Αλείφουν το σώμα τους με λάδι και μπαίνουν στον στίβο της μάχης. Στο ύψωμα Χίλια έξω από το Σουφλί του Έβρου κάθε χρόνο διοργανώνονται αγώνες πάλης, που προσελκύουν εκατοντάδες επισκέπτες από όλη τη βόρεια Ελλάδα. Οι καλοκαιρινοί αγώνες είναι η μία αφορμή, η άλλη και πιο ενδιαφέρουσα είναι πως οι αθλητές αποτελούν μέλη της κοινότητας των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων, μιας ιδιαίτερης μουσουλμανικής μειονότητας -όπως συνηθίζουν να λένε «είμαστε μια μειονότητα μέσα στη μειονότητα»- που βρίσκεται στον Έβρο από τον 14ο αιώνα.
Περίπου 4.000 υπολογίζονται τα μέλη της κοινότητας των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων που ζουν σε 10 χωριά του Έβρου (Γονικό, Μεγάλο Δέρειο, Ρούσσα, Μεσημέρι, Πετρόλοφος, Μυρτίσκη, Χλόη, Σιδηρώ, Μικράκιο, Κισσός), με επίκεντρο τη Ρούσσα και τον Μεγάλο Δέρειο.
Οι Μπεκτασήδες είναι ένα μουσουλμανικό μυστικιστικό τάγμα, στο οποίο ανήκει στο δόγμα των Αλεβιτών. Είναι σιίτες μουσουλμάνοι, περισσότερο ανοιχτοί προς τον δυτικό τρόπο ζωής, που έχουν στον αξιακό τους κώδικα την ισότητα, δεν νηστεύουν στο Ραμαζάνι, δεν διαχωρίζουν τη θέση της γυναίκας, διακρίνονται από έναν βαθύ εσωτερικισμό και οι οπαδοί του δόγματος υποτάσσουν το εγώ στο εμείς και στην κοινωνία. Είναι εκφραστές της αγάπης και της ισότητας, της αρμονικής συνύπαρξης χωρίς φυλετικό, θρησκευτικό ή άλλο διαχωρισμό. Είναι ωστόσο Μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα και για αρκετά χρόνια ζούσαν αρκετά απομονωμένοι. Η απομόνωσή τους επιβεβαιώνεται διαχρονικά και σε όλες τις περιοχές όπου αναπτύσσονται οι κοινότητες των Αλεβιτών. Στον Έβρο μάλιστα στα χωριά αυτά δεν μπορούσε να ταξιδέψει κανείς εύκολα στο παρελθόν και μέχρι τη δεκαετία του 1990 υπήρχαν μπάρες στον δρόμο που για να σηκωθούν ήταν απαραίτητη η επίδειξη αστυνομικής ταυτότητας.
Οι εικόνες των Αλεβιτών του Έβρου - Το πρώτο βραβείο στον Αντώνη Πασβάντη
Ο Καβαλιώτης φωτογράφος, Αντώνης Πασβάντης, έκανε ένα οδοιπορικό στα χωριά των Αλεβιτών, αποτύπωσε στον φακό του την καθημερινότητά τους και το project του «Η τελευταία κοινότητα» με τις ασπρόμαυρες εικόνες απέσπασε το πρώτο βραβείο στο Athens Photo World 2023, έναν διαγωνισμό που για πρώτη φορά έγινε υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού. Η απονομή των βραβείων έγινε στον Φάρο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και ο φωτογράφος δήλωσε πως στόχος του ήταν να ερευνήσει «τις ζωές, τις κοινωνικές ανησυχίες και το αβέβαιο μέλλον των περίπου 4.000 Αλεβιτών/ Μπεκτασήδων του Έβρου, μέσα από συνεντεύξεις στο πεδίο».
«Η καθημερινότητά τους στο σπίτι και στη δουλειά, οι θρησκευτικές τους τελετές, τα ήθη και τα έθιμα, καταγράφηκαν στο project αυτό που αφορά μια ιδιαίτερη κοινότητα στην εσχατιά της Ελλάδας. Τα χαρακτηριστικά της μουσουλμανικής αυτής ομάδας πληθυσμού είναι πως οι γυναίκες δεν φορούν κατ΄ανάγκη μαντίλα, ειδικά οι νέες, προσεύχονται άντρες και γυναίκες μαζί στον ίδιο χώρο, ενώ μιλούν πομάκικα, τουρκικά και ελληνικά», λέει στη Voria ο Αντώνης Πασβάντης, προσθέτοντας πως «με τις ασπρόμαυρες εικόνες μου, 12 από τις οποίες βραβεύτηκαν, δεν θέλω απλώς να συστήσω τους Αλεβίτες/Μπεκτασήδες, αλλά να εγείρω ερωτήματα για το μέλλον τους».
Μάλιστα η ενότητα αυτή «Η τελευταία κοινότητα» αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης εργασίας του βραβευμένου φωτογράφου, η οποία αφορά τον Έβρο και θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ποταμός με τίτλο «Έβρος/Η ζωή στις όχθες». «Το να δουλεύω στα γεωγραφικά άκρα έχει για μένα ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί πιστεύω ότι τα άκρα γεννούν βαθύτερους συμβολισμούς στο πεδίο της ψυχολογίας της μάζας, της ανθρώπινης υπόστασης και συμπεριφοράς. Στα άκρα όλα τα πράγματα παίρνουν μια άλλη διάσταση και ο Έβρος είναι το κατάλληλο σημείο για να δείξει πώς τα σύνορα επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων», δηλώνει στη Voria.
Οι Αλεβίτες που αντιστέκονται στον χρόνο – Ο πρώτος χώρος λατρείας πανελλαδικά, ο τρίτος στην Ευρώπη
Οι Αλεβίτες του Έβρου ασχολούνται αποκλειστικά με την κτηνοτροφία, ενώ μετά την οικονομική κρίση αρκετοί από αυτούς φεύγουν κάθε χρόνο ως εποχικοί μετανάστες στην Ολλανδία και στη Γερμανία, αφήνοντας στα χωριά γύρω από το Μεγάλο Δέρειο τις οικογένειές τους. Άλλοι εργάζονται στις μεγάλες βιομηχανίες μαρμάρου στη Δράμα και στη Θάσο, ενώ πρόσφατα κάποιοι προσλήφθηκαν ως συνοριοφύλακες. Ζουν απομονωμένοι στο κλειστό ορεινό περιβάλλον της οροσειράς της Ροδόπης και για τις ανάγκες τους ταξιδεύουν 40-50 χιλιόμετρα μέχρι το Σουφλί, την κοντινότερη μεγάλη πόλη, αλλά δεν έχουν ιδιαίτερες επαφές με άλλες κοινότητες Αλεβιτών στα Βαλκάνια-ίσως μόνο με αυτές στη γειτονική Βουλγαρία. Τα παιδιά ολοκληρώνουν το δημοτικό στο μειονοτικό σχολείο του Μεγάλου Δερείου και συνεχίζουν το γυμνάσιο και το λύκειο στο Σουφλί.
Εδώ και 1,5 χρόνο οι Αλεβίτες έχουν τον δικό τους χώρο λατρείας. Τον Ιούνιο του 2022 εγκαινιάστηκε το πρώτο Τζεμ Εβί (Cem Evi) στην Ελλάδα και ο Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων του υπουργείου Παιδείας, Γιώργος Καλαντζής, ο οποίος παρέστη στα εγκαίνια, έκανε λόγο για μια «ιστορική μέρα». Το Τζεμ Εβί στο Μεγάλο Δέρειο είναι το πρώτο επίσημο στην Ελλάδα και το τρίτο στην Ευρώπη. «Σήμερα είμαστε όλοι εδώ, Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί, από την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Τουρκία και μας φέρνει εδώ η κοινή μας αγάπη για τον Θεό», είπε ο κ. Καλαντζής.
Άντρες και γυναίκες προσέρχονται και προσεύχονται κάθε Πέμπτη σε μια αίθουσα χωρητικότητας 140 ατόμων.
Στο Μεγάλο Δέρειο υπάρχει τζαμί, το Τζεμ Εβί, αλλά και εκκλησία, στην οποία γίνονται λειτουργίες μόνο τις μεγάλες χριστιανικές γιορτές (Χριστούγεννα και Πάσχα) και σε άλλες περιπτώσεις, για τις δύο οικογένειες Χριστιανών του χωριού.
Μέχρι το καλοκαίρι του 2022 οι Αλεβίτες προσεύχονταν στα σπίτια τους ή στον Τεκέ του Σεγίτ Αλή Σουλτάν στη Ρούσσα. Ο Σεγίτ Αλή Σουλτάν βρέθηκε στην περιοχή γύρω στα 1353 και παρέμεινε εκεί, γι΄αυτό και ο τάφος του βρίσκεται εντός του Τεκέ και αποτελεί σημαντικό τόπο προσκυνήματος. Για τους Μπεκτασήδες, ο Τεκές της Ρούσσας θεωρείται ο δεύτερος πιο σημαντικός ιερός χώρος παγκοσμίως.
Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται και ο τάφος του γιου του, η επέτειος θανάτου του οποίου είναι στις 8 Νοεμβρίου και τιμάται κάθε χρόνο με μια μεγάλη θρησκευτική γιορτή. Με το Κασίμ Κουρμπάν οι Αλεβίτες αποτίουν φόρο τιμής στον άγιο και στον γιο του και παράλληλα υποδέχονται τον χειμώνα.