Αναγκαστική λύση λόγω εξαιρετικών συνθηκών ή παραβίαση του διεθνούς δικαίου; Η αναστολή της υποβολής αιτήσεων ασύλου «από όσους εισέρχονται στη χώρα παράνομα», που αποφάσισε η ελληνική κυβέρνηση μετά τα γεγονότα στον Έβρο, προκαλεί αντιδράσεις από τη Διεθνή Αμνηστία, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNCHR), αλλά και πολλούς ξένους αναλυτές.
Επιχειρώντας να εξηγήσει τις ελληνικές θέσεις ο αναπληρωτής υπουργός Μετανάστευσης Γιώργος Κουμουτσάκος δήλωσε πρόσφατα στην κυριακάτικη έκδοση της γερμανικής εφημερίδας Die Welt ότι η Ελλάδα βιώνει «έναν κίνδυνο για την εθνική της ασφάλεια, αλλά και για τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης. Έπρεπε να βρούμε μία ισορροπία ανάμεσα στη διεθνή νομοθεσία και την προστασία των συνόρων μας. Είναι μία ευαίσθητη ισορροπία, αλλά νομίζω ότι καταφέραμε να βρούμε την ενδεδειγμένη λύση». Σύμφωνα με τον κ. Κουμουτσάκο η απόφαση της Ελλάδας να αναστείλει την εξέταση αιτήσεων ασύλου «το πολύ για ένα μήνα» συνάδει με το διεθνές δίκαιο, καθώς εδράζεται στο άρθρο 15 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), το οποίο προβλέπει ότι «σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης» μία χώρα δικαιούται να λάβει μέτρα «κατά παράβασιν των υπό της παρούσης Συμβάσεως προβλεπομένων υποχρεώσεων».
«Το δικαίωμα ασύλου περιλαμβάνει και το δικαίωμα για κατάθεση αίτησης»
Διαφορετική άποψη εκφράζει ο Κόνσταντιν Ρούσκα, καθηγητής για το δίκαιο περί ασύλου στο πανεπιστήμιο του Μπίλεφελντ, ερευνητής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ κι πρώην συνεργάτης της UNCHR. Μιλώντας στην Deutsche Welle, o Κόνσταντιν Ρούσκα επισημαίνει ότι η εφαρμογή του άρθρου 15 της ΕΣΔΑ προϋποθέτει την περίπτωση «πολέμου ή ετέρου δημοσίου κινδύνου απειλούντος την ζωήν του έθνους», κάτι που δεν συντρέχει στη συγκεκριμένη περίπτωση. Επιπλέον, υποστηρίζει, «στο άρθρο 15 υπάρχει και μία παράγραφος 2, η οποία ορίζει ότι ακόμη και στις περιπτώσεις της παραγράφου 1 δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε παρέκκλιση από την απαγόρευση της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης», η οποία κατοχυρώνεται σε προηγούμενες διατάξεις. Σε κάθε περίπτωση «το δικαίωμα του ασύλου περιλαμβάνει και το δικαίωμα κατάθεσης αίτησης ασύλου», επισημαίνει ο Γερμανός διεθνολόγος.
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει εύλογο προηγούμενο για την ενεργοποίηση του άρθρου 15 στο δίκαιο περί ασύλου. Η πιο σημαντική, ίσως, προσφυγή για το άρθρο 15 αφορούσε την υπόθεση Lawless κατά Ιρλανδίας το 1961 για την επιβολή κατάστασης εκτάκτου ανάγκης στη Βόρειο Ιρλανδία. Σε αυτή την περίπτωση, όπως και το 1993 στην υπόθεση Branningan & McBride, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έχει δεχθεί την ισχύ του άρθρου 15, επισημαίνοντας ότι τα κράτη-μέλη της ΕΣΔΑ έχουν ένα ευρύ περιθώριο εκτίμησης για το αν επικρατεί «κατάσταση έκτακτης ανάγκης». Ωστόσο, διευκρίνισε, ακόμη και αυτή η εκτίμηση θα πρέπει να υπόκειται σε δικαστικό έλεγχο. Ο Κόνσταντιν Ρούσκα επισημαίνει ότι παλαιότερα τόσο η Ελλάδα (μετά την κατάρρευση της χούντας) όσο και η Τουρκία είχαν επικαλεστεί το άρθρο 15, αλλά σε εντελώς διαφορετικές περιπτώσεις, που αφορούσαν τις συνθήκες ή τους λόγους κράτησης στις φυλακές. Στις πιο πρόσφατες σχετικές υποθέσεις (Aksoy, Demir) το Δικαστήριο του Στρασβούργου καταδίκασε την Τουρκία, που είχε επικαλεστεί το άρθρο 15 με αιτιολογία την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
«Άλλη περίπτωση» η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου;
Πολλοί βλέπουν στον Έβρο «παράλληλες πορείες» με μία άλλη, πρόσφατη τελευταία απόφαση του ΕΔΑΔ, η οποία προκάλεσε αίσθηση διεθνώς καθώς απέρριψε την προσφυγή μεταναστών που απωθήθηκαν βίαια από τις ισπανικές αρχές, ενώ επιχειρούσαν να περάσουν την περίφραξη της αυτόνομης πόλης Μελίγια, που αποτελεί ισπανικό θύλακα στην επικράτεια του Μαρόκου. Το Δικαστήριο ξεκαθάριζε ότι «όσα ακολούθησαν την παράνομη είσοδό τους στο ισπανικό έδαφος, είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά δικών τους ενεργειών».
Δεδικασμένο για την απώθηση μεταναστών στα ελληνοτουρκικά σύνορα; Ο Κόνσταντιν Ρούσκα έχει άλλη άποψη. Και αυτό γιατί, όπως επισημαίνει, ανάμεσα στη Μελίγια και στον Έβρο υπάρχουν δύο σημαντικές διαφορές. «Η πρώτη διαφορά είναι ότι η Ισπανία είχε προβλέψει τη δυνατότητα να κατατεθεί νόμιμη αίτηση για παροχή ασύλου, για παράδειγμα σε μία από τις συνοριακές διαβάσεις της περιοχής. Αυτό ακριβώς είναι που δεν επιτρέπεται αυτή τη στιγμή στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Και η δεύτερη διαφορά είναι ότι στην υπόθεση της Μελίγια οι προσφεύγοντες (από το Μαλί και την Ακτή Ελεφαντοστού) εμφανώς δεν είχαν ‘ανάγκη διεθνούς προστασίας', κάτι που δεν συμβαίνει με τους Σύρους στα σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας».
Γιάννης Παπαδημητρίου
Πηγή: Deutsche Welle