Ένας τόπος με ιστορία που φτάνει στα βάθη των αιώνων και με πλούσια λαογραφική παράδοση βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τη Θεσσαλονίκη. Ο λόγος για τον δήμο Λαγκαδά, που με τα 48 χωριά και τους πέντε οικισμούς του, αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους καλλικρατικούς δήμους της χώρας. Σημαντικά μεταβυζαντινά μνημεία, λουτρά που ανάγονται στην εποχή του Ιουστινιανού και ένα ορεινό χωριό με μοναδικό λαογραφικό υπόβαθρο περιμένουν να πουν την ιστορία τους σε όσους θέλουν να ζήσουν μια εμπειρία που θα τους ταξιδέψει σε χρόνους απλούς και συνάμα δύσκολους, που έχουν αφήσει το στίγμα τους στην ελληνική ιστορία.
Η πόλη του Λαγκαδά, πρωτεύουσα του δήμου, βρίσκεται μόλις μισή ώρα μακριά από τη Θεσσαλονίκη (περίπου 20 χλμ) και σε υψόμετρο 130 μέτρων. Σύμφωνα με ιστορικές καταγραφές ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Μυγδονίας. Η πόλη απαντάται με τη σημερινή της ονομασία (σσ. Προέρχεται από τη λέξη λαγκάδιν, υποκοριστικό της λέξης λάγκος που κατά τον μεσαίωνα σήμαινε κοιλάδα) σε πηγές του 6ου αιώνα, ενώ αναφέρεται σε θρησκευτική περιγραφή του 13ου αιώνα ως πόλη στην οποία πραγματοποιήθηκε ένα από τα θαύματα του Αγίου Δημητρίου. Επίσης, σύμφωνα με αυτοκρατορικά φιρμάνια, ο Λαγκαδάς ήταν κατά την οθωμανική κυριαρχία έδρα πολιτικών και στρατιωτικών αρχών.
Βυζαντινό μουσείο
Ο σημαντικός πλούτος της μεταβυζαντινής θρησκευτικής τέχνης της επαρχίας Λαγκαδά φιλοξενείται στο μουσείο της πόλης, που λειτουργεί από τον Οκτώβριο του 2010. Εκεί ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να θαυμάσει εκθέματα από τους ναούς της Μητρόπολης Λαγκαδά, εικόνες και εκκλησιαστικά αντικείμενα αξιόλογης τέχνης, με έντονο το προσφυγικό στοιχείο, ενώ έχει στηθεί και μία απομίμηση του σχολείου που συντηρούνταν στα υπόγεια του μητροπολιτικού ναού της Αγίας Παρασκευής κατά την οθωμανική κυριαρχία.
Στο μουσείο υπάρχει και μία σπάνια εικόνα του Αγίου Δημητρίου με τον άρχοντα των Βουλγάρων Σκυλογιάννη ή Καλογιάννη. Όπως λέει η παράδοση, ερχόμενος στη Θεσσαλονίκη για να την καταλάβει στρατοπέδευσε στα βουνά των Λαγυνών και του Φιλύρου και παρακάλεσε τον Άγιο Δημήτριο να τον βοηθήσει υποσχόμενος να του φτιάξει στη Σόφια τον μεγαλύτερο ναό που έχει κατασκευαστεί. Το βράδυ της προετοιμασίας της μάχης, πάντα σύμφωνα με την παράδοση, άρχισε να φωνάζει ότι κάποιος τον σκοτώνει. Τον είδαν οι στρατιώτες αιμόφυρτο στην σκηνή του, και τους είπε ότι ένας καβαλάρης μπήκε και τον χτύπησε. Αυτό ήταν αφορμή για να τρομοκρατηθούν οι Βούλγαροι και να αποχωρήσουν από την πολιορκία της πόλης και θεωρείται από τους πιστούς ως ένα από τα θαύματα του Αγίου Δημητρίου.
Ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου είναι το χειρόγραφο της ακολουθίας της Αγίας Κυράννας, η οποία καταγόταν από την Όσσα, ένα από τα χωριά της επαρχίας Λαγκαδά, και μαρτύρησε το 1751 σε ηλικία 20-22 ετών. Ο μοναχός Χριστόφορος Προδρομίτης, περίπου 20 χρόνια αργότερα, κατέγραψε τον βίο της και συνέταξε την ακολουθία. Το χειρόγραφο βρέθηκε καταχωνιασμένο και συντηρήθηκε από τους υπευθύνους του μουσείου.
Λαογραφικό μουσείο
Από το καλοκαίρι του 2012 λειτουργεί στον Λαγκαδά ένα αξιόλογο λαογραφικό μουσείο, το οποίο έχει στηθεί σε ένα από τα παραδοσιακά σπίτια της πόλης, κατασκευής 1880-1890, κοντά στη μητρόπολη της Αγίας Παρασκευής. Όλα τα εκθέματα του μουσείου προέρχονται από τις προσωπικές συλλογές των κατοίκων, με αποτέλεσμα να έχει αναπαρασταθεί πλήρως ένα σπίτι του Λαγκαδά της εποχής του ‘50-’60. Στην αυλή του μουσείου βρίσκονται εκθέματα που αποτυπώνουν τις εργασιακές συνήθειες των Λαγκαδιαών (οι οποίοι για αιώνες ήταν γεωργοί και ψαράδες), όπως ένα κάρο και μία βάρκα που την έχουν φέρει από τη λίμνη Κορώνεια. Στο ισόγειο του σπιτιού βρίσκεται η αποθήκη των τροφίμων και των εργαλείων, καθώς και το δωμάτιο του αργαλειού, ενώ στον επάνω όροφο έχει στηθεί το καθιστικό, το σαλόνι, το υπνοδωμάτιο, το παιδικό δωμάτιο, και η κουζίνα.
Για επισκέψεις στο λαογραφικό και στο βυζαντινό μουσείο μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον υπεύθυνο λειτουργίας τους, Τρύφωνα Τσομπάνη (6976330671).
Λουτρά
Σε απόσταση περίπου 3 χλμ από το κέντρο της πόλης λειτουργούν τα Λουτρά Λαγκαδά, τα οποία κατασκευάστηκαν κατά τη βυζαντινή περίοδο. Μια παράδοση αναφέρει ότι τα λουτρά ήταν γνωστά από την εποχή του Μέγα Κωνσταντίνου όπου ο αυτοκράτορας με τη μητέρα του Αγία Ελένη, λούστηκαν στις πηγές για αρκετό χρόνο για να θεραπευτούν. Σε λεύκωμα της λουτροπόλεως του Λαγκαδά, το 1936 αναφέρεται ότι κατά τον 9ο μ.Χ. αιώνα, ο Ρωμαίος στρατηγός Ιουστινιανός, ανέγειρε τους λουτήρες των θερμοπηγών. Μια δεύτερη παράδοση λέει πως τα λουτρά χτίστηκαν γύρο στο 900 μ.Χ., από τον στρατιωτικό ιατρό Ιουστινιανό. Σε κάθε περίπτωση η βυζαντινή καταγωγή των λουτρών επιβεβαιώνεται από το ίδιο το μνημείο, όπου διακρίνονται ακόμη τμήματα της αρχικής βυζαντινής τοιχοποιίας. Η οθωμανική αρχιτεκτονική μορφή των οξυκόρυφων τόξων στο εσωτερικό των δύο λουτήρων, φανερώνει τις επεμβάσεις κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας και αποτελεί ένδειξη για την διαρκή χρήση των λουτρών από την εποχή που κατασκευάστηκαν. Σχετική μαρτυρία παραθέτει ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεμπί που το 1670 επισκέφθηκε τα λουτρά. Κατά τον 20ο αιώνα, λόγω της συγκοινωνιακής σύνδεσης του Λαγκαδά με την Θεσσαλονίκη, αλλά και χάρη στις θεραπευτικές ιδιότητες των πηγών, αυξήθηκε κατακόρυφα η επισκεψιμότητα και κατασκευάστηκαν συμπληρωματικές κτιριακές εγκαταστάσεις στον ευρύτερο χώρο των λουτρών. Οι νέες εγκαταστάσεις έχουν επαφή με τα βυζαντινά κτίσματα, τα οποία το 1984 κηρύχτηκαν διατηρητέα μνημεία και προστατεύονται από την αρχαιολογική νομοθεσία.
Οι δεξαμενές «Ιουστινιανός» (κατασκευής 900 μΧ) και «Μυγδονία» (1400 μΧ) λειτουργούν ως ομαδικοί λουτήρες (έως 18 άτομα), ανδρών και γυναικών. Είναι ανοικτές καθημερινά, από τις 8:00 έως τις 19:30, ενώ από τις 20:00 έως τις 23:00 λειτουργούν πριβέ, κατόπιν ραντεβού. Παράλληλα, υπάρχουν και δύο σύγχρονες δεξαμενές, η «Κορώνεια» (15 ατόμων) και η «Άρτεμις» (18 ατόμων), που διατίθενται πριβέ.
Ακόμη, ο επισκέπτης έχει τη να απολαύσει υπηρεσίες χαλάρωσης και φροντίδας σώματος, όπως μασάζ και αρωματοθεραπεία, σε ένα όμορφο και άνετο περιβάλλον.
Η επίσκεψη στα Λουτρά Λαγκαδά κοστίζει 6 ευρώ το άτομο και 20 ευρώ τα δύο άτομα για τις πριβέ κρατήσεις (5 ευρώ για κάθε επιπλέον άτομο). Υπάρχουν μειωμένες τιμές για τους δημότες Λαγκαδά, για άνεργους, πολύτεκνους και άλλες ομάδες. Μπορείτε να κλείσετε ραντεβού στο 23940 22221 ή να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της δημοτικής επιχείρησης (εδώ).
Οι επιλογές για διαμονή στον Λαγκαδά είναι δύο boutique ξενοδοχεία, το «Casa Verde» που λειτουργεί τα τελευταία 2 χρόνια, με εννέα δωμάτια, και το «Lido», που λειτουργεί από το 1970, με 18 ανακαινισμένα δωμάτια.
Όσσα
Σε απόσταση 45 λεπτών από τη Θεσσαλονίκη, χτισμένη στις πλαγιές του Βερτίσκου, σε υψόμετρο 650 μέτρων, στέκει η Όσσα, ένας από τους παλαιότερους και ιστορικότερους οικισμούς της επαρχίας Λαγκαδά, του νομού Θεσσαλονίκης. Η ιστορία της περιοχής ξεκινά από τους ελληνιστικούς χρόνους, όταν είχε ακμάσει η πόλη της αρχαίας Βισαλτίας, σε σημείο λίγο ανατολικότερα από την Όσσα, στα σύνορα με τον Σοχό. Η πρώτη αναφορά της πόλης είναι σε οθωμανικό κατάστιχο του 1568, όπου αναφέρεται ως Βησώκα, και χαρακτηρίζεται ως ακμαίος οικισμός με εξειδίκευση στην υποδηματοποιία και την βυρσοδεψία.
Σήμερα είναι ένας παραδοσιακός και γραφικός οικισμός περίπου 300 μόνιμων κατοίκων, η πλειονότητα των οποίων είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι. Ο επισκέπτης της Όσσας, θα έρθει σε επαφή και με έργα αρχτεκτονικής από τον 19ο έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Συγκεκριμένα, μπορεί να επισκεφθεί τις δύο εκκλησίες του χωριού, τον ναό των Ταξιαρχών, ανακαινισμένο το 1804 και το ναό της Αγίας νεομάρτυρος Κυράννας, κτισμένου το 1840/60. Η Κυράννα γεννήθηκε και έζησε στην Όσσα, αλλά πέθανε μαρτυρικά και σε νεαρή ηλικία σε φυλακή της Θεσσαλονίκης στις 28 Φεβρουαρίου 1751. Παράλληλα, δεσπόζει στο χωριό το εμβληματικό σχολείο, κατασκευής του 1926, που αποτελεί σχέδιο του Ξενοφώντα Παιονίδη, του αρχιτέκτονα που διαμόρφωσε το πρόσωπο της Θεσσαλονίκης μετά την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος. Σήμερα το κτήριο στεγάζει υπηρεσίες του δήμου και μία αίθουσα, όπου εκτίθεται η Λαογραφική Συλλογή Όσσας, που παρουσιάζει στοιχεία από την αγροτική ζωή και τον καθημερινό βίο, όπως γεωργικά και κτηνοτροφικά εργαλεία, φωτογραφίες, υφαντά, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, φορεσιές, εργαλεία τσαγκαρικής και βυρσοδεψίας, καθώς και άλλα που εκπροσωπούν την τοπική λαϊκή παράδοση και τέχνη.
Τα τελευταία χρόνια ομάδα κατοίκων της Όσσας έχουν δημιουργήσει τον Σύλλογο Οσσαίων «Αγία Κυράννα», με στόχο να αναλάβουν δράσεις προώθησης της πλούσιας ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής, την προστασία και συντήρηση των μνημείων και την προσέλκυση επισκεπτών. Από το 2016, μέσω της δράσης που ονομάστηκε «Ανοιχτό Μουσείο Αγροτικής Ζωής», ο Σύλλογος Οσσαίων, ξεκίνησε με εντατικούς ρυθμούς την προσπάθεια ανάδειξης της ιστορίας του τόπου. Η αρχή έγινε με την επανέκθεση της «Λαογραφικής Συλλογής Όσσας», στο κτήριο του Παλιού Σχολείου, και κορυφώθηκε με την ανασύσταση του παλιού παντοπωλείου-μπακάλικου του Βασίλη Γρόλλιου, το οποίο λειτουργούσε από το 1940 έως το 2004, σε μια γωνιά της πλατείας της Κάτω Αγοράς του χωριού, που ήταν κάποτε το εμπορικό, οικονομικό και διοικητικό κέντρο του οικισμού. Ο ξύλινος πάγκος και οι προθήκες, η παλιά ζυγαριά και οι κασέλες, τα κουτιά με τις κλωστές και τα κουμπάκια, οι νταμιτζάνες και τα μπουκάλια, οι παλιές μαθητικές τσάντες και κάθε λογής κουτιά και συσκευασίες προϊόντων, αλλά και πολλές σπάνιες μεταλλικές διαφημιστικές πινακίδες, τοποθετήθηκαν στο χώρο του παλιού παντοπωλείου για να ξυπνούν νοσταλγικές μνήμες στους παλαιότερους και για να «αφηγούνται» σελίδες της νεότερης ιστορίας στους νεότερους.
Επόμενος στόχος του Συλλόγου είναι η δημιουργία του «σπιτιού του τσαγκάρη-παππουτσή», ένα επάγγελμα που είναι σήμα κατατεθέν της ιστορίας της Όσσας. Έχει ήδη γίνει πρόταση για υπαγωγή του έργου στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα leader.
Η προβολή του δήμου Λαγκαδά ως τουριστικού προορισμού έγινε με πρωτοβουλία του ταξιδιωτικού γραφείου της πόλης «IOLE TRAVEL».