«Ενθάδε κείται η δούλη του θεού Χρυσούλα Ροδάκη, θανούσα τη 18η Μαρτίου 1887».
Μία φράση σκαλισμένη σε μία γαριασμένη πλάκα θαμμένη σε μία αυλή και μία υπόσχεση ότι θα καταφέρει να βρει την άκρη του νήματος ήταν αρκετές για κάνουν έναν σκηνοθέτη να κυνηγήσει μία ιστορία που γράφτηκε σε ένα σπίτι στην Τουρκία πάνω από έναν αιώνα πριν, αλλά αφορούσε δύο οικογένειες, μία ελληνική και μία τουρκική.
Πράξη Πρώτη
Η πρώτη πράξη παίχτηκε 136 χρόνια πριν. Σαν χθες το 1887 έφυγε από τη ζωή μία νεαρή κοπέλα, η Χρυσούλα. Η Χρυσούλα Ροδάκη μεγάλωσε σε ένα χωριό λίγα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Κωνσταντινούπολης, στο Καραζακιόι. Όμως η τύχη δεν της χαμογέλασε καθώς πέθανε στα 17 της -όπως λένε οι μαρτυρίες- λόγω μίας ανίατης ασθένειας που την ταλαιπωρούσε.
Η ίδια θάφτηκε στην αυλή του σπιτιού της στο Καραζακιόι. Λίγα χρόνια αργότερα, η οικογένεια της Χρυσούλας αναγκάστηκε να αφήσει την πατρογονική της εστία και με τη Συνθήκη της Λωζάνης και την ανταλλαγή πληθυσμών το 1924 έφτασε στην Ελλάδα και έμεινε σε περιοχές της βορείου Ελλάδος.
Πράξη Δεύτερη
Το καλοκαίρι του 2016 ο Τούρκος παραγωγός ταινιών, Κερέμ Σογιλμάζ, και ο ξάδερφός του, Οκάν, επισκεύαζαν το πάτωμα μέσα στο σπίτι που μεγάλωσε η γιαγιά τους στο Καραζακιόι όταν βρήκαν μία επιτύμβια στήλη. Γρήγορα την έπλυναν και είδα πως επάνω ήταν σκαλισμένες λέξεις στα ελληνικά και μία χρονολογία: 1887. Στην αρχή κανείς τους δεν μπόρεσε να μεταφράσει τη φράση που είχε γραφτεί πάνω στη μαρμάρινη πλάκα μέχρι που ένας φίλος του Κερέμ τού είπε πως γράφει «ενθάδε κείται η δούλη του θεού Χρυσούλα Ροδάκη, θανούσα τη 18η Μαρτίου 1887».
Εκείνη ήταν και η στιγμή που κέντρισε το ενδιαφέρον του παραγωγού ταινιών. Άρχισε να δείχνει την πλάκα σε συντοπίτες του, να την κουβαλά μαζί του και να ρωτά ηλικιωμένου,ς αλλά οι προσπάθειες έπεφταν στο κενό. Κανείς δεν ήξερε ποια ήταν η Χρυσούλα. Μόνο ο θείος του, ο αδερφός της γιαγιάς του που έμενε σε εκείνο το σπίτι τού είπε πως κάποια στιγμή κάποιος αναζήτησε το σπίτι. «Άρα κάποιος υπάρχει», σκέφτηκε. Τότε αποφάσισε να ανεβάσει τη φωτογραφία της πλάκας στο Facebook και όταν είδε την απήχηση που είχε η φωτογραφία με τις ερωτήσεις του κόσμου αλλά και τις κοινοποιήσεις σκέφτηκε πως η λύση θα δινόταν από εκεί. «Άνοιξα μία σελίδα με το όνομα "Chrysoula Rodaki’ s tombston". Παράλληλα αποφάσισα να καταγράψω σε ένα ντοκιμαντέρ την προσπάθεια αυτή και να το αφιερώσω στη μνήμη της Χρυσούλας. Βέβαια, ακόμα και η προσπάθειά μας να μάθουμε σε ποιον ανήκε το 1880 το σπίτι ήταν άκαρπη γιατί τα αρχεία έδειχναν πως αυτό ήταν κενό πριν από την άφιξη της οικογένειάς μου», λέει στη Voria.gr.
Όσο πιο πολύ ρωτούσε για τη Χρυσούλα τόσο πιο περίεργες απαντήσεις έπαιρνε. «Μία φίλη μου, κοινωνιολόγος, μου είπε πως οι άνθρωποι δημιουργούν ιστορίες για φαντάσματα για να προλαμβάνουν τον μετατραυματικό πόνο της απώλειας. Όσο λιγότερο μιλάμε για την ανταλλαγή πληθυσμών τόσο περισσότερο μιλάμε για τα φαντάσματα», θυμάται.
Πάντως με τη βοήθεια Ελλήνων που επικοινωνούσαν μαζί του από τη σελίδα εντόπισε ένα χωριό που θα μπορούσε πιθανώς να είναι το μέρος που εγκαταστάθηκε η οικογένεια, τη Δορκάδα. Όμως, η αναζήτηση με το επίθετο Ροδάκη δεν απέφερε καρπούς. Τότε αποφάσισε να έρθει στη Δορκάδα, στη Θεσσαλονίκη, και να αναζητήσει τους απογόνους της Χρυσούλας, τέλη Οκτωβρίου του 2022.
Πράξη Τρίτη
Μετά από μία όχι και τόσο επιτυχημένη απόπειρα αναζήτησης στη Δορκάδα μίλησε με τον κ. Θεόδωρο Γεωργιάδη που του είπε ότι είναι συγγενής της Χρυσούλας. Ο κ. Γεωργιάδης θέλησε να του δείξει το οικογενειακό του δέντρο και τότε κατάλαβε πως η οικογένεια του Γεωργιάδη είχε υιοθετήσει μία κοπέλα που ήρθε στην οικογένειά του από το διπλανό χωριό από αυτό που εντοπίστηκε η πλάκα. Η κοπέλα αυτή ήταν η Χρυσούλα αλλά είχε διαφορετικό επίθετο καθώς είχε υιοθετηθεί από την οικογένεια Γεωργιάδη.
Τελευταία πράξη
Η τελευταία πράξη γράφτηκε ένα πρωί Δευτέρας, όταν ο κ. Θεόδωρος πήγε στο χωριό του Κερέμ και γνώρισε τη θεία του, στο σπίτι τους στο Καραζακιόι. «Η συγκίνηση ήταν αμοιβαία και εμφανής. Τον είδα που δάκρυσε ενώ την άγγιξε, δεν ξεχνιέται το τραύμα», τόνισε. Τότε, πήγαν μαζί σε ένα μουσείο που φιλοξενεί εκθέματα από όσους πήγαν στην Τουρκία από περιοχές της Ελλάδας, όπως η Δράμα, η Καβάλα και η Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια των ανταλλαγών, το οποίο άνοιξε το 2009 με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Έτσι, ένας τάφος μετατράπηκε σε δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν – και, για λίγο, το τραύμα επουλώνεται όταν επιστρέφουν οι προηγούμενοι κάτοικοι του σπιτιού.
ΥΓ. Το έργο του με τίτλο «Αναζητώντας τη Χρυσούλα Ροδάκη» προβλήθηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στις 4 Μαρτίου στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και αγαπήθηκε πολύ από τον κόσμο, που είχε την ευκαιρία να συζητήσει με τον Κερέμ.
*Τις φωτογραφίες παραχώρησε στη Voria.gr ο Κερέμ Σογιλμάζ