Αποτελούν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο, μετά το Άγιον Όρος, Ορθόδοξο Μοναστικό Κέντρο του Ελλαδικού χώρου.
Τα Μετέωρα, η Μοναστική Πολιτεία των Βράχων, αποτελούν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο, μετά το Άγιον Όρος, Ορθόδοξο Μοναστικό Κέντρο του Ελλαδικού χώρου.
Από τα 24 μοναστήρια που ιδρύθηκαν, σήμερα σώζονται και λειτουργούν οι Ιερές Μονές Μεγάλου Μετεώρου (Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού), Βαρλαάμ (Αγίων Πάντων), Αγίας Τριάδος, Αγίου Στεφάνου, Ρουσάνου (Αγίας Βαρβάρας) και Αγίου Νικολάου Αναπαυσά.
Ι.Μ Μεγάλου Μετεώρου
Στον ψηλότερο και μεγαλύτερο σε έκταση αγιομετεωρίτικο βράχο βρίσκεται η Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου (Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού), η οποία ιδρύθηκε περί το 1340 από τον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη (1302-1380) ,μεγάλη ασκητική φυσιογνωμία, και τον όσιο Ιωάσαφ (1350-1423) -πρώην βασιλέα Ιωάννη Ούρεση Παλαιολόγο.
Ο επισκέπτης της Μονής μπορεί να χαρεί: τον Πύργο (1520) όπου δεσπόζει ο Εξώστης με το δίχτυ, το Κελάρι (σημερινό Μουσείο λαογραφίας με παλαιά σκεύη και εργαλεία), το Οστεοφυλάκιο, τον Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1388), με τοιχογραφίες εξαιρετικής βυζαντινής τέχνης του 1483 στο ιερό (μακεδονική σχολή) και του 1552 στον κυρίως ναό και τον νάρθηκα (κρητικής τεχνοτροπίας που ανήκουν στον μαθητή του Θεοφάνη του Κρητός, Τζώρτζη), Στην Μονή φυλάσσονται χειρόγραφοι κώδικες μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, χρυσόβουλα, πατριαρχικά σιγίλλια και άλλα έγγραφα, πολύτιμα ιστορικά ντοκουμέντα, σπάνια παλαίτυπα (15ου-19ου αι.) φορητές μεταβυζαντινές εικόνες (14ου και 15ου αι.) παλαιά περίτεχνα χειροτεχνήματα ξυλόγλυπτα, χρυσοκέντητα, αργυρά κ.λ.π.
Ι.Μ Βαρλαάμ
Κατά την παράδοση πρωτοκατοικήθηκε από τον ασκητή-αναχωρητή Βαρλαάμ τον 14ο αιώνα. Ιδρύθηκε το 1517-18 όταν εγκαταστάθηκαν εκεί οι αυτάδελφοι όσιοι Θεοφάνης και Νεκτάριος οι Αψαράδες, που κατάγονταν από τα Γιάννενα.
Το μεγαλόπρεπο αγιορείτικου τύπου καθολικό της μονής, αφιερωμένο στους Αγίους Πάντες, κτίστηκε το 1542. Ο κυρίως ναός τοιχογραφήθηκε το 1548 από τον Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Κατελάνο. Ο νάρθηκας τοιχογραφήθηκε το 1566 από τους αυταδέλφους Θηβαίους ζωγράφους Γεώργιο και Φράγκο Κονταρή.
Το παρεκκλήσιο των Τριών Ιεραρχών, μονόκλιτο δρομικό ναΐδριο, κτίστηκε το 1627 και τοιχογραφήθηκε το 1637 με τοιχογραφίες που αποτελούν χαρακτηριστικό ζωγραφικό σύνολο μεταβυζαντινής αγιογραφίας, του πρώτου μισού του 17ου αιώνα.
Ι.Μ Αγίας Τριάδος
Σε χαρακτηριστικό αγιομετεωρίτικο βράχο, μεγαλόπρεπο, επιβλητικό και απότομο, κτίστηκε η ανδρώα Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος το 1438 από τον μοναχό Δομέτιο.
Ο σημερινός κυρίως ναός ανεγέρθηκε περί το 1476 και είναι μικρός σταυροειδής δικιόνιος ναός με κεντρικό τρούλο στη στέγη του. Η σημερινή τοιχογράφηση του ναού (1741), έργο των αυταδέλφων ζωγράφων ιερέα Αντωνίου και Νικολάου.
Το παρεκκλήσι του Τίμιου Προδρόμου-μικρός κυκλικός ναός με θόλο, λαξευμένος στο βράχο, καταγεγραμμένος με αξιόλογες τοιχογραφίες-κτίστηκε και αγιογραφήθηκε το 1862. Το κτιριακό συγκρότημα της Μονής συμπληρώνεται από την Τράπεζα, τα κελιά, αίθουσες υποδοχής, δεξαμενές και άλλους βοηθητικούς χώρους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Λαογραφικό Μουσείο της Μονής, που διαθέτει πλούσια συλλογή παλαιοτάτων υφαντών, σκευών, εργαλείων και αντικειμένων λαϊκής τέχνης.
Ι.Μ Αγίου Στεφάνου (Γυναικεία)
Η απαρχή της μοναστικής ζωής στον αγιοστεφανίτικο βράχο ανάγεται στο 1192 (επιγραφή Ιερεμία). Ως επίσημοι κτήτορες της Μονής τιμώνται οι Όσιοι Αντώνιος (πρώτο μισό 15ου αι.) και Φιλόθεος (μέσα του 16ου αι.)
Στη μονή υπάρχει επίσης ο μικρός κατανυκτικός ναός του Αγίου Στεφάνου, που είναι μία μονόκλιτη βασιλική.
Η Τίμια Κάρα του Αγίου Χαραλάμπους, που φυλάσσεται στον Ναό του, επιτελεί και στις μέρες μας πολλά θαύματα.
Η επιβλητική Τράπεζα σήμερα έχει μετατραπεί σ΄ ένα πρότυπο σύγχρονο Μουσείο με εκθέματα τα αξιολογότατα κειμήλια της Μονής ( χειρόγραφα, μεταβυζαντινές εικόνες, χρυσοκέντητα άμφια ,υφαντά, ξυλόγλυπτα, περίτεχνα έργα αργυροχοΐας κ.ά).
Ι.Μ Ρουσάνου (Γυναικεία)
Κορώνα στην κορφή ενός λεπτού κατακόρυφου βράχου, στο κέντρο του αγιομετεωρίτικου χώρου η γυναικεία Ιερά Μονή Ρουσάνου καλύπτει το σύνολο του μικρού πλατώματός του. Ιδρύθηκε το 1529, πάνω σε χαλάσματα παλαιότερων εγκαταστάσεων, με κτήτορες τους αυταδέλφους ιερομόναχους οσίους Ιωάσαφ και Μάξιμο, που κατάγονταν από τα Γιάννενα.
Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος κτίστηκε εκ θεμελίων στη σημερινή του μορφή επί ερειπωμένου και αφανισμένου από τη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη παλαιού καθολικού της μονής, περί το 1530 και είναι αγιορείτικου τύπου. Η αγιογράφησή του (1560) είναι από τα σημαντικότερα και λαμπρότερα τοιχογραφικά σύνολα της μεταβυζαντινής εποχής.
Αν και ο ναός της Μονής είναι αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος, με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια και ευλάβεια τιμάται και πανηγυρίζετε η μνήμη της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου), της οποίας υπάρχει μικρό παρεκκλήσι.
Ι.Μ Αγίου Νικολάου Αναπαυσά
Ο οργανωμένος μοναχικός βίος στην Μονή ανάγεται στις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε ριζικά στις αρχές του 16ου αιώνα, οπότε και ανεγέρθηκε εκ θεμελίων ο ναός του Αγίου Νικολάου.
Στον δεύτερο όροφο βρίσκεται το καθολικό της Μονής (μικρός μονόχωρος ναός, σχεδόν τετράγωνος, με μικρό τρούλο στο κέντρο της στέγης), που αγιογραφήθηκε το 1527 από τον περίφημο Κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη Στρελίτζα (…1559), τον επιλεγόμενο Μπαθά, ιδρυτή της Κρητικής Σχολής στην βυζαντινή αγιογραφία.
Ι. Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμπάκας
Η Κομνήνεια εποχή αφήνει την σφραγίδα της στο Ι.Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που στους κατοίκους είναι γνωστή ως Παναγία. Σύμφωνα με το σιγίλλιο του πατριάρχη Αντωνίου που αναγράφεται στον βόρειο τοίχο του εσωνάρθηκα του ναού, κτίστηκε από τον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό (1143-1180), στη θέση μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, τμήμα του ψηφιδωτού δαπέδου της οποίας διασώζεται μέχρι σήμερον, ενώ από την ίδια προέρχονται πιθανότατα το μαρμάρινο κιβώριο που καλύπτει την Αγία Τράπεζα, όπως και το σύνθρονο πίσω από αυτήν.
Με κάποια από τα υλικά του παλαιοχριστιανικού άμβωνα ανασυγκροτήθηκε ο σημερινός μαρμάρινος άμβωνας, μοναδικός στο είδος του, με τις δύο κλίμακες, στο κέντρο του κεντρικού κλίτους του ναού.
Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, λιτή ή εσωνάρθηκα που επικοινωνεί με τον κυρίως ναι με τρίβηλο (επίσης στοιχείο της παλαιοχριστιανικής εποχής) και εξωνάρθηκα.
Ο ναός αγιογραφείται στα 1573, σύμφωνα με επιγραφή, από τον μοναχό Νεόφυτο, γυιό του περίφημου Κρητικού ζωγράφου Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά και από τον ιερέα Κυριαζή. Από την αρχική αγιογράφιση - σύγχρονη με την ίδρυση του ναού - σώζονται τμήματα στο ανατολικό άκρο του νότιου τοίχου του διακονικού.
Α.Μ
Από τα 24 μοναστήρια που ιδρύθηκαν, σήμερα σώζονται και λειτουργούν οι Ιερές Μονές Μεγάλου Μετεώρου (Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού), Βαρλαάμ (Αγίων Πάντων), Αγίας Τριάδος, Αγίου Στεφάνου, Ρουσάνου (Αγίας Βαρβάρας) και Αγίου Νικολάου Αναπαυσά.
Ι.Μ Μεγάλου Μετεώρου
Στον ψηλότερο και μεγαλύτερο σε έκταση αγιομετεωρίτικο βράχο βρίσκεται η Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου (Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού), η οποία ιδρύθηκε περί το 1340 από τον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη (1302-1380) ,μεγάλη ασκητική φυσιογνωμία, και τον όσιο Ιωάσαφ (1350-1423) -πρώην βασιλέα Ιωάννη Ούρεση Παλαιολόγο.
Ο επισκέπτης της Μονής μπορεί να χαρεί: τον Πύργο (1520) όπου δεσπόζει ο Εξώστης με το δίχτυ, το Κελάρι (σημερινό Μουσείο λαογραφίας με παλαιά σκεύη και εργαλεία), το Οστεοφυλάκιο, τον Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1388), με τοιχογραφίες εξαιρετικής βυζαντινής τέχνης του 1483 στο ιερό (μακεδονική σχολή) και του 1552 στον κυρίως ναό και τον νάρθηκα (κρητικής τεχνοτροπίας που ανήκουν στον μαθητή του Θεοφάνη του Κρητός, Τζώρτζη), Στην Μονή φυλάσσονται χειρόγραφοι κώδικες μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, χρυσόβουλα, πατριαρχικά σιγίλλια και άλλα έγγραφα, πολύτιμα ιστορικά ντοκουμέντα, σπάνια παλαίτυπα (15ου-19ου αι.) φορητές μεταβυζαντινές εικόνες (14ου και 15ου αι.) παλαιά περίτεχνα χειροτεχνήματα ξυλόγλυπτα, χρυσοκέντητα, αργυρά κ.λ.π.
Ι.Μ Βαρλαάμ
Κατά την παράδοση πρωτοκατοικήθηκε από τον ασκητή-αναχωρητή Βαρλαάμ τον 14ο αιώνα. Ιδρύθηκε το 1517-18 όταν εγκαταστάθηκαν εκεί οι αυτάδελφοι όσιοι Θεοφάνης και Νεκτάριος οι Αψαράδες, που κατάγονταν από τα Γιάννενα.
Το μεγαλόπρεπο αγιορείτικου τύπου καθολικό της μονής, αφιερωμένο στους Αγίους Πάντες, κτίστηκε το 1542. Ο κυρίως ναός τοιχογραφήθηκε το 1548 από τον Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Κατελάνο. Ο νάρθηκας τοιχογραφήθηκε το 1566 από τους αυταδέλφους Θηβαίους ζωγράφους Γεώργιο και Φράγκο Κονταρή.
Το παρεκκλήσιο των Τριών Ιεραρχών, μονόκλιτο δρομικό ναΐδριο, κτίστηκε το 1627 και τοιχογραφήθηκε το 1637 με τοιχογραφίες που αποτελούν χαρακτηριστικό ζωγραφικό σύνολο μεταβυζαντινής αγιογραφίας, του πρώτου μισού του 17ου αιώνα.
Ι.Μ Αγίας Τριάδος
Σε χαρακτηριστικό αγιομετεωρίτικο βράχο, μεγαλόπρεπο, επιβλητικό και απότομο, κτίστηκε η ανδρώα Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος το 1438 από τον μοναχό Δομέτιο.
Ο σημερινός κυρίως ναός ανεγέρθηκε περί το 1476 και είναι μικρός σταυροειδής δικιόνιος ναός με κεντρικό τρούλο στη στέγη του. Η σημερινή τοιχογράφηση του ναού (1741), έργο των αυταδέλφων ζωγράφων ιερέα Αντωνίου και Νικολάου.
Το παρεκκλήσι του Τίμιου Προδρόμου-μικρός κυκλικός ναός με θόλο, λαξευμένος στο βράχο, καταγεγραμμένος με αξιόλογες τοιχογραφίες-κτίστηκε και αγιογραφήθηκε το 1862. Το κτιριακό συγκρότημα της Μονής συμπληρώνεται από την Τράπεζα, τα κελιά, αίθουσες υποδοχής, δεξαμενές και άλλους βοηθητικούς χώρους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Λαογραφικό Μουσείο της Μονής, που διαθέτει πλούσια συλλογή παλαιοτάτων υφαντών, σκευών, εργαλείων και αντικειμένων λαϊκής τέχνης.
Ι.Μ Αγίου Στεφάνου (Γυναικεία)
Η απαρχή της μοναστικής ζωής στον αγιοστεφανίτικο βράχο ανάγεται στο 1192 (επιγραφή Ιερεμία). Ως επίσημοι κτήτορες της Μονής τιμώνται οι Όσιοι Αντώνιος (πρώτο μισό 15ου αι.) και Φιλόθεος (μέσα του 16ου αι.)
Στη μονή υπάρχει επίσης ο μικρός κατανυκτικός ναός του Αγίου Στεφάνου, που είναι μία μονόκλιτη βασιλική.
Η Τίμια Κάρα του Αγίου Χαραλάμπους, που φυλάσσεται στον Ναό του, επιτελεί και στις μέρες μας πολλά θαύματα.
Η επιβλητική Τράπεζα σήμερα έχει μετατραπεί σ΄ ένα πρότυπο σύγχρονο Μουσείο με εκθέματα τα αξιολογότατα κειμήλια της Μονής ( χειρόγραφα, μεταβυζαντινές εικόνες, χρυσοκέντητα άμφια ,υφαντά, ξυλόγλυπτα, περίτεχνα έργα αργυροχοΐας κ.ά).
Ι.Μ Ρουσάνου (Γυναικεία)
Κορώνα στην κορφή ενός λεπτού κατακόρυφου βράχου, στο κέντρο του αγιομετεωρίτικου χώρου η γυναικεία Ιερά Μονή Ρουσάνου καλύπτει το σύνολο του μικρού πλατώματός του. Ιδρύθηκε το 1529, πάνω σε χαλάσματα παλαιότερων εγκαταστάσεων, με κτήτορες τους αυταδέλφους ιερομόναχους οσίους Ιωάσαφ και Μάξιμο, που κατάγονταν από τα Γιάννενα.
Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος κτίστηκε εκ θεμελίων στη σημερινή του μορφή επί ερειπωμένου και αφανισμένου από τη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη παλαιού καθολικού της μονής, περί το 1530 και είναι αγιορείτικου τύπου. Η αγιογράφησή του (1560) είναι από τα σημαντικότερα και λαμπρότερα τοιχογραφικά σύνολα της μεταβυζαντινής εποχής.
Αν και ο ναός της Μονής είναι αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος, με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια και ευλάβεια τιμάται και πανηγυρίζετε η μνήμη της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου), της οποίας υπάρχει μικρό παρεκκλήσι.
Ι.Μ Αγίου Νικολάου Αναπαυσά
Ο οργανωμένος μοναχικός βίος στην Μονή ανάγεται στις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε ριζικά στις αρχές του 16ου αιώνα, οπότε και ανεγέρθηκε εκ θεμελίων ο ναός του Αγίου Νικολάου.
Στον δεύτερο όροφο βρίσκεται το καθολικό της Μονής (μικρός μονόχωρος ναός, σχεδόν τετράγωνος, με μικρό τρούλο στο κέντρο της στέγης), που αγιογραφήθηκε το 1527 από τον περίφημο Κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη Στρελίτζα (…1559), τον επιλεγόμενο Μπαθά, ιδρυτή της Κρητικής Σχολής στην βυζαντινή αγιογραφία.
Ι. Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμπάκας
Η Κομνήνεια εποχή αφήνει την σφραγίδα της στο Ι.Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που στους κατοίκους είναι γνωστή ως Παναγία. Σύμφωνα με το σιγίλλιο του πατριάρχη Αντωνίου που αναγράφεται στον βόρειο τοίχο του εσωνάρθηκα του ναού, κτίστηκε από τον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό (1143-1180), στη θέση μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, τμήμα του ψηφιδωτού δαπέδου της οποίας διασώζεται μέχρι σήμερον, ενώ από την ίδια προέρχονται πιθανότατα το μαρμάρινο κιβώριο που καλύπτει την Αγία Τράπεζα, όπως και το σύνθρονο πίσω από αυτήν.
Με κάποια από τα υλικά του παλαιοχριστιανικού άμβωνα ανασυγκροτήθηκε ο σημερινός μαρμάρινος άμβωνας, μοναδικός στο είδος του, με τις δύο κλίμακες, στο κέντρο του κεντρικού κλίτους του ναού.
Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, λιτή ή εσωνάρθηκα που επικοινωνεί με τον κυρίως ναι με τρίβηλο (επίσης στοιχείο της παλαιοχριστιανικής εποχής) και εξωνάρθηκα.
Ο ναός αγιογραφείται στα 1573, σύμφωνα με επιγραφή, από τον μοναχό Νεόφυτο, γυιό του περίφημου Κρητικού ζωγράφου Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά και από τον ιερέα Κυριαζή. Από την αρχική αγιογράφιση - σύγχρονη με την ίδρυση του ναού - σώζονται τμήματα στο ανατολικό άκρο του νότιου τοίχου του διακονικού.
Α.Μ