Ας ξεκινήσουμε κατ' αρχάς από τα αυτονόητα. Στο ερώτημα “ποια θα ήταν η ιδανική λύση για την κατασκευή του σταθμού Βενιζέλου, σε σχέση με τα σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα;” η αυθόρμητη απάντηση είναι “να γίνει ο σταθμός χωρίς να πειραχθεί ούτε ένα λιθαράκι”. Γι' αυτό και όλοι ξεσηκωθήκαμε τον Γενάρη του 2013 όταν η τότε πολιτική ηγεσία είχε διατυπώσει το ατυχές και εκβιαστικό δίλημμα “ή μετρό ή αρχαία”. Ήταν τόσο άστοχο που αναγκάστηκε και η ίδια να το μαζέψει σε χρόνο ρεκόρ.
Στη συνέχεια, η επιστημοτική κοινότητα, μαζί με την Αττικό Μετρό και τον ανάδοχο αναζήτησαν την εφικτότερη λύση. Ως τέτοια επικράτησε αυτή της προσωρινής απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων, την οποία ενέκρινε το 2013 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Μια λύση η οποία, άλλωστε, είχε εφαρμοστεί και σε ανάλογης σπουδαιότητας ευρήματα του γειτονικού σταθμού της Αγίας Σοφίας.
Σε εκείνη τη φάση δεν υπήρξε ουσιαστική αντίδραση, πλην μερίδας αρχαιολόγων οι οποίοι, είναι κατανοητό να αντιδρούν, ακόμη και καθ' υπερβολή, διότι αυτό υπαγορεύει η επιστημονική τους συνείδηση.
Ακολούθησε η κυβερνητική αλλαγή το 2015, μετά την οποία, με πολιτική απόφαση, καταργήθηκε η προηγούμενη λύση και άρχισε η αναζήτηση νέας. Το τι ρόλο έπαιξαν σ' αυτό κάποιοι κομματικοί - κοινοβουλευτικοί παράγοντες, καθώς και άλλοι πιο προσωπικές παράμετροι, δεν είναι του παρόντος και επιπλέον, δεν έχουν και καμία σημασία εδώ που φτάσαμε. Μετά την απόφαση της τότε κυβέρνησης έπεσε στο τραπέζι η πρόταση κατασκευής του σταθμού, χωρίς την έστω και προσωρινή, απόσπαση των αρχαιοτήτων. Χρειάστηκε να περάσουν ενάμιση με δύο χρόνια έως ότου η ιδέα αυτή λάβει χαρακτηριστικά πρότασης και υποβληθεί στο ΚΑΣ προς έγκριση.
Ήμασταν πολλοί αυτοί που είδαμε με συμπάθεια αυτή την πρόταση η οποία άρεσε και στο ΚΑΣ το οποίο την ενέκρινε, τον Γενάρη του 2017, αλλάζοντας προηγούμενη δική του απόφαση. Όλοι ήθελαν να δώσουν μια ευκαιρία στην επιστημονική κοινότητα να επιχειρήσει το ιδεατό.
Έκτοτε παρήλθαν δυόμιση χρόνια, ως το καλοκαίρι του 2019 και αυτό για το οποίο αδειοδότησε το ΚΑΣ, όχι μόνον δεν υλοποιήθηκε, αλλά ούτε καν αποτυπώθηκε σε μελέτη, υπογεγραμμένη από τους αρμόδιους μηχανικούς. Παρά τα όσα παραπλανητικά ισχυριζόταν δεξιά και αριστερά ο τέως πρόεδρος της Αττικό Μετρό.
Στη διάρκεια της προχθεσινής πολύωρης συνεδρίασης του ΚΑΣ υπήρξαν δύο σημαντικές αποκαλύψεις. Η πρώτη αφορούσε το γεγονός ότι η απόφαση την οποία έλαβε το ΚΑΣ το 2017, υπέρ της in situ παραμονής των αρχαιοτήτων, βασίστηκε σε μια προκαταρκτική μελέτη από την οποία όμως, έλειπαν οι υπογραφές των αρμόδιων μηχανικών της Αττικό Μετρό. Υπογραφές οι οποίες πιθανότατα δεν έχουν μπει ποτέ έως και σήμερα καθώς, όσες φορές προκλήθηκε η προηγούμενη ηγεσία να τις δημοσιοποιήσει, δεν το έκανε.
Το δεύτερο και σπουδαιότερο το οποίο μάθαμε από την προχθεσινή συνεδρίαση, από τον διευθυντή του Μετρό Θεσσαλονίκης Γιώργο Κωνσταντινίδη, είναι ότι μετά την απόφαση του ΚΑΣ το 2017 συγκροτήθηκε ομάδα επιστημόνων προκειμένου να εκπονήσει τις τελικές μελέτες εφαρμογής της εγκεκριμένης λύσης. Σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντινίδη η ομάδα αυτή διαπίστωσε, ήδη από το 2018 ότι “η διαδικασία αυτή δεν μπορούσε να δώσει τη λύση που θέλαμε και μέχρι σήμερα δεν μπορούμε ακόμη να έχουμε μία μελέτη που να αποδεικνύει ότι υπάρχει κατασκευασιμότητα στη λύση in situ”.
Αυτό το γνώριζαν ασφαλώς οι αρμόδιοι, το γνώριζε η τότε ηγεσία της Αττικό Μετρό, αλλά προτίμησε να παίζει κλεφτοπόλεμο, περιοριζόμενη στην ανταλλαγή αλλεπάλληλων παρατηρήσεων πάνω σε σχέδια μελετών, αποκρύπτωντας από τους Θεσσαλονικείς την πικρή αλήθεια.
Αμφιβάλλει κανείς ότι, εάν στη διάρκεια των τριών τελευταίων χρόνων είχε προχωρήσει η λύση της in situ παραμονής, καμία κυβέρνηση και κανείς Μητσοτάκης δεν θα μπορούσαν να την αντιστρέψουν;
Δεν είμαι αφελής να θεωρώ ότι το ΚΑΣ, όπως και πολλά ακόμη επιστημονικά όργανα παραμένουν ανεπηρέαστα από τις βουλές τις εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας. Ούτε, όμως, και μπορώ να πετροβολήσω τα μέλη του επειδή, μετά την άγονη παρέλευση σχεδόν τριών ετών, και βλέποντας τη λύση που είχαν εγκρίνει το 2017 να ναυαγεί, επαναφέρουν κατ' ουσία την αρχική απόφασή τους για απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων.
Πλέον, οι ευθύνες μετατίθενται στη σημερινή ηγεσία της Αττικό Μετρό. Είναι δική της ευθύνη να αποδείξει ότι η λύση η οποία επανεγκρίθηκε προχθές, μπορεί να εφαρμοστεί, μέσα μάλιστα, στα χρονικά περιθώρια ως τον Απρίλιο του 2023. Διότι, εάν αποτύχει και αυτό το εγχείρημα, τότε το μόνο που απομένει είναι η κατάργηση του σταθμού Βενιζέλου και η μετατροπή του σε έναν σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο, με ό,τι αυτό θα συνεπάγεται για τη λειτουργία του μετρό, αλλά και για την ιστορία της Θεσσαλονίκης.