Από τη μια οι καλοί ρυθμοί απορρόφησης του τρέχοντος ΕΣΠΑ, από την άλλη προβληματισμός για το νέο ΕΣΠΑ 2021 – 2027 και κυρίως για τις καθυστερήσεις, που ήδη υπάρχουν και αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο ακόμη και να χαθεί η φετινή χρονιά και να μην ανοίξουν οι προσκλήσεις.
Στην κυβέρνηση κάνουν αγώνα δρόμου για να προλάβουν το δυνατόν συντομότερα να ενεργοποιήσουν το νέο ΕΣΠΑ, που σε συνδυασμό με τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, αποτελούν τη βάση για την οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα και φυσικά για την ανάκαμψη και ανάπτυξη της χώρας.
Η αυξημένη χρηματοδότηση της χώρας στο νέο ΕΣΠΑ (λίγο πάνω από δύο δισεκατομμύρια ευρώ πρόσθετη χρηματοδότηση συγκριτικά με το προηγούμενο ΕΣΠΑ) έγινε δεκτή μετά βαΐων και κλάδων, ωστόσο ενάμιση χρόνο μετά την τυπική έναρξή του οι διαπραγματεύσεις με την Κομισιόν δεν έχουν ολοκληρωθεί και τα προγράμματα δεν έχουν εγκριθεί, με αποτέλεσμα να είναι ανοιχτό το ενδεχόμενο είτε να καθυστερήσουν να εκδοθούν οι πρώτες προσκλήσεις (και να δρομολογηθούν τα πρώτα έργα και δράσεις), είτε να μην καταστεί αυτό εφικτό μέχρι το τέλος του 2022.
Κάτι τέτοιο θα έχει αλυσιδωτά προβλήματα, ενώ θα πιέσει σημαντικά τόσο τον κρατικό και τους τομεακούς (υπουργεία) μηχανισμούς, όσο και τους περιφερειακούς. Και φυσικά θα στερήσει τη ρευστότητα που τόσο έχει ανάγκη η αγορά, εν μέσω μάλιστα κρίσης ακρίβειας, ενώ απειλείται η συνέχιση κοινωνικών δράσεων, αλλά και η πληρωμή μεταφερόμενων έργων.
Ο στόχος να αρχίσουν να ανοίγουν προσκλήσεις από το καλοκαίρι φαίνεται πλέον ανέφικτος. Όλοι τρέχουν για το φθινόπωρο. Τότε πρέπει να αρχίσουν να εκδίδονται η μία πρόσκληση μετά την άλλη, για να μη χαθεί η φετινή χρονιά.
Τα ζητήματα που πρέπει να λυθούν
Τα περιφερειακά προγράμματα για το νέο ΕΣΠΑ 2021 – 2027 υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον προηγούμενο Νοέμβριο. Τα πρώτα σχόλια της Κομισιόν παραλήφθηκαν από τις ελληνικές αρχές, σύμφωνα με πληροφορίες, τον προηγούμενο μήνα... Και η έγκριση είναι άδηλο πότε θα δοθεί.
Επίσης, σύμφωνα με πληροφορίες, το 80% των σχολίων της Κομισιόν αφορά στα λεγόμενα "οριζόντια ζητήματα". Δηλαδή στα προγράμματα που είναι τομεακά αλλά επιμερίζονται και τα διαχειρίζονται οι περιφέρειες ανά την Ελλάδα. Η Κομισιόν ζητεί από το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, όπως και τα άλλα υπουργεία που "τρέχουν" αντίστοιχα προγράμματα, να δώσουν τις απαντήσεις τους και να αρχίσει η διαπραγμάτευση, η οποία δεν τελειώνει μέσα σε έναν και δυο μήνες... Τα υπουργεία θα πρέπει ταχύτατα πλέον να εξετάσουν τις παρατηρήσεις της Κομισιόν και να εκπληρώσουν τους αναγκαίους όρους που θέτει η Επιτροπή.
Μεταξύ των σχολίων περιλαμβάνεται και η μη προτεραιοποίηση των δράσεων σε τομείς όπως η υγεία, η πρόνοια, η παιδεία κτλ., που είναι αρμοδιότητας των υπουργείων και πρέπει να ολοκληρωθεί άμεσα, διότι επηρεάζεται η έγκριση των προγραμμάτων του νέου ΕΣΠΑ αποφασιστικά.
Η κυβέρνηση επίσης θα πρέπει να περιγράψει αναλυτικά τις δράσεις που σκοπεύει να χρηματοδοτήσει μέσω των πόρων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. Είναι προφανές ότι τα συγκεκριμένα προγράμματα έχουν μια σχετική ευελιξία και χαρακτήρα που μεταβάλλεται λόγω συγκυριών, ωστόσο η Κομισιόν ζητάει περιγραφή του τρόπου υλοποίησης των δράσεων και κοστολόγησή τους, όπως και συγκεκριμένη κατανομή ανά περιφέρεια. Το συγκεκριμένο ζήτημα πρέπει να επιλυθεί άμεσα για να μην κινδυνεύσουν ειδικά οι κοινωνικές δράσεις που υλοποιούνται μέσω ευρωπαϊκών πόρων σε διάρκεια ετών και θα επαναληφθούν και στην περίοδο του νέου ΕΣΠΑ να διακοπούν.
Το πρώτο βήμα προς την επίλυση μιας σειράς ζητημάτων για το νέο ΕΣΠΑ έγινε από την κυβέρνηση και την επόμενη Παρασκευή 18 Μαρτίου υπολογίζεται ότι θα έχουμε τον νέο νόμο που θα διέπει τη νέα προγραμματική περίοδο. Αυτό σημαίνει ότι τα πράγματα θα τρέξουν πιο γρήγορα και η απορροφητικότητα των πόρων θα είναι πιο αποτελεσματική, κάτι που επί πολλά χρόνια αποτελούσε ζητούμενο στη χώρα μας. Κρίσιμο πάντως είναι να συγκροτηθεί άμεσα το Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου, που προβλέπεται, ώστε με αυτό ως εργαλείο να αρχίσει η εφαρμογή των προγραμμάτων περιφερειακών και τομεακών.
Μια σημαντική διαφοροποίηση στο νέο ΕΣΠΑ είναι η "Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης". Πρόκειται για το εργαλείο που έχουν όλες οι περιφέρειες της χώρας, μέσω του οποίου αξιοποιούνται τα συγκριτικά πλεονεκτήματά τους, με την κατεύθυνση πόρων προς εκεί και με προφανή στόχο την ανάπτυξη. Με το ίδιο εργαλείο καταγράφονται και πολύ συγκεκριμένες ελλείψεις, όπου επίσης στρέφεται η προσοχή των τοπικών φορέων και κατευθύνονται πόροι, προκειμένου να καλυφθούν. Ενώ όμως οι περιφέρειες έχουν ολοκληρώσει καθεμιά τη δική της "Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης", δεν έχει ολοκληρωθεί η εθνική, που θα καθορίσει εν πολλοίς και ποιες είναι οι προτεραιότητες ανά περιφέρεια και θα βοηθήσει τα περιφερειακά προγράμματα να κατευθύνουν τους πόρους. Η κυβέρνηση επισημαίνει ότι αυτό θα γίνει το αμέσως επόμενο διάστημα.
Ζήτημα υπάρχει και με τα μεταφερόμενα έργα. Η πανδημία του κορωνοϊού είχε σημαντικές επιπτώσεις στο τρέχον ΕΣΠΑ, καθώς ήταν αναγκαίο σημαντικοί πόροι από τα τομεακά και περιφερειακά προγράμματα να διατεθούν για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Αυτό σημαίνει ότι ένας μεγάλος αριθμός έργων έμεινε χωρίς χρηματοδότηση κι αυτά τα έργα θα μεταφερθούν στο νέο ΕΣΠΑ, προκειμένου να είναι τα πρώτα που θα χρηματοδοτηθούν άμεσα και θα ολοκληρωθούν. Μέρος αυτών των έργων έχουν ήδη πραγματοποιήσει δαπάνες. Αν δεν εγκριθεί εγκαίρως το νέο ΕΣΠΑ είναι πιθανό σημαντικά έργα να μην μπορέσουν να ενταχθούν για χρηματοδότηση. Κι αυτό επειδή τα έργα αυτά δεν σταμάτησαν, αλλά συνεχίζονται και κάποια θα έχουν ολοκληρωθεί προτού ενταχθούν. Η πληρωμή αυτών των έργων είναι ένα πρόβλημα, διότι η πιθανότερη λύση είναι να επιβαρύνουν τους εθνικούς πόρους (ελλείψει ευρωπαϊκών) και τους πόρους αυτούς με τη σειρά τους θα στερηθούν άλλες δράσεις και έργα, που βάσει προγραμματισμού χρηματοδοτούνται από αυτή την πηγή.