Skip to main content

Τα Κοιμητήρια Ευαγγελίστριας αποκαλύπτουν τη βαριά ιστορία της πόλης

Τα Κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας, ένα από τα τοπόσημα της Θεσσαλονίκης, αφηγούνται στο πέρασμά τους πλήθος ιστοριών για την περιοχή και τους ανθρώπους

Ένα από τα σημαντικότερα σημεία της Θεσσαλονίκης που στο εσωτερικό του κρατάει την ιστορία και την πορεία της πόλης ανά τους αιώνες, εντάσσεται για πρώτη φορά στις ξεναγήσεις που διοργανώνονται στο πλαίσιο του Open House Thessaloniki 2019 αυτό το Σαββατοκύριακο.

Τα Κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας, το πρώτο νεκροταφείο της πόλης, στο οποίο οι ταφές ξεκίνησαν οργανωμένα τη δεκαετία του 1880, διηγούνται στο πέρασμά τους πλήθος ιστοριών, τόσο για την ιστορική εξέλιξη της περιοχής όσο και για σημαίνοντες ανθρώπους της πόλης και της χώρας που έζησαν και μεγαλούργησαν στη Θεσσαλονίκη και έχουν ενταφιαστεί εκεί.

Τα Κοιμητήρια βρίσκονται σε έκταση 33 στρεμμάτων στη συμβολή της οδού Ελένης Ζωγράφου και Αγίου Δημητρίου, στην οποία υπάρχουν επίσης τα Κοιμητήρια των διαμαρτυρομένων, της αρμενικής κοινότητας, το Ισλαχανέ, το νοσοκομείο του Αγίου Δημητρίου και οι Κήποι του Πασά. Οι ταφές στην περιοχή σταμάτησαν τη δεκαετία του 1970 λόγω στενότητας του χώρου και κορεσμού του εδάφους, ωστόσο η τελευταία ταφή πραγματοποιήθηκε το 1982 ως φόρο τιμής στον δήμαρχο Θεσσαλονίκης, Μιχάλη Παπαδόπουλο.

Ευεργέτες, δήμαρχοι και επιχειρηματίες της πόλης

Στα Κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας έχουν ενταφιαστεί ευεργέτες, δήμαρχοι, στρατιωτικοί, πανεπιστημιακοί, μητροπολίτες και επιχειρηματίες της Θεσσαλονίκης, τα ονόματα των οποίων κοσμούν σήμερα οδούς, πλατείες και κτήρια της πόλης, καθώς και απλοί πολίτες.

Στην είσοδο του νεκροταφείου, στην δεξιά πλευρά, βρίσκεται ο τάφος του Γιώργου Τσαρουχά, αντιστασιακού, βουλευτή της ΕΔΑ που πέθανε από βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της Χούντας. Λίγο παραπάνω έχει ανεγερθεί το μνημείο της αμερικανικής λεγεώνας που ιδρύθηκε το 1919 από απόμαχους της αμερικανικής εκστρατευτικής δύναμης, η οποία συμμετείχε και στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ στο ίδιο μέρος βρίσκεται και το μνημείο πεσόντων αεροπόρων.

Προχωρώντας από τη δεξιά μεριά των Κοιμητηρίων, το κοινό μπορεί να δει τον τάφο του Νικόλαου Εμπειρίκου, Πρύτανη του ΑΠΘ και καθηγητή Φυσικής, καθώς και του Στίλπονα Κυριακίδη, ιστορικού λαογράφου, που έμεινε γνωστός για την εισαγωγή της ιστορικής μεθόδου στη λαογραφία. Σε έναν ιδιαίτερο τάφο της οικογένειας Τέλλογλου, έχει ενταφιαστεί ο Νέστορας Τέλλογλου, ιδρυτής του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών. Από την ανατολική πλευρά των Κοιμητηρίων βρίσκεται και το παρεκκλήσι του Αγίου Λαζάρου που χτίστηκε επί Βουλγάρων, ενώ συνεχίζοντας ανηφορικά το νεκροταφείο, δεσπόζει ο τάφος του Νικολάου Γερμανού, ενός εκ των ιδρυτών της ΔΕΘ.



Η παλαιότερη προτομή του νεκροταφείου βρίσκεται στον τάφο του Γρηγόρη Παπαδόπουλου και χρονολογείται το 1873. Από τους πιο εντυπωσιακούς τάφους είναι αυτός της οικογένειας Άμποτ, αγγλικής καταγωγής, που είχαν έρθει στη Θεσσαλονίκη ως εμπορικοί πρόξενοι ξένων δυνάμεων. Στο κέντρο των Κοιμητηρίων υπάρχει ο οικογενειακός τάφος του Κωνσταντίνου Βελλίδη, εκδότη της ιστορικής εφημερίδας «Μακεδονία», που προς τιμήν του γιου του ονομάστηκε το Συνεδριακό κέντρο «Ιωάννης Βελλίδης». Στο ίδιο ύψος βρίσκεται ο τάφος του Ιωακείμ Σγουρού, Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης καθώς και του Γιώργου Ζαρούκα, δημάρχου της πόλης.

Ιδιαίτερη εντύπωση στο σημείο εκείνο προκαλεί ένα ναόσχημο κτίσμα, η κρύπτη της οικογένειας Χατζηλαζάρου. Πρόκειται για οικογένεια βιομηχάνων που έζησαν και έδρασαν στη Θεσσαλονίκη πριν από περίπου έναν αιώνα. Στη βόρεια πλευρά των Κοιμητηρίων δεσπόζει ένα σιντριβάνι, χρονολογίας του 1878, ενώ στο πίσω μέρος έχουν ανακαλυφθεί αρχαίοι τάφοι της βυζαντινής περιόδου, με τους αρχαιολόγους να πραγματοποιούν σήμερα εργασίες σε ψηφιδωτό που αποκαλύφθηκε στην περιοχή.

Ένας πέτρινος οικογενειακός τάφος τραβάει το βλέμμα του κοινού στη δυτική πλευρά του νεκροταφείου. Αν και δεν υπάρχουν πληροφορίες για την οικογένεια που τον έχτισε, οι αρχιτέκτονες έχουν βρει ομοιότητες με την τεχνοτροπία του Γκαουντί καθώς και με κτίσμα ίδιας τεχνοτροπίας που υπάρχει στους Κήπους του Πασά. Τέλος στην ίδια πλευρά βρίσκονται οι τάφοι των αδερφών Αθανάσιου Καλλιδόπουλου και Περικλή Καλλιδόπουλου. Ο πρώτος ήταν πολιτικός που επρόσκειτο στο σχήμα του Ιωάννη Μεταξά, ενώ ο δεύτερος ήταν στρατιωτικός - στρατηγός που είχε συμμετάσχει στη μικρασιατική εκστρατεία.



Ο «Τίγρης» και η κατάσκοπος

Μπορεί ο Σκοτεινός Τουρισμός να αφορά μακάβριους χώρους, ωστόσο μέσα από τους τάφους μπορεί κάποιος να ανακαλύψει και να βρει ανθρώπους που βρέθηκαν ή πήραν μέρος σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα.

Ένας από αυτούς είναι ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, τα οστά του οποίου φυλλάσσονται στο οστεοφυλάκιο των Κοιμητηρίων. Ο γνωστός ως «Τίγρης» ήταν ο άνθρωπος που πήδηξε στις 22 Μαΐου του 1963 πάνω στο τρίκυκλο, στο οποίο επέβαιναν οι παρακρατικοί που δολοφόνησαν τον βουλευτή της Αριστεράς, Γρηγόρη Λαμπράκη, στη Θεσσαλονίκη.



Μία ακόμη ιστορία που συγκλονίζει έχει να αφηγηθεί το όνομα ενός νεαρού κοριτσιού που αναγράφεται στο Μνημείο των Μακεδονομάχων, στο κέντρο των Κοιμητηρίων. Η Βελήκω Τράικου από το Γραδεμπόρι, η οποία φοίτησε στο Ανώτατο Παρθεναγωγείο Θεσσαλονίκης, ξεχώρισε από μικρή ηλικία στα μάτια του Ίωνος Δραγούμη, προξένου της εποχής. Ο ίδιος της έδωσε τα καθήκοντα της κατασκόπου και η Βελήκω υποκρινόταν άλλοτε την τρελή Βουλγάρα, άλλοτε την τρελή Τουρκάλα και διάφορες άλλες εθνικότητες προκειμένου να μαζεύει πληροφορίες και να τις στέλνει στα προξενεία. Υπήρξε σύνδεσμος στα προξενεία Μοναστηρίου, Θεσσαλονίκης και Καστοριάς και όταν οι Βούλγαροι την ανακάλυψαν ξεκίνησε το ανθρωποκυνηγητό. Στην προσπάθεια τους να την πιάσουν, εντόπισαν και σκότωσαν μια κοπέλα που είχε το ίδιο όνομα. Όταν την έπιασαν εν τέλει σε ηλικία 21 ετών, σκότωσαν μαζί της και ένα ακόμα συνονόματο κορίτσι, έτσι ώστε να σιγουρευτούν πως είχαν πιάσει το σωστό άτομο στα χέρια τους.

Τα Κοιμητήρια και τα νεκροταφεία στον χρόνο

Πριν τη δημιουργία των Κοιμητηρίων, οι νεκροί ορθόδοξοι θάβονταν άναρχα και κυρίως πίσω από το ιερό των εκκλησιών. Στην περιοχή της Ευαγγελίστριας, γύρω στα τέλη του 18ου και αρχές του 19ου αιώνα συνυπήρχε με το νεκροταφείο των ορθοδόξων και το βουλγαρικό νεκροταφείο. Από το 1892 και μετά, η Βουλγαρία ζητούσε την επέκταση των κοιμητηρίων, ωστόσο το 1912 που καταστράφηκε το βουλγαρικό τμήμα, το μέρος αυτό δόθηκε στους ορθοδόξους.



Κατά τον 19ο αιώνα, υπήρχαν διάσπαρτα νεκροταφεία στη Θεσσαλονίκη. Στην περιοχή από τα ανατολικά τείχη μέχρι τον Λευκό Πύργο βρίσκονταν τα κοιμητήρια των μουσουλμάνων, οι τάφοι των οποίων διαρκώς εξαπλώνονταν καθώς δεν επιτρεπόταν η εκταφή. Ως εκ τούτου, από ένα σημείο και μετά οι μουσουλμάνοι άρχισαν να καλύπτουν με χώμα τους νεκρούς πάνω από τα ήδη υπάρχοντα μνήματα, μιας και αν έσκαβαν βαθύτερα θα έβρισκαν σαρκοφάγους ή κτίσματα. Έτσι στον Λευκό Πύργο δημιουργήθηκε ένα ανάχωμα, το οποίο λέγεται ότι ξεμπαζώθηκε και ότι με τα μπάζα του δημιουργήθηκε η προκυμαία του Λευκού Πύργου.

Τέλος, στην περιοχή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης βρίσκονταν τα εβραϊκά νεκροταφεία. Όταν το 1927 δόθηκε η εντολή να απαλλοτριωθούν ώστε να ξεκινήσει να χτίζεται η Πανεπιστημιούπολη, η εβραϊκή κοινότητα αντέδρασε και δεν επέτρεψε την απαλλοτρίωση. Τελικά το μέτρο ολοκληρώθηκε επί γερμανικής κατοχής. Τα εβραϊκά νεκροταφεία διαλύθηκαν και χτίστηκε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο με τη σημερινή του μορφή.