Η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2009 βάζει μπροστά μια πολιτική για τις πόλεις, με στόχο τη βελτίωση της προσβασιμότητας και της ποιότητας ζωής, του αστικού περιβάλλοντος και της προώθησης καθαρών μέσων μετακίνησης. Με στόχο τη μείωση της χρήσης του ΙΧ, της αύξησης της χρήσης των μέσων μαζικής μεταφοράς, την εισαγωγή εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης, πιο φιλικών στο περιβάλλον, ώστε οι πόλεις να γίνουν πιο ανθρώπινες και να αντιμετωπιστούν προβλήματα, όπως το κυκλοφοριακό, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η έλλειψη πρασίνου, η επιβάρυνση της δημόσιας υγείας.
Προσπαθεί εδώ και μια δεκαετία ήδη να ανατρέψει το αδιέξοδο μοντέλο των προηγούμενων δεκαετιών, που είχαν στο επίκεντρο την αύξηση της ταχύτητας των μετακινήσεων και τη διευκόλυνση του ΙΧ.
Όχημα για την εφαρμογή αυτής της ευρωπαϊκής πολιτικής ήταν τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, τα ΣΒΑΚ, με το πρώτο στη χώρα μας να εκπονείται στη Θεσσαλονίκη από το Συμβούλιο Αστικών Συγκοινωνιών (πρώην ΣΑΣΘ).
Το ΣΒΑΚ αυτό πήρε βραβείο το 2015, αποτέλεσε οδηγό για την εκπόνηση κι άλλων σχεδίων, έδωσε απαντήσεις σε μια σειρά από ζητήματα της καθημερινότητας, πρότεινε λύσεις στη βάση επιστημονικών δεδομένων και όπως έγινε πριν από είκοσι χρόνια με τη Γενική Κυκλοφοριακή Μελέτη κατέληξε απλώς ένα κείμενο αναφοράς, αφού ελάχιστα εφαρμόστηκαν. Μια ανούσια πρωτιά...
Το χειρότερο είναι ότι κανείς δεν απέρριψε αυτές τις προτάσεις του ΣΒΑΚ, όλοι τις υιοθετούν και μάλιστα φροντίζουν να στήνουν ατζέντα διοίκησης της πόλης πάνω σε αυτή τη βάση. Με αυτό τον τρόπο διαιωνίζουν την ελπίδα κάποτε να γίνουν δίκτυα ποδηλατοδρόμων, τραμ, διάδρομοι πεζών, πολιτιστικές διαδρομές, ανακατανομή δημόσιου χώρου, οδών και περιοχών, κεντρικές αρτηρίες χωρίς ΙΧ, νέας τεχνολογίας οχήματα και τεχνολογίες διαχείρισης κυκλοφορίας, αναπλάσεις, διαχείριση αστικών διανομών, έξυπνες διαβάσεις, μετατροπή δρόμων σε ήπιας κυκλοφορίας, παρεμβάσεις σε κόμβους, πάρκινγκ, προτεραιότητα στα αστικά λεωφορεία, νέοι τερματικοί σταθμοί, διανοίξεις δρόμων, αξιοποίηση κτιρίων – κουφαριών, μονοδρομήσεις κ.ά.
Ορισμένες αποσπασματικές παρεμβάσεις έχουν γίνει. Όμως απέχουν πολύ από το να πούμε ότι δέκα χρόνια μετά εφαρμόζεται το ΣΒΑΚ της Θεσσαλονίκης. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι τα χρήματα που λείπουν, αλλά κυρίως η βούληση και η προσήλωση πάνω σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για μια καλύτερη πόλη.
Ένα συστατικό στοιχείο των ΣΒΑΚ είναι ότι καταργούσαν τη γραφειοκρατία και τη βιομηχανία παραγωγής κυκλοφοριακών μελετών. Δέκα χρόνια λοιπόν μετά την πρώτη παρέμβαση της ΕΕ, κι ενώ σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις η πολιτική αυτή δεν έχει απλώς ενσωματωθεί, αλλά έχει γίνει πράξη, έρχεται το υπουργείο Μεταφορών και Υποδομών πριν από λίγες μέρες να βάλει ξανά τα πράγματα στη θέση τους...
Φέρνει μια πρόβλεψη για τα ΣΒΑΚ (επιτέλους ξύπνησε και η Πολιτεία...), η οποία τα καταδικάζει να μην εφαρμοστούν ποτέ. Πιστεύω ότι οι προθέσεις του υπουργείου είναι αγαθές, όμως είναι προφανές ότι προσθέτοντας διαδικασίες, εμπλέκοντας ακόμη περισσότερους φορείς και απαιτώντας εγκρίσεις επί εγκρίσεων, το αποτέλεσμα θα είναι τραγικό ή στην καλύτερη περίπτωση θα αργήσουμε (πόσο πέραν της δεκαετίας;) να δούμε αποτελέσματα.
Τι λέει το υπουργείο; Ζητά δημιουργία δικτύου φορέων, στο οποίο θα συμμετέχουν εκπρόσωποι των όμορων δήμων, της οικείας Περιφέρειας, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, των φορέων παροχής συγκοινωνιακού έργου, των επιμελητηρίων, των εμπορικών και επαγγελματικών ενώσεων, των περιβαλλοντικών συλλόγων. Όλοι αυτοί να συνεννοηθούν για το ΣΒΑΚ ενός δήμου, το οποίο θα εγκριθεί από το δημοτικό συμβούλιο και θα πρέπει μετά να υποβληθεί για γνωμοδότηση σε τρία υπουργεία (Εσωτερικών, Περιβάλλοντος, Υποδομών και Μεταφορών), προκειμένου στο τέλος να χαρακτηριστεί ολοκληρωμένο. Θα πρέπει επίσης να πάρει απίστευτο αριθμό εγκρίσεων, ενώ αποκλείει παρεμβάσεις στο οδικό δίκτυο από τα ΣΒΑΚ, που είναι οι πλέον κρίσιμες (ανέφερα προηγουμένως αρκετές που ήδη προβλέπονται στο «ολοκληρωμένο» ΣΒΑΚ της Θεσσαλονίκης).
Η δαιδαλώδης διαδικασία αποτελεί ένα ακόμη εμπόδιο στην υλοποίηση του ΣΒΑΚ Θεσσαλονίκης, την ώρα που υποτίθεται όλοι οι δήμοι επιδιώκουν να εκπονήσουν τα δικά τους ΣΒΑΚ.
Τι θα μπορούσε να γίνει ώστε επιτέλους γενικά παραδεκτά μέτρα για τη βελτίωση της καθημερινότητας στην πόλη να αρχίσουν να εφαρμόζονται; Μα μια συμφωνία ανάμεσα σε όλους όσοι θέλουν να διοικήσουν αυτή την πόλη και μια δέσμευση πάνω στην υλοποίηση του ΣΒΑΚ Θεσσαλονίκης. Πόσο εύκολο είναι να φτιάξει πρόγραμμα και ατζέντα για τη Θεσσαλονίκη της επόμενης όχι τετραετίας, αλλά δεκαετίας και βάλε, μια παράταξη από τις 25 που ζητούν την ψήφο μας; Απλώς υιοθετεί τις προβλέψεις του ΣΒΑΚ. Τεκμηριωμένες προτάσεις, βραβευμένο σχέδιο και ολοκληρωμένες λύσεις.
Μια τέτοια συμφωνία θα ξεπερνούσε και τις δυσκολίες που βάζει το υπουργείο και όλα τα εμπόδια για την εφαρμογή καλών διεθνών πρακτικών, σε μια πόλη που πνίγεται σε προβλήματα που χρονίζουν.