Διασχίζοντας την πέτρινη γέφυρα του Βαρδαρίου, στο κέντρο της πόλης των Σκοπίων, ομάδες τουριστών με επικεφαλής ξεναγούς κατευθύνονται στην παλιά πόλη. Πολλές γυναίκες φορούν χιτζάμπ και προέρχονται από την Τουρκία. Λίγο ανατολικότερα, περπατώντας στην πετρόστρωτη Σαλίχ Ασίμ, στο τουρκικό παζάρι, εμφανίζονται τα κορίτσια από τις αλβανικές γειτονιές. Πολλά απ’ αυτά, τα τελευταία χρόνια έχουν υιοθετήσει την αυστηρή μουσουλμανική αμφίεση, φορώντας μαντίλες. Η εικόνα είναι παρόμοια ωστόσο έχει διαφορετικές αναφορές και εντελώς αντίθετη προσέγγιση.
«Εδώ έχουμε την αίσθηση ότι όλα καταρρέουν. Και την ώρα που ψάχνουμε δουλειές σε άλλες χώρες, οι τουρίστες που έρχονται είναι περισσότεροι, ενώ οι γερανοί των κατασκευών διαρκώς αυξάνονται». Ο Βάσκο Μ., αρχιτέκτονας ο οποίος αναζητεί συνεργασίες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, επιμένει ότι ζει στην πόλη των αντιθέσεων. «Όλοι έλεγαν ότι αυτό που έκανε η κυβέρνηση με τα τεράστια αγάλματα ήταν κιτς. Βλέπετε, τώρα οι ξεναγοί έχουν κάτι να δείξουν στους τουρίστες», παρατηρεί δείχνοντας ένα γκρουπ να φωτογραφίζουν το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην κεντρική πλατεία Μακεδονίας. Και δεν γίνεται αντιληπτό εάν αστειεύεται ή το σημειώνει σοβαρά.
Τα τελευταία χρόνια είναι κοινή η αντίληψη πως αρκετοί Αλβανοί μουσουλμάνοι κάτοικοι των Σκοπίων, που στο σύνολο αποτελούν περίπου το 25% του πληθυσμού της Βόρειας Μακεδονίας, γίνονται φονταμενταλιστές. Οι γυναίκες και οι έφηβες φορούν μαντίλες, επισκέπτονται συχνότερα συγκεκριμένα τζαμιά. Και μπορεί να μην εκφράζονται ανοιχτά φόβοι ότι συνδέονται με εξτρεμιστές, όπως με τους οκτώ που είχαν συλληφθεί τον Δεκέμβριο του 2010, με την κατηγορία ότι ετοίμαζαν τρομοκρατικό χτύπημα, όμως ενισχύεται η αίσθηση ότι στην περιοχή έχει εισβάλει για τα καλά ο ισλαμικός δάκτυλος. Και εντείνονται τα σχόλια ότι οργανώσεις από τη Σαουδική Αραβία στηρίζουν οικονομικά οικογένειες, με την προϋπόθεση να τηρούν τα θρησκευτικά ήθη. Την ιδιότυπη είσοδο των Σαουδαράβων στη Βόρεια Μακεδονία είχαν αναφέρει από το 2010 οι “Sunday Times” επικαλούμενοι ανώνυμες δηλώσεις τοπικών αξιωματούχων. Έλεγαν χαρακτηριστικά ότι βασικό εξαγώγιμο προϊόν τους ήταν η ιδεολογία και όχι το πετρέλαιο. Και προσέθεταν αυτό που έγινε πραγματικότητα, ότι χτίστηκαν νέα τεμένη, όπως και ότι απέκτησαν τον έλεγχο παραδοσιακών τζαμιών στην αλβανική πλευρά της πόλη
Στο ερώτημα όμως εάν η πολιτική ηγεσία της Βόρειας Μακεδονίας εκφράζει ανησυχία, η απάντηση είναι ότι «η κατάσταση ελέγχεται». Άλλωστε, προσθέτουν κάποιοι, «όσο κυκλοφορεί το χρήμα, δεν υπάρχει γκρίνια. Απ’ όπου κι αν προέρχεται το χρήμα».
Ο τουρισμός και οι κατασκευές
Οι εικόνες των γυναικών που φορούν μαντίλες, ειδικά στην παλιά πόλη των Σκοπίων, είναι ιδιαίτερα οικείες για τα πλήθη των τουριστών που συρρέουν καθημερινά στην περιοχή. Οι πτήσεις των τουρκικών εταιρειών είναι καθημερινές προς τα Σκόπια και το μεγαλύτερο μερίδιο των ξένων τουριστών προέρχεται από την Τουρκία. Τα τουριστικά γραφεία διαφημίζουν «βαλκανικές διαδρομές» οκτώ ημερών μόνον με 400 ευρώ το άτομο. Με κεντρική αναφορά τα Σκόπια. Κυκλοφορούν και γκρουπ από πιο μακρινές χώρες, όπως η Μαλαισία και η Ινδονησία, επίσης με φανατικό θρησκευτικό πληθυσμό. Και δίπλα στα “muslim shops” που επεκτείνονται, ανοίγουν τουρκικά καταστήματα. Ζαχαροπλαστεία και ντονεράδικα με εργαζόμενους από την Κωνσταντινούπολη. Οι οποίοι αισθάνονται άνετα. «Χιλιάδες χρόνια η "Μακεδονία" ήταν δικιά μας», σχολίασε με νόημα υπάλληλος σε τουρκικό ζαχαροπλαστείο, αναφερόμενος στα οθωμανικά χρόνια.
Ο τουρισμός στη Βόρεια Μακεδονία παρουσίασε αύξηση τον περασμένο Ιανουάριο στο επίπεδο του 10,3% σε σχέση με τον Ιανουάριο 2022, όπως αναφέρουν τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας, που δημοσιεύσει στην έκθεση του Μαρτίου το γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων της ελληνικής πρεσβείας. Το 56,8% των τουριστών ήταν ξένοι, το ποσοστό των οποίων παρουσίασε αύξηση 32,9% σε σχέση με πέρσι, όταν οι ντόπιοι τουρίστες μειώθηκαν για τον ίδιο μήνα κατά 9,8%, όπως επισημαίνεται στην ίδια έκθεση. Η αύξηση του τουρισμού μεταφράζεται σε κρατικά έσοδα, επομένως γίνεται δεκτή με ανακούφιση στο ήδη ταλαιπωρημένο οικονομικά γειτονικό κράτος.
Και οι κατασκευές παρουσιάζουν αύξηση, ενδιαφέρον έχουν όμως οι κατασκευές κατοικιών. Σύμφωνα με τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας της γειτονικής χώρας τον περασμένο Ιανουάριο οι οικοδομικές άδειες αυξήθηκαν κατά 50,6% σε σχέση με όσες εκδόθηκαν τον Ιανουάριο του 2022. Αφορούν επιπλέον 677 διαμερίσματα.
Οι δύο τομείς έχουν έναν κοινό παρονομαστή. Την Τουρκία. Οι περισσότεροι γερανοί ανήκουν σε κατασκευαστικές τουρκικές εταιρείες και συνδέονται με ανέγερση οικοδομών για κατοικίες. Τέτοιες είναι αυτές που χτίζονται στην περιοχή του εμβληματικού μουσείου. Εκεί που δεσπόζει το ρολόι, οι δείκτες του οποίου έχουν κολλήσει στο 5:17. Είναι η ώρα του καταστροφικού σεισμού των 6,9 ρίχτερ που ισοπέδωσε την πόλη στις 26 Ιουλίου 1963, αφήνοντας περισσότερους από 1.000 νεκρούς. Δίπλα στο μεγάλο εμπορικό κέντρο τουρκικών συμφερόντων, κατασκευάζεται ένα συγκρότημα κατοικιών. «Θα μείνουν άδεια. Εκτός αν τα αγοράσουν Τούρκοι», σχολιάζουν ντόπιοι. «Κανείς δεν χτίζει εάν δεν έχει διασφαλίσει την πώληση», απαντούν επιχειρηματίες. Πάντως, στην περιοχή μία αφίσα καλεί στην εορταστική συναυλία για την «ημέρα τουρκικής παιδείας».
Η ανάπτυξη στους δύο αυτούς τομείς επιτρέπει στην κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας να ανακοινώσει αυξήσεις στον κατώτατο μισθό. Από 290,88 από τον Απρίλιο αυξήθηκε σε 326,03 ευρώ. Και να κλείσει τα μάτια στο επενδυτικό μπάσιμο των Τούρκων, έστω και έμμεσα. Μέσω των διαμερισμάτων και του τουρισμού. Είναι η άποψη ότι καλό είναι το χρήμα, απ’ όπου κι αν προέρχεται. Άλλωστε η διαρροή εργατικού δυναμικού προς την Κροατία και τη Σλοβενία είναι περισσότερο ανησυχητική.
Οι Έλληνες παρακολουθούν
Η ελληνική πλευρά, κυρίως το επιχειρηματικό λόμπι από τα πιο παραδοσιακά στη Βόρεια Μακεδονία, παρακολουθεί με ψυχραιμία τις κινήσεις της «οικονομίας της μαντίλας». «Πάντα οι Τούρκοι συνεργάζονταν στην περιοχή», απαντούν καθησυχαστικά. Οι Έλληνες εξακολουθούν και αποτελούν την τρίτη επενδυτική δύναμη, ενώ η χώρα μας κατέχει την τρίτη θέση στους κυριότερους εισαγωγείς, σύμφωνα με την έκθεση του γραφείου εμπορικών και οικονομικών υποθέσεων της πρεσβείας. Οι περισσότερες από 300 ελληνικές εταιρείες δραστηριοποιούνται και σε βασικούς τομείς της οικονομίας, όπως η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, τα τρόφιμα και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, χωρίς να αισθάνονται να απειλούνται από την αναπτυξιακή τουρκική πολιτική στην περιοχή.
Πάντως, σε πολιτικό επίπεδο, η Συμφωνία των Πρεσπών δεν έχει περιορίσει την τουρκική διείσδυση στον βαλκανικό χώρο, παρά τα περί του αντιθέτου εξαγγελλόμενα. Οι Έλληνες επιχειρηματίες ωστόσο εξακολουθούν να αισθάνονται ισχυροί. «Δεν έχει σχέση η εθνικότητα με την επιτυχία. Η χώρα έχει προοπτικές. Απλώς πρέπει όμως να είσαι καλός με τον ανταγωνισμό», σχολίαζε στη Voria.gr Έλληνας επιχειρηματίας που δραστηριοποιείται στα Σκόπια.
