«Οι Μονές του Αγίου Όρους προσέφεραν εκτάσεις για την αποκατάσταση των προσφύγων άνω του 1 εκατομμυρίου στρεμμάτων. Η προσφορά αυτή δεν πρέπει να ξεχαστεί». Η απόφαση – μήνυμα της διπλής Ιεράς Σύναξης του Αγίου Όρους, όπως αυτή διαβάστηκε από τον ιερομόναχο Θεόφιλο Παντοκρατορινό στην έναρξη της ημερίδας για το ζήτημα των μετοχίων της μοναστικής Πολιτείας, δείχνει ότι επιχειρεί να επαναφέρει σε γενικότερο πεδίο την υπόθεση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης των εκτάσεων αυτών για σκοπούς που σύμφωνα με τους αγιορείτες δεν επιτελέστηκαν ποτέ.
Η ημερίδα με τίτλο «Aναγκαστικές μισθώσεις – «απαλλοτριώσεις» των αγιορείτικων μετοχίων. Ιστορική προσέγγιση και σύγχρονες νομικές θεωρήσεις» οργανώθηκε από την Αγιορείτικη Εστία στην αίθουσα «Μανόλης Αναγνωστάκης» του δημαρχιακού μεγάρου Θεσσαλονίκης και επιστήμονες, όπως και αγιορείτες ερευνητές, ανέλυσαν τόσο την ιστορική πορεία των απαλλοτριώσεων τεράστιων εκτάσεων που διατηρούσαν τα μοναστήρια του Αγίου Όρους εκτός μοναστικής Πολιτείας με νόμο του 1932, χωρίς κατά την άποψή τους να αποζημιωθούν, όσο και νεότερες νομικές εκτιμήσεις όπως και δικαστικές αποφάσεις που ενδεχομένως να δημιουργήσουν νέα δεδομένα για το «παγωμένο» αυτό ζήτημα.
Είναι η πρώτη φορά που τίθεται σε ευρεία συζήτηση το μετοχιακό ζήτημα του Αγίου Όρους μετά τον θόρυβο των ανταλλαγών των εκτάσεων της λίμνης Βιστωνίδας που οδήγησε στο αποκαλούμενο «σκάνδαλο» της μονής Βατοπεδίου. «Τα μετόχια είναι προέκταση του Αγίου Όρους. Δόθηκαν ως προίκα για τη διασφάλισή της επιβίωσής του», σημειώνεται στην απόφαση της Ιεράς Σύναξης που διαβάστηκε στην ημερίδα από τον ιερομόναχο Θεόφιλο.
Ενισχύοντας την άποψη ότι το Άγιον Όρος «απογυμνώθηκε από τα μετόχια του», ο ηγούμενος της Μονής Σίμωνος Πέτρας, Ελισσαίος, στην παρέμβασή του επισήμανε ότι «πέραν της οικονομικής σκοπιάς η απαλλοτρίωση ήταν μία αφαίρεση της πνευματικής προσφοράς στον κόσμο», όπως είπε, με την έννοια ότι τα χρυσόβουλα ήταν και η πρόνοια του κάθε αυτοκράτορα να επεκτείνει την πνευματική προσφορά του. Μάλιστα ο ηγούμενος της Σιμωνόπτερας συμφώνησε με την άποψη του μοναχού Θεόκτιστου Δοχειαρίτη, όπως αυτή μεταφέρθηκε από τον μοναχό Χαρίτωνα, ότι «είναι πολλές οι πιθανότητες αίσιας έκβασης μίας διεκδίκησης των δικαίων του Αγίου Όρους επί των μετοχίων, σήμερα 100 χρόνια μετά την πρώτη παραχώρηση των εκτάσεων. Νωρίτερα ο μοναχός Θεόκτιστος είχε χαρακτηρίσει το ζήτημα της αποζημίωσης και απαλλοτρίωσης των μετοχίων «ένα θλιβερό οδοιπορικό για το Άγιον Όρος».
Οι νομικές κινήσεις
Το ερώτημα είναι τι δρόμο επιλέγει το ίδιο το Άγιον Όρος στη συζήτηση αυτή. «Θα αποφασίσει η Ιερά Κοινότητα μία μετωπική επίθεση στο ελληνικό δημόσιο ή θα μαζέψει και θα τεκμηριώσει νομικά και με νομικές κατηγορίες και συγκεκριμένα επιχειρήματα τις δυνατότητες να ζητήσει να ξανασυζητηθεί το θέμα στο μέτρο που μπορεί και να ικανοποιηθούν οι αξιώσεις της», διερωτήθηκε ο ομότιμος καθηγητής της Νομικής του Α.Π.Θ., Αθανάσιος Καΐσης, ως πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής της ημερίδας σταχυολογώντας τα συμπεράσματά της. «Να αντιμετωπιστεί συνολικά το θέμα από την ελληνική δικαιοσύνη και το Άγιον Όρος», διαμήνυσε από την πλευρά του ο μοναχός Κοσμάς ο Σιμωνοπετρίτης, Δρ τουρκολόγος ΑΠΘ και τέως αρχιγραμματέας της Ιεράς Κοινότητας.
Πέραν των ιστορικών δεδομένων των απαλλοτριώσεων των μετοχίων του Αγίου Όρους, αναπτύχθηκαν και νομικά επιχειρήματα που μπορούν να οδηγήσουν σε αξιώσεις αποζημιώσεων από το ελληνικό δημόσιο ή και γενικότερης διευθέτησης του ζητήματος. «Υπάρχουν κενά στον χώρο της Δικαιοσύνης. Οι συνάδελφοι δεν γνωρίζουν όσα πρέπει», ανέφερε στον χαιρετισμό του ο αρεοπαγίτης και αντιπρόεδρος της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων Χρήστος Νάστας, αιτιολογώντας τις αντικρουόμενες αποφάσεις των δικαστηρίων για την κυριότητα των μετοχίων και άλλων προσφυγών επ’ αυτών. Ζήτησε μάλιστα να του διαβιβαστούν τα συμπεράσματα της ημερίδας προκειμένου να αναρτηθούν στην ιστοσελίδα της Ένωσης για να διαβαστούν απ’ όλους τους δικαστές.
Ζήτημα αντισυνταγματικότητας των απαλλοτριώσεων έθεσε ο καθηγητής του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου Αναστάσιος Νικόπουλος, ο οποίος σημείωσε πως τα μοναστήρια αντιμετωπίζονται ως ιδρύματα και με το Σύνταγμα που ίσχυε τόσο την περίοδο των αποφάσεων για τις μισθώσεις και στη συνέχεια τις απαλλοτριώσεις των μετοχίων όσο και σήμερα οι κτητορικές περιουσίες των ιδρυμάτων, επομένως και των μοναστηριών είναι αναπαλλοτρίωτες. Μάλιστα συμπλήρωσε πως ακόμη και οι υπόλοιποι τρόποι κτήσης των μετοχίων, όπως τα βακούφια, προστατεύτηκαν από το Βυζάντιο και την Οθωμανική Αυτοκρατορία με χρυσόβουλα και φιρμάνια με τα οποία ουσιαστικά τα ενέτασσαν στο ίδιο καθεστώς των κτητορικών περιουσιών. «Αντιμετωπίζονται και τα μετόχια ως ένα είδος ασύλου και από τους εκάστοτε επικυρίαρχους λόγω του ειδικού καθεστώτος του Αγίου Όρους», τόνισε υπογραμμίζοντας ότι τα βακούφια προστατεύτηκαν ως ιερά αφιερώματα. «Δεν πληρούνται οι συνταγματικές επιταγές για την απαλλοτρίωση», συμφώνησε ο επίτιμος αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου Μιλτιάδης Χατζηγεωργίου.
Από την πλευρά του ο καθηγητής εκκλησιαστικού δικαίου της Νομικής του ΑΠΘ, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, σημείωσε πως δικαστικές αποφάσεις αναγνωρίζουν ότι τα χρυσόβουλα είναι τίτλοι ιδιοκτησίας, υπογραμμίζοντας όμως ότι το μετοχιακό ζήτημα αποτελεί «θεσμικό κουβάρι». «Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των μονών του Αγίου Όρους αποτελεί τον πυρήνα και τη βάση του θέματος των απαλλοτριώσεων των αγιορείτικων μετοχίων», ανέφερε ο δικηγόρος Χρήστος Γαλιτσίδης.
Στην ημερίδα τέθηκε και το ενδεχόμενο προσφυγής στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια, όπως και ότι το μετοχιακό ζήτημα εκτιμάται ότι ξεπερνάει και τα νομικά όρια της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. «Οι διαφορές που έχουν αχθεί τελευταία ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μπορούν να αποτελέσουν το υλικό για τη συγκρότηση του ζητήματος με τα σύγχρονα δεδομένα καθώς και για την εξέτασή του πέραν του πλαισίου της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης», υποστήριξε στην εισήγησή του ο Σύμβουλος της Επικρατείας Δημήτρης Μακρής. «Υπάρχουν παρήγορες νομικές ρυθμίσεις που έχουν υπερεθνικό χαρακτήρα και η Ελλάδα υποχρεούται να τηρήσει. Να εξαντληθούν σα νομικά όπλα», τόνισε μεταφέροντας τα συμπεράσματα της ημερίδας ο ομότιμος καθηγητής Νομικής, Αθανάσιος Καΐσης.