Η παραλιακή λεωφόρος της Θεσσαλονίκης, η Λεωφόρος Νίκης, από το λιμάνι ως τον Λευκό Πύργο, είναι το πιο πολυ-φωτογραφημένο θέμα και σημείο της πόλης κι επίσης ο δρόμος όπου εκτυλίχθηκαν μερικά από τα πιο σημαντικά γεγονότα της ιστορίας. Άλλα θριαμβικού χαρακτήρα και άλλα εξαιρετικά δυσάρεστα, κάποια μάλιστα έχουν αφήσει ένα μελανό σημάδι, μια μουντζούρα στη σύγχρονη ιστορία της πόλης και της χώρας.
Στην αρχή ήταν η Οδός Μπεγιάζ Κουλέ (Λευκού Πύργου), μετά την απελευθέρωση του 1912 μετονομάστηκε σε Οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου και στη συνέχεια σε Λεωφόρος Νίκης ονομασία που παραμένει ως σήμερα.
Ο δρόμος, που δεν ήταν πάντα δρόμος, ούτε τόσο φαρδύς, ούτε τόσο πολύβουος, έχει τη δική του ιστορία. Σχηματίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1870, μετά την κατεδάφιση του νότιου τείχους της πόλης.
Στην αρχική της μορφή η παραλιακή οδός ήταν στενότερη κατά 8 μέτρα από ότι η σημερινή. Η κατασκευή του λιμανιού το 1900, επέβαλε μια δεύτερη επιχωμάτωση, για την κατασκευή των δύο προβλητών και το 1904 ξεκίνησαν οι εργασίες διαπλάτυνσης του παραλιακού δρόμου με σταδιακές επιχωματώσεις.
Λίγο μετά τη διάνοιξη, τον Μάιο του 1876, έλαβε χώρα εκεί «Η Σφαγή των Προξένων», ο ξυλοδαρμός μέχρι θανάτου από ένα μαινόμενο πλήθος μουσουλμάνων, του Γάλλου προξένου Jules Moulin και του Γερμανού ομολόγου του Henry Abbott. Οι μουσουλμάνοι εξαγριώθηκαν όταν οι πρόξενοι επιχείρησαν να αποτρέψουν τον εξισλαμισμό μιας νεαρής χριστιανής, ενώ στην υπόθεση ενεπλάκη και το προξενείο των ΗΠΑ στο κτήριο του οποίου βρήκε καταφύγιο η κοπέλα. Τα γεγονότα πήραν διαστάσεις, προκάλεσαν την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων και οδήγησαν στην αγχόνη αρκετούς μουσουλμάνους, ενώ οι αξιωματούχοι της πόλης καθαιρέθηκαν, όπως και ο σουλτάνος Αμπντούλ Αζίζ, ο οποίος μάλιστα λίγες μέρες αργότερα αυτοκτόνησε.
Αυτό ήταν το πρώτο μεγάλο περιστατικό που εγγράφηκε στην ιστορία της Λεωφόρου Νίκης. Ακολούθησαν οι βομβιστικές επιθέσεις Βούλγαρων «γκεμιτζήδων» τον Απρίλιο του 1903 και πέντε χρόνια αργότερα, τον Ιούλιο του 1908, ο παραλιακός δρόμος (όπως και η Πλατεία Ελευθερίας) συνδέθηκε με το Κίνημα των Νεότουρκων. Οι Νεότουρκοι υπόσχονταν ένα Σύνταγμα που θα βασιζόταν στις αρχές της ισονομίας και της ισοπολιτείας, σύντομα ωστόσο οι πράξεις τους οδήγησαν σε έναν σκληρό τουρκικό εθνικισμό, που μεταξύ άλλων σηματοδότησε το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη δημιουργία του σύγχρονου τουρκικού κράτους.
Στο κλίμα αυτού του εθνικισμού και της επίδειξης ισχύος η παραλιακή οδός γέμισε τον Ιούνιο του 1911 εντυπωσιακές αψίδες κάτω από τις οποίες πέρασε η χρυσοποίκιλτη άμαξα του σουλτάνου Μεχμέτ Ε΄(Ρεσάτ), ο οποίος έκανε στάση στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο της περιοδείας του στη Μακεδονία.
Έναν χρόνο μετά, ο ελληνικός στρατός μπήκε θριαμβευτής στην πόλη και η πομπή του βασιλιά Γεώργιου Α΄ κατέληξε στον Λευκό Πύργο, όπου έγινε η έπαρση της σημαίας. Το ημερολόγιο έδειχνε 29 Οκτωβρίου 1912 και η Θεσσαλονίκη γύριζε σελίδα στην ιστορία της.
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από τη Λεωφόρο Νίκης πέρασαν τόσο τα γερμανικά τεθωρακισμένα οχήματα που σήμαναν την Κατοχή στις 9 Απριλίου του 1941, όσο και τα τμήματα του ΕΛΑΣ στις 30 Οκτωβρίου 1944 που έφεραν το χαρμόσυνο μήνυμα της απελευθέρωσης. Και κάπως έτσι στη μνήμη των Θεσσαλονικέων η Λεωφόρος Νίκης αποτελεί ακόμα τον εμβληματικό δρόμο των μεγάλων παρελάσεων. Άλλωστε και η ίδια η μετονομασία της σε Λεωφόρο Νίκης, μετά την απελευθέρωση του 1912 παραπέμπει σε προελαύνοντα νικηφόρα στρατεύματα.
Η παραλιακή οδός κουβαλά μνήμες από δύο μαύρες στιγμές της ιστορίας της πόλης, που όσα χρόνια κι αν περάσουν το στίγμα παραμένει.
Στις 5 Αυγούστου 1917 μια τεράστια πυρκαγιά κατέκαψε το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης και άλλαξε την πολεοδομικής της φυσιογνωμία, γεννώντας ουσιαστικά από τις στάχτες μια νέα πόλη. Η φωτιά έφτασε μέχρι την παραλία και σε αρκετά σημεία οι πύρινες γλώσσες έσβησαν στο νερό.
Πέρασαν 25 χρόνια και ήρθε το «μαύρο Σάββατο» της 11ης Ιουλίου του 1942. Οι Γερμανοί κατακτητές διαπόμπευσαν στην Πλατεία Ελευθερίας 9.000 Εβραίους και έθεσαν σε εφαρμογή το σχέδιο της «Τελικής Λύσης» που οδήγησε στον εκτοπισμό και τον αφανισμό 45.000 Θεσσαλονικέων Εβραίων στο στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς – Μπίρκεναου.
Από την πρώτη στιγμή η Λεωφόρος Νίκης γνώρισε μεγάλη επισκεψιμότητα. Οι κάτοικοι της πόλης έκαναν τη βόλτα τους εκεί, ρεμβάζοντας τη θάλασσα, ατενίζοντας το βουνό των Θεών στο βάθος, απολαμβάνοντας μαγευτικά ηλιοβασιλέματα.
Έτσι σύντομα έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα καφενεία, ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια. Το καλοκαίρι τραπεζάκια έβγαιναν έξω και κάλυπταν το πεζοδρόμιο. Σε δύο σημεία συγκεντρώθηκαν από την αρχή τα περισσότερα καφενεία και εστιατόρια: στην Πλατεία Ελευθερίας, όπου υπήρχε ανοιχτός χώρος και γύρω από τον Λευκό Πύργο.
Πριν ωστόσο αρχίσουν τις βόλτες στην παραλιακή λεωφόρο οι περιπατητές, την είχαν ανακαλύψει οι επιχειρηματίες του ξενοδοχειακού κλάδου και εκεί υπήρχαν μερικά από τα καλύτερα ξενοδοχεία της πόλης. Το Όλυμπο Παλλάς, το Σπλέντιτ, το Μεντιτερρανέ, το Ματζέστικ, κ.ά., αποτελούσαν για χρόνια αρχιτεκτονικά στολίδια που κοσμούσαν το θαλάσσιο μέτωπο.
Αργότερα, αρκετοί θερινοί κινηματογράφοι στήθηκαν στην παραλία και η θέαση μιας ταινίας πριν ή μετά την βόλτα, αποτελούσε αγαπημένη καλοκαιρινή συνήθεια των Θεσσαλονικέων.
Όσο αυξάνονταν ο συγχρωτισμός ανθρώπων από όλες τις κοινωνικές τάξεις και τις εθνικοθρησκευτικές κοινότητες της πόλης, τόσο η εμπορική δραστηριότητα εξαπλώνονταν στην παραλιακή οδό.
Μικροπωλητές έστηναν την πραμάτεια τους στο πλακόστρωτο και πουλούσαν από παγωτά, γλυκά και ξηρούς καρπούς, μέχρι κεραμικά, μαντήλια και αναμνηστικά. Κι όσο οι περαστικοί πλήθαιναν, βρήκαν πρόσφορο έδαφος οι φωτογράφοι για να βγουν από τους σκοτεινούς θαλάμους και τα ερασιτεχνικά τους στούντιο και να στήσουν τις μηχανές τους και τους ξύλινους τρίποδες στο δρόμο.
Μέχρι σήμερα η Λεωφόρος Νίκης παραμένει ο πιο πολυσύχναστος, πολυ-φωτογραφημένος, πολυ-ζωγραφισμένος, αλλά και ο πιο ακριβός δρόμος για την αγορά ή την ενοικίαση κατοικίας ή χώρου εργασίας.
Ίσως επειδή έχει μια τόσο πλούσια ιστορία...
Οι φωτογραφίες είναι από το Ημερολόγιο του 2013 του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, που είχε θέμα «Η Λεωφόρος της Νίκης».