Χτισμένο στους πρόποδες του ανατολικού Ολύμπου το Λιτόχωρο είναι δημοφιλής προορισμός ως αφετηρία για την εξερεύνηση του βουνού των θεών. Λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι η έδρα του σημερινού δήμου Δίου - Ολύμπου έχει μακρά ναυτική παράδοση με τη δραστηριότητα σε περιόδους ακμής, μάλιστα, να απασχολεί ακόμη και το 60% του ανδρικού πληθυσμού.
Ευρήματα του 4ου π.Χ. αιώνα στο Δίον και στον ποταμό Βαφύρα μαρτυρούν την ύπαρξη λιμενικής αποβάθρας στην περιοχή του Λιτοχώρου από την εποχή του κράτους των Μακεδόνων. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ανήκαν σε Λιτοχωρίτες καραβοκύρηδες πάνω από 100 πλοία. Μάλιστα, η παραλία των Αγίων Θεοδώρων είχε ονομαστεί τότε Στόλος, λόγω των πολλών πλοίων που αγκυροβολούσαν. Η ναυτιλία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά την επανάσταση του Ολύμπου το 1878, καθώς με Λιτοχωρίτικα πλοία μεταφέρθηκαν γυναικόπαιδα στη Θεσσαλονίκη. Στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1912-13 οι Λιτοχωρίτες ναυτικοί Νικόλαος Βλαχόπουλος και Μιχαήλ Κωφός οδήγησαν τον ναύαρχο Νικόλαο Βότση στον Θερμαϊκό κόλπο, όπου κατόρθωσε να τορπιλίσει τη ναυαρχίδα του τουρκικού στόλου.
Η ναυτική ιστορία της περιοχής παρουσιάζεται μέσα από τα εκθέματα αλλά και τους πίνακες του Ναυτικού Μουσείου Λιτοχώρου. Η ιδέα της ίδρυσης του μουσείου γεννήθηκε το 1995 από την Ένωση Συνταξιούχων Ναυτικών Λιτοχώρου. «Αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε το μουσείο, για να κρατήσουμε ζωντανή τη ναυτική μας παράδοση, ώστε να την γνωρίσουν και οι επόμενες γενιές», είπε ο πρόεδρος του ΔΣ του μουσείου, συνταξιούχος ασυρματιστής του ναυτικού, Ιωάννης Τριανταφύλλου.
Από το 1995 έως το 2002 έγινε μεγάλη προσπάθεια και συγκεντρώθηκαν τα περισσότερα κειμήλια των Λιτοχωρινών ναυτικών. Το 2002 άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του στο κοινό και πλέον είναι καταχωρημένο στο υπουργείο Πολιτισμού ως φορέας σύγχρονης ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Τα εκθέματα
Το μουσείο, που βρίσκεται στην κεντρική οδό Αγίου Νικολάου του Λιτοχώρου, εντυπωσιάζει από την είσοδό του, όπου βρίσκονται τορπίλες πλοίων και μία άγκυρα. Εξίσου εντυπωσιακός είναι και ο εσωτερικός του χώρου, στον οποίο μας ξενάγησε ο ίδιος ο Ιωάννης Τριανταφύλλου, που μαζί με άλλους συνταξιούχους ναυτικούς, αναλαμβάνει την ενημέρωση των επισκεπτών.
Η συλλογή του μουσείου περιλαμβάνει περί τα 1.000 αντικείμενα, φωτογραφίες από την καθημερινή ζωή των ναυτικών, εργαλεία και μηχανές, όργανα ναυσιπλοΐας, όπλα, μακέτες, αρχειακό υλικό, ενδυμασίες και υφασμάτινα είδη, πίνακες που απεικονίζουν κατά κύριο λόγο λιτοχωρίτικα σκαριά.
Ο επισκέπτης μπορεί να κάνει μία εικονική περιήγηση στην γέφυρα ενός παλιού πλοίου, με το τιμόνι, την πυξίδα και τον ασύρματο. Επίσης, μπορεί να δει ναυτιλιακά όργανα, πυξίδες, εξάντες, διόπτρες ακτοπλοΐας, κιάλια, δρομόμετρα, βαρόμετρα, ραντάρ, νάρκη βυθού, πράσινο φανό, ναυτικούς κόμπους και την καμπάνα, η οποία χρησίμευε σε περίπτωση ομίχλης. Επιπλέον, εκτίθενται κομμάτια από το βυθισμένο τουρκικό θωρηκτό «Φετίχ Μπουλέντ», που τορπιλίστηκε στις 19 Οκτωβρίου 1912 από το «Τορπιλοβόλο 11» με πλοίαρχο τον ναύαρχο Νικόλαο Βότση και πλοηγούς τους Λιτοχωρίτες Νικόλαο Βλαχόπουλο και Μιχαήλ Κωφό, όταν αυτό εισήλθε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.
Κεντρική θέση καταλαμβάνει το λάβαρο της Ένωσης Συνταξιούχων Ναυτικών από το 1923, μαζί με τις φωτογραφίες των ναυτικών που αποτελούσαν το διοικητικό συμβούλιο, ενώ στον χώρο υπάρχουν η σημαία της επανάστασης του 1878 και διάφορα λάβαρα παλιών σωματείων και συντεχνιών. Δίπλα υπάρχουν χάρτες με ιστορικές και μυθικές ναυτικές πορείες, όπως αυτή που ακολούθησε ο Οδυσσέας και το ταξίδι των Αργοναυτών. Τη συλλογή συμπληρώνουν ζωγραφιές από λιτοχωρίτικα σκαριά, μακέτες - αντίγραφα από πέντε τύπους σκαφών που χρησιμοποιούσε ο στόλος, ημερολόγια γέφυρας και ναυτολόγια, καθώς επίσης πτυχία ναυτικής ικανότητας, με το τελευταίο να είναι του ίδιου του προέδρου του μουσείου.
Αυθεντικά ομοιώματα πλοίων
Τα εκθέματα, πάντως, που τραβούν περισσότερο τα βλέμματα είναι τα αυθεντικά ομοιώματα πλοίων από τους μοντελιστές Δημήτρη Μάρα και Αστέριο Παρλίτση, μέσα από τα οποία μπορεί κανείς να περιηγηθεί σε όλη τη γκάμα της ξυλοναυπηγικής ιστορίας της Ελλάδος από την Μινωική εποχή, μέχρι τον 20ό αιώνα.
Μερικά ενδεικτικά σκαριά είναι:
Το Μινωικό πλοίο, το οποίο αναπαραστάθηκε από την έγχρωμη τοιχογραφία που ανακαλύφθηκε σε οικία κατά την διάρκεια ανασκαφών στη Θήρα το 1974 από τον καθηγητή Σπύρο Μαρινάτο.
Η Αθηναϊκή Τριήρης, που στην πλώρη έφερε φοβερό έμβολο με μεταλλική επένδυση, το οποίο εμβόλιζε τα εχθρικά πλοία.
Το πλοίο Ολκάς, ένα ελληνικό εμπορικό μεταφορικό πλοίο της αρχαιότητας που έπλεε αρκετούς αιώνες στη θάλασσα της Μεσογείου προ Χριστού. Χαρακτηριζόταν από μεγάλο πλάτος, αλλά σχετικά μικρό εκτόπισμα και το χρησιμοποιούσαν και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι για τον διάπλου του Νείλου.
Η Ρωμαϊκή Λιβυρνίς, που θεωρείται απόγονος της Αθηναϊκής τριήρους, την οποία ο Ρωμαίος ναύαρχος, Μάρκος Αγρύπας, καθιέρωσε και επέβαλε ως κύρια μονάδα του ρωμαϊκού πολεμικού ναυτικού.
Ο Βυζαντινός Δρόμων ή εύδρομον, ο βασικός τύπος πλοίου του βυζαντινού πολεμικού ναυτικού που επίσης θεωρείται εξέλιξη της Αθηναϊκής τριήρους.
Το πλοίο Γολετόμπρικο/Μπρικολέτα, ένας μικτός τύπος μπρικιού και γολέτας που χρησιμοποιήθηκε πολύ από τους Έλληνες και ιδιαίτερα από τους Σπετσιώτες ως πολεμικό πλοίο στον αγώνα της επανάστασης του 1821.
Το πλοίο Γκαγκαλής, ιδιόμορφο ελληνικό εμπορικό σκάφος από την Μαύρη Θάλασσα, γνωστό ως μαυροθαλασσίτικο, που έπλεε στα νερά της Μαύρης θάλασσας αλλά και της Μεσογείου μεταφέροντας κυρίως σιτηρά.
Το πλοίο του Περάματος, που αποτελεί την πιο ιδιότυπη κατηγορία σκαφών της ελληνικής παραδοσιακής ναυπηγικής.