών, θεσμικά μέτρα (νομοθεσία, χρηματο-οικονομικά εργαλεία), ενημέρωση, προώθηση συνεργασιών, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα σχεδιασμού, αποτελεσματικότητα στη χρήση, προστασία της ποιότητας και της ποσότητας του νερού, επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων νερών, κατασκευή κατάλληλων έργων ταμίευσης, τεχνητού εμπλουτισμού και αντιπλημμυρικών έργων, παρακολούθηση (monitoring), σύνταξη σχεδίων έκτακτης ανάγκης ασφάλειας νερού, κ.λπ. Έμφαση πρέπει να δοθεί στην κυκλική οικονομία, η οποία εντάσσεται στα μέτρα προσαρμογής και η οποία στοχεύει στη μείωση, επαναχρησιμοποίηση και διατήρηση του νερού. Στην κυκλική οικονομία πρωτεύοντα ρόλο θα παίξει η επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων για άρδευση, τεχνητό εμπλουτισμό, δημιουργία τεχνητών υγρoτόπων, και δευτερεύοντα ρόλο η συλλογή και αξιοποίηση των ομβρίων υδάτων.
Κλείνοντας, να αναφερθεί ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη και η θεαματική ανάπτυξη της υδροτεχνολογίας αποτελούν τα εχέγγυα για την ικανότητα του ανθρώπου να προσαρμοστεί μελλοντικά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην κλιματική κρίση.
*Ο Κωνσταντίνος Βουδούρης είναι Καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας ΑΠΘ
Πηγή φωτογραφίας: National Geographic/ Tatsiana Volskaya