Σε λίγο καιρό θα ανοίξει το νέο πακέτο της Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης στη Θεσσαλονίκη και την Κεντρική Μακεδονία από την Περιφέρεια.
Ένα πρόγραμμα, το οποίο αποδείχτηκε και εξαιρετικά επιτυχημένο και πολύ αποτελεσματικό και φοβερά χρήσιμο για τους δήμους, οι οποίοι συμμετείχαν στην προγραμματική περίοδο που ολοκληρώθηκε.
Θα επικεντρώσω την προσοχή μου στο πρόγραμμα, που αφορά στη Θεσσαλονίκη, επειδή οι προσδοκίες είναι πολύ σημαντικές.
Πρώτον πρέπει να δούμε τις αλλαγές που γίνονται στο νέο πρόγραμμα σε σχέση με το προηγούμενο, που έτσι κι αλλιώς ήταν ο «πιλότος» για το ή τα (ευχόμαστε) επόμενα.
Οι δήμοι που θα συμμετέχουν στο νέο πρόγραμμα δεν είναι μόνο οι οχτώ προηγούμενοι (Δέλτα, Αμπελοκήπων – Μενεμένης, Κορδελιού – Ευόσμου, Παύλου Μελά, Νεάπολης – Συκεών, Θεσσαλονίκης, Καλαμαριάς, Πυλαίας – Χορτιάτη). Είναι δώδεκα, δηλαδή επιπλέον οι δήμοι Θέρμης, Θερμαϊκού, Λαγκαδά και Ωραιοκάστρου. Από το σύνολο των δήμων του νομού Θεσσαλονίκης δεν συμμετέχουν μόνον οι δήμοι Βόλβης και Χαλκηδόνος, οι οποίοι δεν πληρούν τα πληθυσμιακά κριτήρια που βάζει η ΕΕ για τα συγκεκριμένα προγράμματα.
Επίσης, σημαντική αλλαγή είναι ο διπλασιασμός των πόρων του νέου προγράμματος. Χοντρικά στο προηγούμενο πρόγραμμα διατέθηκαν 100 εκ. ευρώ, τώρα 200.
Κι ακόμα μια σημαντική αλλαγή είναι το γεγονός ότι οι αναπλάσεις (η «καρδιά» των παρεμβάσεων στη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη) δεν θα αφορούν πλέον σε ένα πάρκο ή έναν δρόμο, αλλά σε ολόκληρες πολεοδομικές ενότητες. Θα αφορούν σε ολοκληρωμένες αναπλάσεις μεγάλων χώρων, ώστε το αποτύπωμα των παρεμβάσεων να είναι σημαντικό για την καθημερινότητα των πολιτών και να αλλάζουν πραγματικά τη ζωή μας προς το καλύτερο.
Το νέο πρόγραμμα θα είναι μια πραγματική άσκηση για τους δήμους. Μια δύσκολη άσκηση, διότι μπορεί να έχουν πρόσβαση σε περισσότερους πόρους και τη δυνατότητα για ακόμα πιο σημαντικές παρεμβάσεις, αλλά αυτή είναι μόνο η μία όψη του νομίσματος.
Η άλλη δείχνει πολλή δουλειά στη διεκδίκηση των πόρων και στην ένταξη των έργων που θέλουν να κάνουν με αυτούς τους πόρους. Όπως το βλέπω και στη βάση των λίγων προς το παρόν ανακοινώσεων που έχουν γίνει, το νέο πρόγραμμα αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για τους 12 δήμους που συμμετέχουν. Διότι πρέπει να έχουν όραμα, σχέδιο και να εκπονήσουν μελέτες για ολοκληρωμένες παρεμβάσεις στον αστικό ιστό.
Ο βαθμός ετοιμότητάς τους θα παίξει κρίσιμο ρόλο. Επίσης, η μελέτη και τεκμηρίωση των παρεμβάσεων πρέπει να είναι πολύ καλά δομημένη, διότι θα προκύψει πλέον ανταγωνισμός μεταξύ τους για το ποιος θα πάρει τα λεφτά και ποιος θα μπορέσει τελικά να κάνει έργα. Οι όροι είναι αυστηροί (στο ΕΣΠΑ πάντα είναι), τα κριτήρια θέλουν καλή προετοιμασία και οι χρόνοι είναι εξαιρετικά πιεστικοί, με τις διαδικασίες που είναι προαπαιτούμενες.
Μικρά έργα βιτρίνας δεν είναι στη λογική του νέου προγράμματος. Αντιθέτως, έργα που για το επίπεδο δήμου μπορεί να φάνταζαν «φαραωνικά» είναι. Να δώσω ένα παράδειγμα για να γίνει κατανοητό. Ένας δήμος ας πούμε έχει τεχνικό πρόγραμμα χοντρικά στα 5 εκ. ευρώ ετησίως. Ένα έργο ανάπλασης στο νέο πρόγραμμα Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης μπορεί να έχει τριπλάσιο προϋπολογισμό ή ακόμα μεγαλύτερο. Διότι δεν θα αφορά στα κράσπεδα ενός δρόμου ή στην ανάπλαση ενός πάρκου με την κατασκευή μιας παιδικής χαράς, αλλά σε ολοκληρωμένες παρεμβάσεις αστικής ανάπλασης σε οικοδομικά τετράγωνα, τα οποία συνθέτουν μια οικιστική ενότητα. Δεν έλειψαν τέτοια έργα στο προηγούμενο πρόγραμμα. Το Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά χρηματοδοτήθηκε από το συγκεκριμένο πρόγραμμα με 20 εκ. ευρώ. Η κεντρική οδική αρτηρία της Νεάπολης ή το έργο στις συνοικίες Βότση, Βυζαντίου, Κηφισιάς στην Καλαμαριά, που αναμένεται να αρχίσει σύντομα, επίσης έχουν προϋπολογισμούς άνω των 10 εκ. ευρώ το καθένα.
Αυτές οι παρεμβάσεις πλέον δεν θα είναι η εξαίρεση, αλλά ο κανόνας. Οπότε το στοίχημα για τους 12 δήμους είναι να παρουσιάσουν έργα που πραγματικά θα αλλάξουν τα δεδομένα σε μεγάλα τμήματα του αστικού ιστού τους και που επηρεάζουν συνολικά την καθημερινότητα στην περιοχή τους, αλλά και τις ζωές πολλών κατοίκων. Μάλιστα, καλό θα ήταν να δουν οι δήμοι μήπως μπορούν και μέσω συνεργασιών μεταξύ τους να υλοποιήσουν διαδημοτικά ή υπερτοπικά έργα, τα οποία θα έχουν επιρροή συνολικά στο πολεοδομικό συγκρότημα.
Η εμπειρία μας μέχρι σήμερα λέει ότι πρέπει η σχετική προετοιμασία να αρχίσει από τώρα και σε συνεννόηση με τα πολύ έμπειρα πλέον στελέχη της Διαχειριστικής Αρχής της Περιφέρειας, που μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν (το έχουν κάνει με μεγάλη αποτελεσματικότητα και επιτυχία στο παρελθόν), να δουν τις κατευθύνσεις, στις οποίες πρέπει να στρέψουν την προσοχή τους και να επενδύσουν σε μελέτες, ώστε να διεκδικήσουν τους πόρους και να τους απορροφήσουν για έργα που θα γίνουν σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κι όχι να κυνηγούν ανεμόμυλους...
Επίσης, ανάλογη εμπειρία πλέον έχει η αντιπεριφέρεια Θεσσαλονίκης, που στην ουσία ασκεί την μητροπολιτική διοίκηση και κατάφερε δια της Βούλας Πατουλίδου (και προφανώς με την υποστήριξη του Απόστολου Τζιτζικώστα) να οργανώσει και να τρέξει με μεγάλη αποτελεσματικότητα το προηγούμενο πρόγραμμα, αποκαθιστώντας σχέσεις εμπιστοσύνης και αμοιβαίας, επωφελούς συνεργασίας με τους δήμους. Οι οποίοι δήμοι έδειξαν όχι απλώς διάθεση συνεννόησης, αλλά δείγματα αυξημένης υπευθυνότητας. Κι αν αυτά σας φαίνονται αυτονόητα ή προσπάθεια χαϊδέματος να σημειώσω ότι υπήρξε δήμαρχος που ενώ εγκρίθηκε έργο του για να χρηματοδοτηθεί από το συγκεκριμένο πρόγραμμα προτίμησε να κάνει ένα βήμα πίσω για να πάρει τους πόρους γειτονικός δήμος, που το έργο του δεν αξιολογήθηκε ως σημαντικότερο βάσει των κριτηρίων, αλλά οι ανάγκες του ήταν πολύ μεγαλύτερες. Πόσους γνωρίζετε να το κάνουν αυτό; Large σας πληροφορώ δεν είναι κανένας. Απαιτεί πολύ μεγάλη υπευθυνότητα μια τέτοια πράξη, όπως και εξαιρετικές σχέσεις μεταξύ των συμμετεχόντων, που αναγκαστικά μπαίνουν στη διαδικασία του ανταγωνισμού.
Αυτά τα 200 εκ. ευρώ μπορούν να είναι οι πόροι που θα κάνουν τη διαφορά τα επόμενα χρόνια σε όλη τη Θεσσαλονίκη. Χρειάζεται όμως καλή προετοιμασία και ακλόνητη τεκμηρίωση, ειδικά από τις δημοτικές αρχές που για πρώτη φορά αναλαμβάνουν καθήκοντα και τους λείπει η εμπειρία. Και επιπλέον αυτοί οι πόροι, συνολικά το πρόγραμμα Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης δεν είναι κάτι ξέμπαρκο, ξεκάρφωτο και αποσπασματικό. Αλλά εντάσσεται στον συνολικό σχεδιασμό για το μέλλον της Θεσσαλονίκης, δεδομένου ότι παρεμβαίνει εκεί που ούτε οι χρηματοδοτήσεις της κεντρικής διοίκησης το κάνουν, ούτε τα οικονομικά των δήμων το επιτρέπουν. Το γεγονός ότι ένας υπερκείμενος φορέας, η Περιφέρεια έχει τη συνολική εικόνα, βάζει το πρόγραμμα στην αιχμή του σχεδίου ανάπτυξης και βελτίωσης της καθημερινότητας συνολικά του τόπου. Είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να πάει χαμένη για κανέναν. Είναι η ευκαιρία της Θεσσαλονίκης.