Άγια δισκοπότηρα, αγγεία, λεκάνες, πινάκια και πλήθος από θραύσματα κεραμικής έκρυβε ένα πηγάδι που βρέθηκε στη διάρκεια ανασκαφικών εργασιών στο καθολικό της Μονής Βατοπαιδίου στο Άγιον Όρος.
Το πηγάδι κατασκευάστηκε γύρω στον 8ο αιώνα και πάντως πριν από την ανέγερση του καθολικού της Μονής που χρονολογείται στο 10ο αιώνα -η πρώτη αναφορά γίνεται σε έγγραφο του 985-, ενώ εξυπηρετούσε τις ανάγκες ύδρευσης των πρώτων μοναχών.
Σημειώνεται ότι το καθολικό του ναού είναι χτισμένο σε λιθόκτιστο παλαιοχριστιανικό κτηριακό συγκρότημα, το οποίο περιελάμβανε και μεγάλη βασιλική.
Οι αρχαιολόγοι που εντόπισαν το πηγάδι διαπίστωσαν ότι έχει βάθος περίπου 8 μέτρα και ήταν γεμάτο με αντικείμενα που σχετίζονται με τη λατρεία και την καθαριότητα του ναού, τα οποία έβαζαν εκεί οι μοναχοί όταν δεν τα χρειάζονταν. Άλλωστε η πρακτική της απόθεσης είναι γνωστή από την αρχαιότητα και κατά τις ανασκαφές βρίσκονται λάκκοι απόθεσης κεραμικής και άλλων αντικειμένων.
Τα «Ιερά Καράμεια» από το πηγάδι της Παναγίας, όπως ονομάζεται, θα παρουσιάσει απόψε το βράδυ στο 6ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας, που ξεκίνησε από χθες στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, ο αρχαιολόγος και διδάκτορας Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Σταύρος Ζαχαριάδης.
«Τα αγγεία αυτά χρονολογούνται από τον 13ο μέχρι τον 18ο αιώνα, ενώ υπάρχουν και κάποια πρωιμότερα στο β΄ μισό του 12ου αιώνα. Μεγάλος αριθμός τους, πάνω από 125, έχει συντηρηθεί και φυλάσσονται στο σκευοφυλάκιο της Μονής Βατοπαιδίου», ανέφερε στη Voria.gr, ο κ. Ζαχαριάδης.
Τα αντικείμενα αυτά είχαν ιδιαίτερη αξία για τους ιερείς και τους μοναχούς που τα χρησιμοποιούσαν στις καθημερινές τελετές, έτσι όταν δεν τα χρειάζονταν, λόγω και της ιερότητάς τους δεν μπορούσαν να τα πετάξουν.
Βρήκαν λοιπόν το πηγάδι αυτό, που προφανώς στέρεψε κάποια στιγμή και το μετέτρεψαν σε αποθέτη. Στόχος τους ήταν να αποθηκεύσουν τα ιερά σκεύη, από τα οποία ξεχωρίζουν τα 16 άγια δισκοπότηρα. Είναι όλα πήλινα, με την τεχνική της εφυάλωσης και φέρουν πολύχρωμες διακοσμητικές παραστάσεις.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης τα πινάκια (πιάτα) με ωραίες διακοσμήσεις, διαφόρων τύπων αγγεία και κλειστά σκεύη, που εξυπηρετούν τις ανάγκες του ναού, ενώ κατά τη μελέτη του υλικού σε παρελθόντα χρόνο ο αρχαιολόγος, Ιωακείμ Παπάγγελος, είχε εντοπίσει αργυρό έλασμα με ανάγλυφη παράσταση της Θεοτόκου Οδηγήτριας κι όπως εκτίμησε αποτελούσε μέρος μεγαλύτερης σύνθεσης, που κοσμούσε στάχωση βιβλίου, εικόνα, ή κάτι άλλο.
Το πηγάδι δέχτηκε περισσότερες από μία φορές επιθέσεις και βανδαλισμούς από ιερόσυλους που αναζητούσαν θησαυρό, με παλαιότερη μία καταστροφή τον 18ο αιώνα, αλλά πιθανόν και αργότερα.
«Καθώς η επίχωση του φρέατος φαίνεται να έχει διαταραχθεί, τα αγγεία αυτά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως χρονολογικά τεκμήρια», σημειώνει ο κ. Ζαχαριάδης και προσθέτει: «οι ποικίλες προελεύσεις τους καλύπτουν μεγάλο φάσμα από τα γνωστά κέντρα παραγωγής που λειτούργησαν κατά την ύστερη βυζαντινή μέχρι τη μεταβυζαντινή περίοδο, εκτός Αγίου Όρους, όπως τα εργαστήρια της Θεσσαλονίκης και της Λήμνου».
Σημειώνεται ότι κατάλοιπα κεραμικού κλίβανου που χρονολογείται στον 14ο αιώνα βρέθηκαν μέσα στη Μονή Βατοπαιδίου σε παλαιότερες ανασκαφές, ενώ παρόμοια κατάλοιπα έχουν εντοπιστεί και στις Μονές Δοχειαρίου (12ος-14ος αι) και Ιβήρων (13ος αι).
Σύμφωνα με τον κ. Ζαχαριάδη, η ποικιλομορφία του συνόλου επιβεβαιώνει τη σημασία της Μονής Βατοπαιδίου ως κέντρο διεπαφής του βυζαντινού και μεταβυζαντινού κόσμου.
«Η διαδρομή που ακολούθησαν τα αντικείμενα αυτά για να φτάσουν στο καθολικό της Μονής Βατοπαιδίου είναι διαφορετική από εκείνη των πολύτιμων αφιερωμάτων που συσσωρεύονται στο σκευοφυλάκιο από τα πέρατα του κόσμου. Η μικρή αξία τους τα εντάσσει σε έναν εντελώς διαφορετικό μηχανισμό διακίνησης που πιθανότατα σχετίζεται με τις ενεργές και διαρκείς συναλλαγές του μοναστηριού με τον έξω κόσμο. Επιπλέον, η παρουσία του ιερού αυτού αποθέτη, επιβεβαιώνει την άρρηκτη συνέχεια της βυζαντινής παράδοσης με το απώτερο παρελθόν», τόνισε ο κ. Ζαχαριάδης.
Το πηγάδι ήταν σε χρήση ως αποθέτης μέχρι τον 19ο αιώνα, οπότε και σταμάτησε η ρίψη ιερών σκευών και παλαιών αντικειμένων για τον επιπλέον λόγο ότι είχε γεμίσει σε όλο το βάθος των περίπου 8 μέτρων.
* Τις φωτογραφίες μας παραχώρησε ο κ. Σταύρος Ζαχαριάδης και προέρχονται από το αρχείο του.