Θεωρεί την κατάσταση στα Βαλκάνια πολύπλοκη καθώς αλλάζει από χώρα σε χώρα, εκτιμά πως δεν είναι ρεαλιστική η προοπτική ταυτόχρονης ένταξης των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ για τη Συμφωνία των Πρεσπών λέει πως είναι ένα «πολύ ενθαρρυντικό σημάδι, ότι διενέξεις που φαίνονται τόσο παρατεταμένες μπορεί να επιλυθούν, αν υπάρχει λίγη καλή πολιτική θέληση». Η Marie-Janine Calic (Μαρί Ζανίν Κάλιτς), καθηγήτρια Ιστορίας της Ανατολικής και Νοτιονατολικής Ευρώπης στο Πανεπιστήμιο Ludwig-Maximilians-Universitaet του Μονάχου, η οποία επισκέφθηκε πρόσφατα τη Θεσσαλονίκη, μίλησε στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων για την κατάσταση στα Βαλκάνια, με αφορμή την επικείμενη κυκλοφορία (την 1η Απριλίου), στα αγγλικά, του βιβλίου της «The Great Cauldron: A History of Southeastern Europe», το οποίο, όπως μαρτυρά και ο τίτλος, αφορά την ιστορία της ΝΑ Ευρώπης.
«Δε νομίζω ότι είναι ρεαλιστική προοπτική (η ταυτόχρονη ένταξη των χωρών των Δ. Βαλκανίων) γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν εφευρέθηκε ως "εργαλείο" επίλυσης διενέξεων ανά τον πλανήτη», λέει η Γερμανίδα ιστορικός, η οποία έχει διατελέσει -μεταξύ άλλων- σύμβουλος του ειδικού συντονιστή για το Σύμφωνο Σταθερότητας για τη ΝΑ Ευρώπη, στις Βρυξέλλες, αλλά και του ειδικού απεσταλμένου για την πρώην Γιουγκοσλαβία, στο Ζάγκρεμπ.
Η Γερμανίδα ιστορικός, η οποία έχει επίσης εργαστεί για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης για την πρώην Γιουγκοσλαβία, εκτιμά πως τυχόν διχοτόμηση της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης «θα πυροδοτήσει όχι απλώς νέες αντιπαραθέσεις, αλλά και νέα βία για τα σύνορα» και θα μπορούσε να αποτελέσει «επικίνδυνο προηγούμενο για άλλες περιοχές».
Για την περίπτωση του Κοσόβου θεωρεί πως η πρόσφατη συζήτηση για ανταλλαγή εδαφών, που πυροδότησαν οι δηλώσεις των προέδρων της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι έχει ήδη «πεθάνει», σημειώνοντας πως εξαρχής δεν ήταν μια «ρεαλιστική προοπτική». Ωστόσο, ως ιστορικός, που θεωρεί ότι η Ιστορία πάντα εξελίσσεται, δεν πιστεύει σε «παγωμένες διαμάχες».
Σε ό,τι αφορά τη Συμφωνία των Πρεσπών σημειώνει επίσης, ότι «έχει ξεμπλοκάρει μια κατάσταση που σοβούσε χρόνια και άνοιξε τον δρόμο ώστε να προχωρήσουν τα πράγματα».
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης της Γερμανίδας ιστορικού στη Σοφία Παπαδοπούλου για το Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων:
Ερ.: Ποια είναι η άποψή σας για τη σημερινή κατάσταση στα Βαλκάνια;
Απ.: Νομίζω ότι η κατάσταση είναι πολύπλοκη. Διαφέρει ανάλογα με τη χώρα. Για παράδειγμα, η Κροατία είναι μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου υπάρχει σταθερότητα, και η ίδια η χώρα έχει διανύσει πολύ δρόμο. Το ίδιο και η Σλοβενία, αλλά υπάρχουν δύο πολύ προβληματικές χώρες, η Βοσνία και το Κόσοβο, όπου η κατάσταση είναι μάλλον περίπλοκη. Η μία (η Βοσνία-Ερζεγοβίνη) είναι μία πολυεθνοτική χώρα, όπου υπάρχει δυσλειτουργία σε κρατικό επίπεδο, οικονομικά είναι πολύ φτωχή και η πλειοψηφία της πολιτικής ελίτ και των πολιτών δεν μοιράζονται το αίσθημα μιας κοινής «ταυτότητας» ή ίσως ακόμα και την επιθυμία να ζήσουν μαζί. Επομένως το μέλλον διαγράφεται ζοφερό. Στο Κόσοβο, παρά το γεγονός ότι έχουν λυθεί τα ζητήματα «ταυτότητας» και κρατικής υπόστασης, έχει έναν δύσκολο γείτονα, τη Σερβία, μία μάλλον αδύναμη δομή σε επίπεδο θεσμών και αδύναμη οικονομία. Επομένως θα χρειαστούν ίσως πολλά χρόνια, αν όχι δεκαετίες, προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα σε ό,τι αφορά την ευημερία, την έννομη τάξη και άλλες κρατικές λειτουργίες, σε σύγκριση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη.
Ερ.: Πιστεύετε ότι η διχοτόμηση της Βοσνίας, όπως προτείνουν ορισμένοι πολιτικοί στη χώρα, μπορεί να είναι λύση για ένα δυσλειτουργικό κράτος ή θα ανοίξει τον «ασκό του Αιόλου» για όλη την περιοχή;
Απ.: Το πρόβλημα με τη διχοτόμηση είναι πολύπλευρο. Κατ' αρχάς υπάρχουν πολλές μεικτές περιοχές στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη και ιδιαίτερα στην κεντρική Βοσνία. Το ερώτημα είναι πού θα είναι τα σύνορα... Αν διχοτομηθεί η χώρα, αυτό θα πυροδοτήσει όχι απλώς νέες αντιπαραθέσεις, αλλά και νέα βία για τα σύνορα, όπως είδαμε το 1991. Επομένως, η διχοτόμηση εκτιμώ πως δεν θα λύσει το ζήτημα της σταθερότητας, αντιθέτως θα δημιουργήσει μεγαλύτερη αστάθεια και κύματα προσφύγων, κατά πάσα πιθανότητα. Θα αποτελέσει, δε, επικίνδυνο προηγούμενο για άλλες περιοχές, όπως το βόρειο Κόσοβο, όπου οι Σέρβοι επιθυμούν την απόσχιση ή και άλλες περιοχές στον πλανήτη, όπως στην Κεντρική Ασία ή τον Καύκασο. Υπάρχουν πολλές περιοχές, που μπορεί να το εκλάβουν αυτό ως προηγούμενο κι αυτό είναι επικίνδυνο.
Ερ.: Θεωρείτε ρεαλιστική την προοπτική ανταλλαγής εδαφών μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου, μετά και τη συζήτηση που πυροδότησαν οι πρόσφατες σχετικές δηλώσεις των προέδρων Αλ. Βούτσιτς και Χ. Θάτσι;
Απ.: Αυτή η προοπτική έχει «πεθάνει» και δεν νομίζω ότι είχε εξαρχής ρεαλιστική προοπτική καθώς πάντα ήταν ασαφές ως προς το ποιες περιοχές αφορούσε, ποιες θα αποτελούσαν προϊόν ανταλλαγής. Επιπροσθέτως, το όλο εγχείρημα θα δημιουργούσε μεγαλύτερη ανισορροπία καθώς δεν πιστεύω πως η Σερβία θα παραχωρούσε νότιες περιοχές τους, όπου ζουν Αλβανοί γιατί αυτό θα «έκοβε» τις υποδομές της, τους βασικούς δρόμους κ.ά. Και ο Θάτσι ποτέ δεν εξήγησε τι ακριβώς εννοούσε μ' αυτές του τις δηλώσεις. Εννοούσε ότι θα αφήσει κάποιες περιοχές; Δεν νομίζω. Θεωρώ πως αυτό που εννοούσε ήταν η εφαρμογή αυτών που είχαν αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η αυτοδιοίκηση της περιοχής. Επίσης η προοπτική αυτή, όπως εκφράστηκε, δεν είχε καμιά στήριξη ούτε στο Κόσοβο ούτε στη Σερβία. Στο Κόσοβο, για παράδειγμα, όχι μόνο η αντιπολίτευση, αλλά και τα κόμματα στην κυβέρνηση ήταν εναντίον αυτής της πρότασης. Θεωρώ πως έγινε πολλή συζήτηση για το τίποτα.
Ερ.: Θα κατατάσσατε, λοιπόν, τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο στις «παγωμένες διαμάχες» του πλανήτη;
Απ.: Όχι, δεν θα το έλεγα αυτό. Ως ιστορικός αναζητώ πάντα την αλλαγή και την εξέλιξη και δεν βλέπω τίποτα «παγωμένο» στην Ιστορία καθώς πάντα υπάρχει κάποια κίνηση, εξέλιξη και αλλαγή. Επομένως, το ερώτημα θα έλεγα πως είναι τι «εργαλεία» και προσεγγίσεις μπορούν να βρεθούν προκειμένου αυτή η αποκλίνουσα σύγκρουση συμφερόντων να μετατραπεί σε κοινό τόπο, κάποιες κοινές ιδέες (για την επίλυση των διαμαχών) για το μέλλον. Κι αυτό, προς το παρόν, είναι πολύ δύσκολο, αν δει κανείς τι συμβαίνει στην Ευρώπη και την Ευρωπαϊκή Ένωση, που «παλεύει» με όλο αυτό το νεο-εθνικισμό και τον λαϊκισμό. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχασε τη λειτουργία της ως μοντέλο και ως έναυσμα για νέες πολιτικές, καλές γειτονικές σχέσεις, αλληλεγγύη και όλες αυτές τις ωραίες αξίες, οι οποίες «σβήνουν» σιγά - σιγά στην Ευρώπη. Επομένως περιμένουμε να «ανθήσουν» στη Νοτιοανατολική Ευρώπη;
Ερ.: Θεωρείτε ρεαλιστικό το να ευοδωθεί σύντομα η ευρωπαϊκή προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων; Κάποιοι υποστηρίζουν ότι θα ήταν καλύτερη η ταυτόχρονη ένταξη όλων των χωρών της περιοχής...
Απ.: Δε νομίζω ότι είναι ρεαλιστική προοπτική γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν εφευρέθηκε ως «εργαλείο» επίλυσης διενέξεων ανά τον πλανήτη, επομένως δεν είναι βασικό της μέλημα να ενταχθούν αυτές οι χώρες για να επιλυθούν τα προβλήματα εκεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πολύ συγκεκριμένη φιλοσοφία και στόχο. Προσωπικά, πιστεύω, ότι η ύπαρξη όρων και προϋποθέσεων είναι πολύ σημαντική. Είδαμε ότι από πολιτικής πλευράς, αυτό είχε κάποια καλά αποτελέσματα. Αλλά και σε ό,τι αφορά την εφαρμογή της Δικαιοσύνης. Για παράδειγμα, η Σερβία δεν θα είχε παραδώσει τόσους εγκληματίες πολέμου χωρίς αυτή την πτυχή. Θεωρώ, λοιπόν, ότι η ύπαρξη όρων και προϋποθέσεων για την ένταξη είναι πολύ σημαντικός παράγοντας και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα πρέπει να δέχεται χώρες που δεν είναι πρόθυμες να συμμορφωθούν. Βέβαια ορισμένες χώρες στην περιοχή θεωρούν ότι κάποιες μεταρρυθμίσεις πρέπει να γίνουν μόνο και μόνο γιατί θα υπάρχουν οφέλη στην ευρωπαϊκή τους πορεία και όχι επειδή είναι απαραίτητες ή σημαντικές. Στο Κόσοβο, για παράδειγμα, πιστεύουν κάποιοι ότι εφόσον υπάρξει ομαλοποίηση (στις σχέσεις με τη Σερβία), αυτό θα επιφέρει στη χώρα αυτόματα κάποια οφέλη από τη διεθνή κοινότητα και όχι επειδή χρειάζεται γενικά ομαλοποίηση της κατάστασης.
Ερ.: Θεωρείτε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάνει πραγματικά ό,τι μπορούσε για τα Βαλκάνια;
Απ.: Έκανε πολλά για τα Βαλκάνια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο βασικός δωρητής στην περιοχή, της πρόσφερε πολιτική προοπτική, στήριξε τις μεταρρυθμίσεις κ.ά. Το πρόβλημα είναι ότι είναι πολύ περιορισμένη στη δική της λογική και μια φιλοσοφία, που αναπτύχθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο για χώρες και περιοχές που είναι τελείως διαφορετικές από τις χώρες των Βαλκανίων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επικεντρώνεται πολύ στις μεταρρυθμίσεις, στην εναρμόνιση με το κεκτημένο, αλλά οι χώρες της περιοχής έχουν προβλήματα που δεν θέτει επί τάπητος η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διάσταση π.χ. της πλήρους οικονομικής ανάπτυξης είναι πολύ σημαντική καθώς πολλοί νέοι άνθρωποι με προσόντα εγκαταλείπουν την περιοχή καθώς υπάρχει αγανάκτηση, η οποία με τη σειρά της προκαλεί πολιτική αγανάκτηση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν πολύ ασαφής (ως προς τον ευρωπαϊκό ορίζοντα των χωρών της περιοχής). Δεν θα έλεγα ότι το να θέσει συγκεκριμένες ημερομηνίες θα ήταν καλό, αλλά θα έπρεπε τουλάχιστον να υπάρξει ένα πιο συγκεκριμένο πλαίσιο. Κι αυτό επειδή για ορισμένους ανθρώπους στην περιοχή, η ευρωπαϊκή προοπτική είναι κάτι πολύ αφηρημένο, κάτι στο οποίο δεν μπορούν να υπολογίζουν.
Ερ.: Μπορεί η Συμφωνία των Πρεσπών να αποτελέσει πρότυπο για την επίλυση και άλλων ζητημάτων στην περιοχή;
Απ.: Νομίζω ότι είναι ένα πολύ ενθαρρυντικό σημάδι ότι διενέξεις που φαίνονται τόσο παρατεταμένες μπορεί να επιλυθούν, αν υπάρχει λίγη καλή πολιτική θέληση, και νομίζω ότι κατά κάποιο τρόπο θα μπορούσε (να αποτελέσει πρότυπο). Έχει ξεμπλοκάρει μια κατάσταση που σοβούσε χρόνια και άνοιξε τον δρόμο ώστε να προχωρήσουν τα πράγματα. Είναι πολύ ενθαρρυντικό το αποτέλεσμα και όταν δίνω διαλέξεις για ενθαρρυντικές εξελίξεις στην περιοχή, πάντα περιλαμβάνω αυτή τη συμφωνία.