Η μαζική εκπόνηση τοπικών πολεοδομικών σχεδίων, που προβλέπει το αναθεωρημένο Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο Κεντρικής Μακεδονίας είναι ίσως από τις σημαντικότερες προβλέψεις, που έχουν γίνει για την οργάνωση του χώρου στην περιοχή μας.
Μιας περιοχής, που εν πολλοίς αναπτύχθηκε ανεξέλεγκτα και χωρίς κανόνες ή σωστότερα με τους κανόνες να έρχονται εκ των υστέρων να διορθώσουν στρεβλώσεις. Ειδικά σε ό,τι αφορά στη δόμηση.
Γι' αυτό το δομημένο περιβάλλον μας δεν είναι όσο «ανθρώπινο» θα το θέλαμε, δεν εξυπηρετεί, δεν έχει ελεύθερους δημόσιους χώρους, είναι ανεπαρκές για τις ανάγκες που προκύπτουν, είναι ασφυκτικό, είναι περιβαλλοντικά αβίωτο και βέβαια είναι ανοχύρωτο στις φυσικές καταστροφές και στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Σήμερα, εκ των υστέρων, μπορούν να γίνουν συνεπώς διορθωτικές κινήσεις, που όμως έχουν μεγάλη σημασία και θα έχουν ευεργετικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα των πολιτών από τη μια, ενώ θα οργανώσουν και την οικονομική δραστηριότητα, βάζοντας συγκεκριμένους κανόνες μέσω των χρήσεων γης. Ακόμη σπουδαιότερο είναι το γεγονός ότι η όποια ανάπτυξη ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια, θα έχει συγκεκριμένους κανόνες πάνω στους οποίους θα βασιστεί. Έτσι θα αποφευχθούν όσα τραγελαφικά έχουν συμβεί κατά καιρούς σε όλη την Κεντρική Μακεδονία και υποθήκευσαν το μέλλον χιλιάδων συμπολιτών μας.
Η μαζική εκπόνηση τοπικών πολεοδομικών σχεδίων, η έναρξη των οποίων προσδιορίζεται μάλιστα από φέτος είναι ένα μεγάλο βήμα σ' αυτή την κατεύθυνση. Χρονικός ορίζοντας ολοκλήρωσης αυτής της πολύ μεγάλης και σημαντικής παρέμβασης δεν υπάρχει. Το Χωροταξικό επισημαίνει όμως ότι πρέπει να αποκτήσουν χρήσεις γης όλες οι εκτάσεις της Κεντρικής Μακεδονίας μέσα στην τρέχουσα δεκαετία. Αν συνεπώς οι τοπικοί φορείς αξιοποιήσουν πλέον το θεσμικό πλαίσιο θα μπορέσουν να βάλουν ένα λιθαράκι για ένα καλύτερο μέλλον για τον τόπο τους. Αν όχι...
Στην Κεντρική Μακεδονία και στους 38 δήμους υπάρχουν 172 δημοτικές ενότητες. Από αυτές κανόνες έχουν αποκτήσει μόλις 47. Συνεπώς, θα πρέπει να εκπονηθούν 125 τοπικά πολεοδομικά σχέδια. Μεγάλο εγχείρημα, που συνιστά και πρόκληση για τον τεχνικό κόσμο της περιοχής, αλλά και για την Αυτοδιοίκηση.
Η μαζική εκπόνηση μελετών πολεοδομικού σχεδιασμού αποσκοπεί στην οργάνωση του χώρου, στον περιορισμό των ανεξέλεγκτων καταστάσεων σχετικά με τη δόμηση και στην αντιμετώπιση στρεβλώσεων, που είχαν και έχουν καταστροφικά αποτελέσματα για τις πόλεις και τους οικισμούς, όπως και για το φυσικό περιβάλλον στην περιοχή.
Χωρίς οργάνωση τέτοιου είδους όμως, όλες οι άλλες (πάρα πολλές) προβλέψεις ανάπτυξης για την περιοχή, όλα τα οράματα, οι στόχοι και οι προοπτικές απλώς δε θα γίνουν ποτέ πραγματικότητα. Κι αυτά περιλαμβάνουν όσα συζητάμε εδώ και δεκαετίες για τη μητροπολιτική Θεσσαλονίκη, τον κομβικό ρόλο της περιοχής στη Νοτιοανατολική Ευρώπη κτλ.
Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα ήδη απαξιώνονται, εφόσον δεν αξιοποιούνται, και τα μειονεκτήματα διογκώνονται και φτάνουν σε καταστάσεις αδιέξοδες, δυσεπίλυτες ή άλυτες, υποθηκεύοντας το μέλλον περίπου 2 εκατομμυρίων πολιτών.
Σταχυολογώντας την εικόνα των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων της περιοχής, όπως περιγράφονται στο ΦΕΚ του αναθεωρημένου Περιφερειακού Χωροταξικού Πλαισίου, πέρα από τις αυτονόητες και χιλιοειπωμένες διαπιστώσεις, μπορεί κάποιος να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα για ό,τι μας κρατάει πίσω επί πολλά χρόνια και για την καθυστέρηση στην αναπτυξιακή ώθηση.
«Αν και η διεθνής προσπελασιμότητα της Περιφέρειας είναι καλή λόγω των σχετικά υψηλών προδιαγραφών του αεροδρομίου και του λιμανιού της Θεσσαλονίκης, το μεταφορικό σύστημα της περιφέρειας παρουσιάζει, σε πολύ μεγάλο βαθμό, εξάρτηση από τις οδικές μεταφορές και υποβάθμιση του ρόλου σιδηροδρομικού δικτύου, ενώ καθυστερεί η υλοποίηση των χερσαίων Διευρωπαϊκών Δικτύων (ΤΕΝ-Τ). Συνακόλουθα, σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα δεν υπάρχουν προοπτικές ουσιαστικής βελτίωσης της χερσαίας διεθνούς προσπελασιμότητας (που είναι σχετικά χαμηλή), με εξαίρεση τη βελτίωση των άμεσων οδικών συνδέσεων της Εγνατίας Οδού με τις Βαλκανικές χώρες», αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Αν συνδυαστεί αυτό με το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας στηρίζεται στις μεταφορές, μπορεί να καταλάβει πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα των ελλειμματικών υποδομών.
«Δραστηριότητες που λειτουργούν σε σημαντικό βαθμό δυναμικά σε σχέση με τον διεθνή χώρο είναι οι μεταφορές, και ειδικά το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, οι υπηρεσίες διαμετακόμισης και χονδρεμπορίου, η μεταποίηση, και ο τουρισμός. Στο λιανικό εμπόριο και τις υπηρεσίες, πρέπει να ενισχυθεί το θετικό πρόσημο στις σχέσεις της Περιφέρειας και της Θεσσαλονίκης με τις όμορες χώρες, αν και σημειώνεται και έξοδος επιχειρηματικών μονάδων από την Κεντρική Μακεδονία προς τις τελευταίες. Επίσης η αναγνώριση της ΠΓΜΔ ως Βόρειας Μακεδονίας επιβάλλει ειδική μέριμνα για το brand name Μακεδονία στο διεθνή χώρο», τονίζεται στο Χωροταξικό.
Επίσης, σημειώνεται ως πολύ σημαντική η εγκατάσταση μονάδων διαχείρισης, που θα εκμεταλλευτούν τη διέλευση εθνικών και διεθνών αγωγών και δικτύων ενέργειας, ενώ σημειώνεται ότι κρίσιμο είναι να ολοκληρωθεί η Εγνατία Οδός.
Στο Χωροταξικό επισημαίνεται όμως και κάτι που διαψεύδει τη γενικευμένη εικόνα ότι η Κεντρική Μακεδονία είναι από τις πλέον αναπτυγμένες περιοχές στη χώρα. «Από άποψη επιπέδου ανάπτυξης (ΑΕΠ κατά κεφαλή), η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας τοποθετείται κάτω του μέσου όρου των ελληνικών περιφερειών (9η επί των 13 περιφερειών το 2010) και με διαχρονική μακροχρόνια αδυναμία βελτίωσης της θέσης της», τονίζεται χαρακτηριστικά.
Σχετικά με το αναπτυξιακό πρότυπο χωρικής ανάπτυξης, στο ΦΕΚ αναγνωρίζονται ως προκλήσεις η επανεκκίνηση της ανάπτυξης και η εξασφάλιση των όρων για μακροπρόθεσμη βιώσιμη ανάπτυξη, μέσα σε ένα ευρύτερο περιβάλλον όξυνσης του διεθνικού και διαπεριφερειακού ανταγωνισμού, με ανοιχτά οικονομικά σύνορα με την ΕΕ και με απελευθέρωση των διεθνών ροών εμπορευμάτων και κεφαλαίων.
Πρωταρχικές ανάγκες που προκύπτουν είναι η αύξηση της ανταγωνιστικότητας και η κρίσιμη σημασία νέων επενδύσεων.
Δυνατότητες για παραγωγικές δραστηριότητες εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας και για μεγάλες επενδύσεις εντοπίζονται στην Περιφέρεια στους εξής τομείς:
-μεταποίηση και «παραγωγικές αλυσίδες»
-καινοτομία
-εφοδιαστική αλυσίδα και μεταφορές
-τουρισμό
-προωθητικές υπηρεσίες
-εξορυκτικές δραστηριότητες.
Η μητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης, μπορεί να είναι η μόνη που διαθέτει ολοκληρωμένο τομεακά - κλαδικά οικονομικό σύστημα, ωστόσο αντιμετωπίζει οξυμένα προβλήματα που χρήζουν ιδιαίτερης αντιμετώπισης.
Και τα προβλήματα αυτά περιλαμβάνουν την υπέρμετρη διόγκωση του αστικού ιστού, γεγονός που ισοδυναμεί με ανάλωση περιβαλλοντικών πόρων, δαπανηρή επέκταση υποδομών, υποβάθμιση του κυρίως αστικού πυρήνα. Επίσης, η συνεχής αποαστικοποίηση ώστε ο πληθυσμός του κεντρικού Δήμου Θεσσαλονίκης να σημειώνει μείωση την προηγούμενη δεκαετία (-18%), όπως αντίστοιχα και ο πληθυσμός άλλων κεντρικών Δ.Ε. (Τριανδρίας, Μενεμένης, Αμπελοκήπων, Νεάπολης). Επιπροσθέτως, οι διαφορές στην ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος μεταξύ των δυτικών/βορειοδυτικών αφενός και των ανατολικών περιοχών κατοικίας αφετέρου. Και επίσης, συνεχής διατύπωση «οραματικών» σχεδίων για την πόλη και εξαγγελίες big projects με αμφισβητούμενες προϋποθέσεις εφικτότητας - βιωσιμότητας - περιβαλλοντικής σκοπιμότητας, σε συνδυασμό με την έλλειψη επικαιροποιημένου στρατηγικού σχεδιασμού για την ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκης.
Το Χωροταξικό προειδοποιεί ότι «συνέχιση των τάσεων υποβάθμισης της αστικής συγκέντρωσης της Θεσσαλονίκης θα έχει αρνητικές συνέπειες για το σύνολο της Περιφέρειας».
Οι αρμόδιοι έχουν μπροστά τους δέκα χρόνια –σύμφωνα με το σχέδιο- για να βάλουν τις βάσεις, προκειμένου η Θεσσαλονίκη και η Κεντρική Μακεδονία να έχουν ένα καλύτερο μέλλον.
Το χωροταξικό δεν είναι Ευαγγέλιο. Είναι όμως μια επαρκώς τεκμηριωμένη βάση, που μας δείχνει το δρόμο στον οποίο πρέπει να βαδίσουμε. Μπορούμε;