Η επίθεση της Χαμάς και η αντίδραση του Ισραήλ έχουν βαρύτατο ανθρώπινο κόστος. Μπορεί, όμως, να προκαλέσουν και επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας αν ο πόλεμος οδηγήσει σε άνοδο των τιμών του πετρελαίου.
Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή μπορεί να προκαλέσει ρίγη σε όλο τον κόσμο καθώς στην περιοχή βρίσκονται πετρελαιοπαραγωγοί χώρες, καθώς και ένα κρίσιμο θαλάσσιο πέρασμα. Το χειρότερο δείγμα του τι μπορεί να συμβεί ήταν ο αραβο-ισραηλινός πόλεμος του 1973, που οδήγησε στο πετρελαϊκό εμπάργκο και τις ανεπτυγμένες βιομηχανικές οικονομίες σε στασιμοπληθωρισμό επί χρόνια. Αλλες συγκρούσεις στην περιοχή είχαν πιο περιορισμένο αντίκτυπο, αν και το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ήταν πάντα μεγάλο. Σήμερα η παγκόσμια οικονομία δείχνει ευάλωτη. Ανακάμπτει ακόμη από τον πληθωρισμό που επιδείνωσε εις το έπαρκον η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το περασμένο έτος. Αλλος ένας πόλεμος σε μια περιοχή που παράγει ενεργειακούς πόρους μπορεί να πυροδοτήσει εκ νέου τον πληθωρισμό. Μπορεί να προκαλέσει ευρύτερες συνέπειες, όπως την αναθέρμανση των παθών και των ταραχών στον αραβικό κόσμο, μέχρι και να επηρεάσει τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, καθώς οι τιμές της βενζίνης είναι καίριας σημασίας για τους ψηφοφόρους.
Ολες αυτές οι πιθανές συνέπειες εξαρτώνται από το πώς θα εξελιχθεί ο πόλεμος μέσα στις επόμενες εβδομάδες ή στους επόμενους μήνες. Οι αναλυτές της Bloomberg Economics μελέτησαν τον ακριβή αντίκτυπο που μπορεί να έχει ο πόλεμος στην παγκόσμια ανάπτυξη και στον πληθωρισμό βάσει τριών σεναρίων.
Στο πρώτο σενάριο οι εχθροπραξίες περιορίζονται στη Γάζα και στο Ισραήλ. Στο δεύτερο σενάριο η σύγκρουση επεκτείνεται στις γειτονικές χώρες όπως ο Λίβανος και η Συρία, που φιλοξενούν τις υποστηριζόμενες από την Τεχεράνη πανίσχυρες παραστρατιωτικές οργανώσεις· εξελίσσεται δηλαδή σε πόλεμο αντιπροσώπων ανάμεσα στο Ισραήλ και το Ιράν. Και το τρίτο σενάριο αφορά την περίπτωση κλιμάκωσης του πολέμου σε μια άμεση στρατιωτική σύγκρουση ανάμεσα στους δύο παραδοσιακούς εχθρούς της περιοχής. Και στις τρεις περιπτώσεις οι συνέπειες θα είναι οι ίδιες, ακριβότερο πετρέλαιο, υψηλότερος πληθωρισμός και επιβράδυνση της ανάπτυξης. Θα είναι όμως διαφορετική η κλίμακα των συνεπειών. Οσο ευρύτερα επεκταθεί η σύγκρουση τόσο πιο μακριά θα φθάσουν οι συνέπειες.
1. Σύγκρουση µόνο στη Γάζα
Το 2014 η Χαμάς απήγαγε και δολοφόνησε τρεις Ισραηλινούς προκαλώντας χερσαία επέμβαση στη Γάζα, που άφησε πίσω της περισσότερους από 2.000 νεκρούς. Η σύγκρουση δεν επεκτάθηκε πέραν των παλαιστινιακών εδαφών και ο αντίκτυπός της στις τιμές του πετρελαίου ήταν πολύ μικρός. Αυτή τη φορά ο αριθμός των νεκρών είναι ήδη πολύ μεγαλύτερος. Και πάλι πάντως είναι πιθανή μια επανάληψη αυτής της τραγικής ιστορίας, με καινούργιο στοιχείο τη σκλήρυνση των αμερικανικών κυρώσεων στον πετρελαϊκό κλάδο του Ιράν. Η Τεχεράνη έχει αυξήσει φέτος την παραγωγή πετρελαίου κατά 700.000 βαρέλια την ημέρα καθώς βελτιώνεται το κλίμα στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ μετά την ανταλλαγή κρατουμένων και την άρση του «παγώματος» των περιουσιακών στοιχείων του Ιράν. Αν εκλείψει αυτός ο όγκος πετρελαίου εξαιτίας της πίεσης από τις ΗΠΑ, οι αναλυτές της Bloomberg Economics εκτιμούν πως οι τιμές του πετρελαίου θα αυξηθούν κατά 3 έως 4 δολ. το βαρέλι. Θα είναι, έτσι, ελάχιστος και ο αντίκτυπος στην παγκόσμια οικονομία, ιδιαιτέρως αν αναπληρώσουν το ιρανικό πετρέλαιο η Σαουδική Αραβία και τα Αραβικά Εμιράτα κάνοντας χρήση της παραγωγικής τους δυνατότητας.
2. Πόλεμος αντιπροσώπων
Τι γίνεται αν δεν περιοριστεί ο πόλεμος στη Γάζα; Αν ο πόλεμος επεκταθεί στον Λίβανο και στη Συρία θα εξελιχθεί τελικά σε πόλεμο αντιπροσώπων ανάμεσα στο Ιράν και το Ισραήλ και το οικονομικό κόστος του θα είναι μεγαλύτερο. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, θα αυξάνεται η πιθανότητα άμεσης σύγκρουσης ανάμεσα στο Ισραήλ και το Ιράν, που θα πιέσει ανοδικά τις τιμές του πετρελαίου. Ο σύντομος, αλλά αιματηρός πόλεμος ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χεζμπολάχ το 2006 οδήγησε την τιμή του πετρελαίου σε άνοδο κατά 5 δολ. το βαρέλι. Μια αντίστοιχη άνοδος σήμερα θα μπορούσε να εξωθήσει την τιμή του πετρελαίου σε άνοδο περίπου 10%, στα 94 δολ. το βαρέλι.
Παράλληλα, όμως, μπορεί να πυροδοτήσει εντάσεις στην περιοχή. Η Αίγυπτος, ο Λίβανος και η Τυνησία βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής στασιμότητας. Δεν μπορεί να αποκλειστεί μια επανάληψη της λεγόμενης «Αραβικής Ανοιξης», δηλαδή ενός κύματος εξεγέρσεων που οδήγησε σε ανατροπές κυβερνήσεων στις αρχές της δεκαετίας του 2010.
Ο οικονομικός αντίκτυπος σε μια τέτοια περίπτωση θα προέλθει από δύο σοκ: αύξηση 10% στις τιμές του πετρελαίου και κύμα μαζικών πωλήσεων ριψοκίνδυνων επενδύσεων στις αγορές, αντίστοιχο με αυτό που συνέβη στη διάρκεια της «Αραβικής Ανοιξης».
Παράλληλα θα ακολουθήσει το επόμενο έτος μείωση της παγκόσμιας ανάπτυξης κατά 0,3 εκατοστιαίες μονάδες, περίπου 300 δισ. δολ. χαμένα δηλαδή, που θα επιβραδύνουν την ανάπτυξη στο 2,4%. Θα πρόκειται για τον χαμηλότερο ρυθμό των τελευταίων 30 ετών, αν εξαιρέσουμε την κορύφωση της πανδημίας το 2020 και την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση το 2009. Και οι αυξημένες τιμές του πετρελαίου θα επιτάχυναν τον πληθωρισμό κατά 0,2 εκατοστιαίες μονάδες οδηγώντας τον στο 6% και εντείνοντας την πίεση στις κεντρικές τράπεζες για να διατηρήσουν τα επιτόκια σε υψηλά επίπεδα παρά τη χαμηλή ανάπτυξη.
3. Πόλεμος Ιράν – Ισραήλ
Είναι μικρή η πιθανότητα ενός τέτοιου σεναρίου, το οποίο παραμένει, όμως, ιδιαιτέρως επικίνδυνο. Θα μπορούσε να προκαλέσει παγκόσμια ύφεση. Θα εκτοξεύονταν οι τιμές του πετρελαίου και θα υποχωρούσαν τα χρηματιστήρια, καταφέροντας πλήγμα στην ανάπτυξη και οδηγώντας τον πληθωρισμό σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα. «Κανείς στην περιοχή, ούτε καν το ίδιο το Ιράν, δεν θα ήθελε να δει τη σύγκρουση ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς να εξελίσσεται σε έναν γενικευμένο περιφερειακό πόλεμο», τονίζει ο Χασάν Αλχασάν, συνεργάτης του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
Οπως τονίζει ο Αλχασάν, σε περίπτωση σύγκρουσης Ισραήλ με Ιράν «η Τεχεράνη θα ενεργοποιήσει όλο το δίκτυό της σε Συρία, Ιράκ, Υεμένη και Μπαχρέιν και θα υπάρξουν πλήγματα σε έναν μακρύ κατάλογο δυτικών στόχων στην περιοχή».
Δεδομένου ότι το 1/5 του παγκόσμιου πετρελαίου προέρχεται από την περιοχή του Περσικού Κόλπου, οι τιμές θα εκτοξεύονταν στα ύψη. Και δεν μπορεί να αποκλειστεί μια απεργία στις εγκαταστάσεις της Aramco παρόμοια με εκείνη που προκάλεσαν το 2019 παραστρατιωτικές ομάδες φίλα προσκείμενες στο Ιράν, με αποτέλεσμα να λείψει από την παγκόσμια αγορά σχεδόν το μισό πετρέλαιο της Σαουδικής Αραβίας.
Ισως η τιμή του πετρελαίου να μην τετραπλασιασθεί, όπως συνέβη το 1973 όταν οι αραβικές χώρες επέβαλαν εμπάργκο εκδικούμενες για τη στήριξη που παρείχε η Ουάσιγκτον στο Ισραήλ. Αλλά εάν το Ισραήλ και το Ιράν εκτοξεύσουν πυραύλους το ένα προς το άλλο, οι τιμές του πετρελαίου μπορεί να αυξηθούν τόσο όσο αυξήθηκαν το 1990 μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ. Δεδομένου ότι σήμερα οι τιμές του πετρελαίου είναι υψηλότερες από την εποχή πριν από την εισβολή στο Κουβέιτ, σε μια τέτοια περίπτωση θα μπορούσαν να φθάσουν στα 150 δολ. το βαρέλι. Και το πλεόνασμα παραγωγικής δυνατότητας που διαθέτουν η Σαουδική Αραβία και τα Αραβικά Εμιράτα ίσως δεν θα μπορεί να σώσει την κατάσταση αν το Ιράν κλείσει τα Στενά του Ορμούζ, από τα οποία διέρχεται το 1/5 του παγκόσμιου πετρελαίου. Και θα υπήρχε βέβαια και κίνδυνος μεγάλης κρίσης στα χρηματιστήρια, ανάλογης εκείνης του 1990.
Βάσει αυτών των στοιχείων, η ανάλυση της Bloomberg Economics συμπεραίνει πως σε μια τέτοια περίπτωση θα μειωνόταν η παγκόσμια ανάπτυξη κατά 1 εκατοστιαία μονάδα, που σημαίνει πως το 2024 η παγκόσμια ανάπτυξη θα είναι 1,7%. Είναι δύσκολο να προσδιορισθούν οι υφέσεις που γνωρίζει κατά καιρούς ο κόσμος: χάρη στη ραγδαία ανάπτυξη οικονομιών όπως η Κίνα είναι σπάνιες οι περιπτώσεις δραματικής συρρίκνωσης. Ωστόσο ένα ποσοστό ανάπτυξης μόλις 1,7% θα ήταν πραγματικά σημαντική συρρίκνωση και θα ήταν ο χειρότερος ρυθμός ανάπτυξης από το 1982. Από όταν δηλαδή η Federal Reserve προκάλεσε ύφεση με την απόφασή της να αυξήσει επιθετικά τα επιτόκια για να αναχαιτίσει τον πληθωρισμό που είχε εκτοξευθεί εξαιτίας της πετρελαϊκής κρίσης τη δεκαετία του 1970. Εννοείται και πάλι αν εξαιρέσουμε την περίοδο της πανδημίας το 2020 και της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2009. Αυτό σημαίνει ότι ένα πετρελαϊκό σοκ αυτής της κλίμακας θα οδηγούσε σε εκτροχιασμό την παγκόσμια προσπάθεια να ανακοπεί η άνοδος των τιμών, καθώς ο πληθωρισμός θα έφτανε στο 6,7% μέσα στο 2024. Στις ΗΠΑ ο στόχος του 2% για τις αυξήσεις των τιμών θα ήταν πλέον εξωπραγματικός και η ακριβή βενζίνη θα υπονόμευε τις προοπτικές επανεκλογής του προέδρου Μπάιντεν.