του Γιάννη Μάρκοβιτς
Το παρόν κείμενο ασχολείται με δύο έννοιες της ψυχολογίας που έχουν άμεση και ουσιώδη σχέση με την πολιτική και την εργασία. Έναυσμα για τη σύνταξή του είναι τα συμβάντα της πρόσφατης χρονικής περιόδου αναφορικά με τη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης, ειδικά ως προς τη διαδικασία εμβολιασμού του πληθυσμού. Επίσης, άλλα γεγονότα που σχετίζονται με τον χώρο εργασίας και τις αρνητικές συμπεριφορές ανθρώπων, οι οποίοι κατέχουν θέση ευθύνης και για αυτούς, το αρχαίο γνωμικό «αρχή άνδρα δείκνυσι», έχει απόλυτη εφαρμογή αποκαλύπτοντας τα σκοτεινά στοιχεία του χαρακτήρα τους και την απουσία συναισθηματικής νοημοσύνης.
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα σύνολο συμπεριφορών και αντιλήψεων του ανθρώπου για τους άλλους, έχοντας αναφορά στην ικανότητά του να αναγνωρίζει, να αναλύει και να αξιοποιεί πληροφορίες που σχετίζονται με τα συναισθήματά μας. Η συναισθηματική νοημοσύνη αφορά στην ικανότητα του ανθρώπου να ρυθμίζει τα συναισθήματά του, δηλαδή, να διατηρεί την ηρεμία του, να είναι σίγουρος και αισιόδοξος στις δύσκολες καταστάσεις ή σε εκείνες που μπορούν να του προκαλέσουν θυμό, άγχος και φόβο. Αυτοί οι άνθρωποι είναι καλοί στο να βοηθούν τους συνανθρώπους τους (συγγενείς, φίλους, συναδέλφους, γνωστούς και αγνώστους). Επίσης, είναι καλοί στο να «διαβάζουν» τις εκφράσεις του προσώπου, τη γλώσσα του σώματος, τους φωνητικούς χρωματισμούς, με αποτέλεσμα να αντιλαμβάνονται και να καταλαβαίνουν τα κρυφά συναισθηματικά μηνύματα και νοήματα κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης. Τέλος, οι άνθρωποι με συναισθηματική νοημοσύνη μπορούν και «ακούν» τον εαυτό τους και τους άλλους ως προς τα συναισθήματα που εκφράζονται, με αποτέλεσμα να είναι πολύ καλοί στη λήψη των αποφάσεων. Καθώς μπορούν και ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους και παραμένουν αισιόδοξοι στην αντιμετώπιση των αρνητικών εργασιακών καταστάσεων, νιώθουν μεγαλύτερη ικανοποίηση από την εργασία τους, οργανωσιακή δέσμευση και εμφανίζουν συμπεριφορές οργανωσιακής υπηκοότητας, χαμηλότερη αντιπαραγωγική εργασιακή συμπεριφορά και τάσεις για αλλαγή εργασίας.
Η Σκοτεινή Τριάδα αφορά σε τρία συγκριμένα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης προσωπικότητας. Ναρκισσισμός, Μακιαβελισμός και ψυχοπάθεια. Ο ναρκισσισμός έχει να κάνει με την ακραία λατρεία και θαυμασμό του ανθρώπου για τον εαυτό του, με την υπερβάλλουσα εικόνα για το εγώ του και τις φαντασιώσεις που έχει για τις ικανότητες να ελέγχει τα πάντα, να τον αποδέχονται και να τον εκτιμούν οι άλλοι και να είναι πάντα επιτυχημένος. Ο Μακιαβελισμός έχει να κάνει με την αντίληψη του ανθρώπου στην αποτελεσματικότητα που υπάρχει στον χειρισμό των άλλων και στην πρόταξη του ιδίου οφέλους και ατομικής ικανοποίησης, από την πιστή εφαρμογή των αρχών δικαίου και των κανόνων ηθικής. Η ψυχοπάθεια, η «σκοτεινότερη» πτυχή της Τριάδας, έχει να κάνει με την παντελή απουσία τύψεων συνείδησης όταν με τις πράξεις του ο άνθρωπος κάνει κακό σε άλλους, με την απουσία ενσυναίσθησης και την απουσία ενδιαφέροντος για την παρορμητικότητα των άλλων ανθρώπων. Αυτά τα τρία χαρακτηριστικά είναι αρκετοί καλοί δείκτες για την επιθετική συμπεριφορά των ανθρώπων και τη ροπή τους προς την παράβαση των ηθικών και νομικών κανόνων και δεσμεύσεων. Για παράδειγμα, ο ναρκισσισμός σχετίζεται με την αντιπαραγωγική εργασιακή συμπεριφορά και την πρόκληση φασαρίας και καυγά στον εργασιακό χώρο. Ο Μακιαβελισμός σχετίζεται και αυτός με την αντιπαραγωγική συμπεριφορά και την αρνητική εργασιακή επίδοση, ενώ η ψυχοπάθεια, έχει σχέση τόσο με όλα τα παραπάνω, όσο και με την αντικοινωνική συμπεριφορά, τη βία και τον ρεβανσισμό.
Οι δύο παραπάνω έννοιες (συναισθηματική νοημοσύνη και Σκοτεινή Τριάδα), έχει φανεί ότι έχουν μια μικρή σχέση μεταξύ τους: για παράδειγμα, η συναισθηματική νοημοσύνη παρέχει σημαντικό πλεονέκτημα στους ανθρώπους να χειρίζονται τα αισθήματα των άλλων για να επιτυγχάνουν τους προσωπικούς τους στόχους, να είναι ελκυστικοί και καλοδεχούμενοι στους ανωτέρους τους, αναφέροντας μόνο τις επιτυχίες, αποκρύπτοντας τις αποτυχίες και λειτουργώντας ως οι πληροφοριοδότες της διοίκησης και τέλος, απονεκρώνοντας τους άλλους για να μεγιστοποιούν τα δικά τους ωφελήματα. Παρόλο όμως, που οι ικανότητες των ανθρώπων να ενεργοποιούν τη συναισθηματική του νοημοσύνη, είναι τέτοιες που τους δίνουν τη δυνατότητα στην αρνητική χρήση τους και στην εκμετάλλευση των συνανθρώπων τους, στις περισσότερες των περιπτώσεων, οι άνθρωποι της συναισθηματικής νοημοσύνης επιμένουν με την ενσυναίσθηση και τις θετικές κοινωνικά συμπεριφορές. Κατά βάση, ο Μακιαβελισμός και πιο πολύ η ψυχοπάθεια, δεν σχετίζονται με τη συναισθηματική νοημοσύνη. Είναι δύο αντίθετες, μεταξύ τους καταστάσεις. Ο ναρκισσισμός όμως, είναι δυνατόν να υποβοηθείται στην εμφάνισή του, σε ανθρώπους με έντονη συναισθηματική νοημοσύνη. Η ύπαρξη ενός υπέρμετρου εγώ, δεν αναιρείται κατ’ ανάγκη με την εμφάνιση συμπεριφορών που σχετίζονται με τη συναισθηματική νοημοσύνη. Και αυτό συμβαίνει, καθώς τόσο ο ναρκισσισμός, όσο και η συναισθηματική νοημοσύνη, παρεμβαίνουν στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Συμπερασματικά, η συναισθηματική νοημοσύνη και η Σκοτεινή Τριάδα είναι δύο αντίθετες, μεταξύ τους έννοιες. Δεν συνυπάρχουν στον ίδιο άνθρωπο και εφόσον κάποιος εμφανίζει την πρώτη, δεν έχει τη δεύτερη. Η πρώτη έννοια έχει θετική σήμανση και η δεύτερη, αρνητική. Οι έχοντες εξουσία και θέσεις ευθύνης που επηρεάζουν, περισσότερο ή λιγότερο καθοριστικά, τις ζωές των ανθρώπων, είτε η συμπεριφορά τους διαμορφώνεται από την ύπαρξη ή όχι της συναισθηματικής νοημοσύνης, είτε από την ύπαρξη ή όχι της Σκοτεινής Τριάδας. Ζητούμενο είναι να συναναστρεφόμαστε με ανθρώπους της πρώτης ομάδας και να αποφεύγουμε εκείνους που είναι στη δεύτερη ομάδα. Αρκεί να μπορούμε να τους αναγνωρίζουμε.