Η καρδιά του ποντιακού ελληνισμού χτυπά αύριο στο όρος Μελά της Τραπεζούντας, εκεί όπου στέκεται βράχος ακίνητος -κυριολεκτικά και μεταφορικά- το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά, με την υπερχιλιετή ιστορία.
Σχεδόν στο παρά πέντε η τουρκική πλευρά έστειλε, το μεσημέρι της Παρασκευής, τη γραπτή άδεια για την τέλεση Πατριαρχικής Θείας Λειτουργίας, ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, χοροστατούντος του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος μια μέρα νωρίτερα, το βράδυ της Πέμπτης έστειλε ηχηρό μήνυμα από την Παναγία Κουμαριώτισσα στο Νιχώρι Κωνσταντινούπολης.
«Για λίγες ώρες θα πάμε να προσευχηθούμε κατά την πίστη μας, κατά τη θρησκεία μας και θα γυρίσουμε στα σπίτια», ανέφερε και λίγες ώρες αργότερα έφτασε η σχετική άδεια από τον νομάρχη Τραπεζούντας.
Ωστόσο, δεν επιτράπηκε στον Πατριάρχη να τελέσει σήμερα το βράδυ τον εσπερινό σε ένα παλιό γυναικείο μοναστήρι, τη Θεοσκέπαστη που βρίσκεται επίσης στα υψώματα της Τραπεζούντας. Ο λαξευτός ναός, που βρίσκεται στην περιοχή Μπόζτεπε, συνδέεται με τον Αλέξιο Γ΄ Μεγάλο Κομνηνό (1349-1390) και φιλοξενεί στο εσωτερικό του τάφους της οικογένειας των Κομνηνών. Αν΄ αυτού ο κ. Βαρθολομαίος θα τελέσει απόψε το βράδυ τον εσπερινό της Παναγίας στην καθολική εκκλησία της Τραπεζούντας.
Λιγοστοί Έλληνες προσκυνητές στην Παναγία Σουμελά
Η αύξηση των τιμών σε μεταφορικά, καταλύματα και άλλες παροχές, καθώς και η αμφιβολία μέχρι την τελευταία στιγμή αν θα επιτραπεί η τέλεση της Θείας Λειτουργίας ήταν οι δύο βασικοί παράγοντες που απέτρεψαν τους Έλληνες να ταξιδέψουν στην Παναγία Σουμελά της Τραπεζούντας.
Μέχρι το 2015, οπότε και η ιστορική μονή έκλεισε για να γίνουν αναστηλωτικές εργασίες, χιλιάδες Έλληνες ταξίδευαν κάθε χρόνο τέτοιες μέρες από τη Μακεδονία, αλλά και από όλη τη χώρα προς την Τραπεζούντα. Φέτος από τη Θεσσαλονίκη αναχώρησε το Σάββατο ένα λεωφορείο για επταήμερη οδική εκδρομή, η οποία περιλαμβάνει και προσκύνημα στην Παναγία Σουμελά.
«Έχει αυξηθεί πολύ το κόστος ενός τέτοιου ταξιδιού και δεν υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Παλιότερα έμπαιναν πτήσεις τσάρτερ γιατί το ενδιαφέρον ήταν πολύ μεγάλο από όλη τη βόρεια Ελλάδα. Τώρα για να ταξιδέψει κανείς στην Τραπεζούντα, μόνο η πτήση Θεσσαλονίκη-Κωνσταντινούπολη-Τραπεζούντα, κοστίζει γύρω στα 500€ το άτομο», δήλωσε στη Voria, ο τουριστικός πράκτορας της Θεσσαλονίκης, Στέφανος Χατζημανώλης.
Σύμφωνα με πρόχειρες εκτιμήσεις παραγόντων του τουρισμού, στην Παναγία Σουμελά θα βρεθούν αύριο περίπου 400 άτομα για την Πατριαρχική Θεία Λειτουργία -μαζί με την ακολουθία του Οικουμενικού Πατριάρχη και κάποιους Χριστιανούς από την Κωνσταντινούπολη- όταν μέχρι το 2015 ο αριθμός τους ξεπερνούσε τις 2.000.
Τα προηγούμενα χρόνια τέτοιες μέρες η Τραπεζούντα ήταν γεμάτη Έλληνες ποντιακής καταγωγής από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Όπως λέει στη Voria, ο πράκτορας, Φαχρετίν Ερντογάν, που εκτελεί και χρέη ξεναγού μια που μιλάει ελληνικά, «ερχόταν Πόντιοι από την Ελλάδα, από την Αμερική, την Αυστραλία, από όλη την Ευρώπη. Ερχόταν Ρώσοι και Ουκρανοί προσκυνητές. Φέτος ο αριθμός είναι μικρός, μαθαίνουμε ότι και από την Ελλάδα δεν θα έρθει πολύς κόσμος κι από τη Ρωσία επίσης δεν υπάρχουν αφίξεις, ενώ από τουρίστες γενικά μας προτιμούν Άραβες από το Κατάρ, το Κουβέιτ και τη Σαουδική Αραβία».
Το ιερό προσκύνημα των Ποντίων πόλος έλξης για τους επισκέπτες
Το υπουργείο Πολιτισμού της Τουρκίας δαπάνησε χρόνο και χρήματα για τις εργασίες αποκατάστασης του ιστορικού μοναστηριού, το οποίο ήταν κλειστό για τους επισκέπτες από το 2015 ως το 2021.
Οι τοπικές αρχές το έχουν εντάξει πλέον στα επισκέψιμα μνημεία και οι τουριστικοί πράκτορες μεταφέρουν καθημερινά μεγάλο αριθμό τουριστών για να θαυμάσουν από κοντά τις τοιχογραφίες και τα αρχιτεκτονικά μέλη της μονής που είναι χτισμένη πάνω στους απόκρημνους βράχους του όρους Μελά, στον δρόμο που οδηγεί από την Τραπεζούντα στη Ματσούκα. Η θέα κόβει την ανάσα καθώς η πατριαρχική, σταυροπηγιακή βασιλική βρίσκεται γαντζωμένη αιώνες τώρα πάνω στο βουνό.
Σύμφωνα με στοιχεία, που δόθηκαν πρόσφατα στη δημοσιότητα από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Τουρισμού της Τραπεζούντας, το 2021 επισκέφτηκαν την Παναγία Σουμελά 153.994 τουρίστες από όλο τον κόσμο, το 2022 ο αριθμός τους έφτασε στις 339.457 άτομα, ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2023 στο μοναστήρι βρέθηκαν 104.291 επισκέπτες. Συνολικά από το 2021 όταν ξανάνοιξε μετά από 7 χρόνια εργασιών, έχουν περάσει από την Παναγία Σουμελά σχεδόν 600.000 επισκέπτες.
Σημειώνεται ότι μετά από καταπτώσεις βράχων το 2015 το μοναστήρι έκλεισε και η πρόσβαση απαγορεύτηκε . Για τα επόμενα εφτά χρόνια έγιναν εργασίες γεωλογικής και γεωτεχνικής έρευνας, ενισχύθηκαν τα πετρώματα, τοποθετήθηκε ισχυρό προστατευτικό πλέγμα στους βράχους και ατσάλινα φράγματα, ενώ εξωραΐστηκε ο περιβάλλων χώρος.
Η ιστορία που χάνεται στην αχλή του χρόνου
Η ιστορία της Παναγίας Σουμελά, που είναι υποψήφια για ανακήρυξη σε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Η παράδοση λέει πως μία από τις εικόνες της Παναγίας αγιογραφήθηκε από τον Ευαγγελιστή Λουκά τον 1ο αιώνα μ.Χ. και... πέταξε από την Αθήνα στον Πόντο. Τότε η Παναγία εμφανίστηκε σε δύο μοναχούς, τον Βαρνάβα και τον Σωφρόνιο, από τους οποίους και ζήτησε να ψάξουν την εικόνα και στο σημείο που θα την βρουν να χτίσουν έναν ναό. Το 386 οι μοναχοί οδηγήθηκαν στις απάτητες βουνοκορφές του Πόντου, στο όρος Μελά κι εκεί με τη βοήθεια της γειτονικής μονής Bαζελώνα έχτισαν ένα κελλί και στη συνέχεια εκκλησία μέσα σε ένα σπήλαιο.
Δίπλα στο σπήλαιο ανεγέρθηκε το 1860 ένας ξενώνας 72 δωματίων, βιβλιοθήκη και άλλοι χώροι για τους προσκυνητές και γύρω-γύρω μικρότεροι ναοί και αφιερώματα, καθώς και το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας.
Μεγάλοι ευεργέτες της Παναγίας Σουμελά ήταν η οικογένεια των Κομνηνών, χάρη στην οποία το μοναστήρι οχυρώθηκε με πανύψηλους πέτρινους τοίχους και πύργους. Ευεργέτες του μοναστηριού υπήρξαν επίσης οι σουλτάνοι Βαγιαζήτ Β΄, Σελήμ Α΄, Μωάμεθ Δ΄, Σουλεϊμάν Β΄, Μουσταφά Β΄, Αχμέτ Γ΄, κ.ά.
Το ιστορικό μοναστήρι λειτουργούσε μέχρι το 1922 και στη βιβλιοθήκη του υπήρχαν σπάνια και ανεκτίμητης αξίας έγγραφα και χειρόγραφα, διαφόρων ιστορικών περιόδων, μεταξύ αυτών και το πρώτο ελληνικό χειρόγραφο του Διγενή Ακρίτα. Μεγάλο μέρος των θησαυρών βρίσκεται σήμερα στην Παναγία Σουμελά στο όρος Βέρμιο στην Ημαθία.