Στη δυτική πλαγιά της ακρόπολης, σε ένα περιβάλλον κατάφυτο από ελιές και πεύκα με απρόσκοπτη θέα στο γαλάζιο του βορείου Αιγαίου, δεσπόζει το αρχαίο της Θάσου. Το θέατρο ακουμπά στο αρχαίο τείχος και βλέπει προς τον σημερινό Λιμένα και το λιμάνι του νησιού.
Η πρώτη ανασκαφική έρευνα έγινε το 1921 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή και τον George Doux, διακόπηκε για αρκετά χρόνια και συνεχίστηκε το 1961 από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία, όταν με την επίβλεψη του αείμνηστου Έφορου Αρχαιοτήτων, Δημήτρη Λαζαρίδη, στερεώθηκαν τα μαρμάρινα ειδώλια του κοίλου, έγιναν κάποιες πρόδρομες εργασίες και το μνημείο παραδόθηκε προς χρήση φιλοξενώντας εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου.
Οι αργοί ρυθμοί με τους οποίους προχωρούσαν οι εργασίες, σε συνδυασμό με τη φυσική διάβρωση του χωμάτινου υπόβαθρου καθιστούσαν το μνημείο επικίνδυνο, έτσι με απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και μετά από εισήγηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας, οι παραστάσεις απαγορεύτηκαν το 1984. Οι αναστηλωτικές εργασίες συνεχίστηκαν το 1992, τα καλοκαίρια το θέατρο δινόταν για παραστάσεις και εκδηλώσεις του Φεστιβάλ, μέχρι που το 2012 έκλεισε και πάλι και μετατράπηκε σε ένα απέραντο εργοτάξιο, με στόχο να αναδειχτεί η πλούσια ιστορία του μνημείου και του νησιού.
Είναι χαρακτηριστικό πως το αρχαίο θέατρο της Θάσου είναι χτισμένο σε ένα δύσκολο σημείο κι όπως αναφέρει ο επίτιμος -σήμερα- Έφορος Αρχαιοτήτων, Ζήσης Μπόνιας, ο αρχαιολόγος που το μελέτησε ιδιαίτερα, «οι δυσκολίες του εδάφους δεν απέτρεψαν τους Θάσιους, αντίθετα αποτέλεσαν αφορμή να προχωρήσουν σε λύσεις πρωτότυπες και σε ρηξικέλευθες τεχνικές θεμελίωσης και αντιστήριξης».
Ερώτημα αν θα λειτουργήσει το προσεχές διάστημα
Το πρόγραμμα αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου Θάσου προχωρά με ταχείς ρυθμούς και η β΄ φάση έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ 2014-2020 μέσω του Προγράμματος Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση «Πολιτιστική Διαδρομή Εγνατίας Οδού» με χρηματοδότηση 3.500.000 ευρώ, ενώ είχε προηγηθεί και η α’ φάση ύψους 1.800.000 ευρώ.
Σημαντική στην εξέλιξη του όλου έργου, ήταν και η συμβολή του σωματείου ΔΙΑΖΩΜΑ, το οποίο ανέλαβε την εκπόνηση της τοπογραφικής μελέτης - αποτύπωσης της ευρύτερης περιοχής του αρχαίου θεάτρου.
Στις αρχές του 2023 και κατά την παρουσίαση του Αναπτυξιακού Προγράμματος Θράκης η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, εξέφρασε την πεποίθηση πως είναι ρεαλιστικός ο στόχος το φετινό καλοκαίρι να απολαύσει το κοινό παραστάσεις στο αρχαίο θέατρο Θάσου.
Καθώς όμως το καλοκαίρι οδεύει προς το τέλος του, κάτι τέτοιο φαντάζει δύσκολο.
«Κάποιες εργασίες που είναι απαραίτητες δεν έχουν ολοκληρωθεί και ακόμη δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι θα μπορέσει να γίνει κάποια παράσταση. Στόχος ωστόσο παραμένει ως το τέλος του χρόνου να είναι έτοιμο το κοίλο για να προχωρήσουμε μετά στο προσκήνιο», δήλωσε στη Voria, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας, Σταυρούλα Δαδάκη.
Σύμφωνα με την προγραμματική σύμβαση αποκαθίσταται το κοίλο, ενώ έχουν ολοκληρωθεί οι απαραίτητες υποδομές στις πρώτες 12 κερκίδες, όπου τοποθετούνται τα μαρμάρινα ειδώλια, όλα κατασκευασμένα από το ολόλευκο μάρμαρο Θάσου.
Ο πρώην δήμαρχος του νησιού, Κωνσταντίνος Χατζηεμμανουήλ, που έχει βάλει στόχο ζωής την αναστήλωση του θεάτρου και παρακολουθεί στενά τις εργασίες, αναφέρει στη Voria πως «το θέατρο δεν είναι έτοιμο ακόμη να δοθεί προς χρήση στο κοινό». Όσοι εργάζονται για τη συντήρηση και την αναστήλωσή του βρίσκονται αντιμέτωποι με μια σειρά προβλημάτων που προκύπτουν, λόγω τόσο του βραχώδους υπεδάφους, όσο και του γενικότερου γεωφυσικού περιβάλλοντος.
«Αυτή είναι η πρώτη σημαντική και ουσιαστική αναστήλωση που γίνεται μετά από εκείνη του 2ου μ.Χ. αιώνα και σύντομα το νησί θα έχει στη διάθεσή του ένα σπουδαίο αρχαίο αρχαίο, αντάξιο της ιστορίας του», σημειώνει ο κ. Χατζηεμμανουήλ.
Με δική του μάλιστα πρόταση, την οποία και υιοθέτησε πριν από χρόνια το ΚΑΣ η αναστήλωση γίνεται με το γνωστό ανά τον κόσμο λευκό θασίτικο μάρμαρο, το οποίο είχε μετατρέψει το νησί της Θάσου σε μεγάλο ναυτιλιακό και εμπορικό κέντρο ήδη από το 24 π.Χ.
Αρχαία λατομεία για την εξόρυξή του λειτουργούσαν κατά τους αρχαϊκούς, τους κλασικούς, ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, ενώ ακόμη και σήμερα μεγάλες ποσότητες εξάγονται σε όλο τον κόσμο. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι το λευκό χρώμα, ο συμπαγής ιστός και οι λαμπυρίζοντες κρύσταλλοι. Από το λατομείο της Αλυκής, ένα από τα αρχαιότερα του νησιού, έχει κατασκευαστεί η Αψίδα του Γαλέριου (Καμάρα) στη Θεσσαλονίκη, ένας ορθογώνιος περίβολος στο κέντρο του Ιερού των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη, αλλά και ο Θόλος της Αρσινόης επίσης στη Σαμοθράκη, ενώ ο Σουητώνιος, ο Ρωμαίος ιστορικός και συγγραφέας του 1ου π.Χ. αιώνα, αναφέρει πως ο οικογενειακός τάφος των Δομπίων, όπου τάφηκε ο Νέρωνας, ήταν κατασκευασμένος από μάρμαρο Θάσου.
Το θέατρο του Ιπποκράτη και η αρένα των μονομάχων στα ρωμαϊκά χρόνια
Από τη μαρτυρία του σπουδαίου γιατρού της αρχαιότητας Ιπποκράτη (Περί Επιδημιών Α΄ 20), ο οποίος έζησε για τέσσερα χρόνια στη Θάσο, είναι γνωστό ότι υπήρχε αρχαίο θέατρο στο νησί ήδη από το β΄ μισό του 5ου π.Χ. αιώνα. Επιπλέον στην ίδια εποχή τοποθετείται το έργο του Θάσιου υποκριτή και κωμωδιογράφου Ηγήμων, γνωστού με το προσωνύμιο «Φακή», ο οποίος θεωρείται πατέρας της παρωδίας, με τη «Γιγαντομαχία». Ωστόσο, ανασκαφικά δεν έχει εντοπιστεί η κλασική φάση του θεάτρου κι έτσι οι αρχαιολόγοι δεν γνωρίζουν ακόμη αν το θέατρο εκείνο βρισκόταν στο ίδιο σημείο με το οικοδόμημα που σώζεται ως σήμερα. Ο μεγάλος αναλημματικός τοίχος, κτισμένος με μαρμάρινους δόμους εξαιρετικής ποιότητας που βρέθηκε κάτω από το δάπεδο του προσκηνίου δεν εξακριβώθηκε αν ανήκει σε θέατρο κλασικών χρόνων ή σε άλλο κτήριο.
Η παλαιότερη διαπιστωμένη οικοδομική φάση του θεάτρου της Θάσου ανήκει στις αρχές της ελληνιστικής περιόδου ( τέλη 4ου / πρώτο τέταρτο 3ου αι. π.Χ.) και περιελάμβανε σκηνή με μαρμάρινη πρόσοψη. Το προσκήνιο ήταν αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο, από τον Θάσιο Λυσίστρατο, γιό του Κόδιδος και διέθετε πρόσοψη με δώδεκα δωρικούς κιονίσκους ανάμεσα σε δύο παραστάδες, ζωφόρο με λείες μετόπες και γείσο. Οι κιονίσκοι είχαν ραβδώσεις κατά τα τρία τέταρτα της περιφέρειάς τους και έφεραν εγκοπές για τη στήριξη των γραπτών πινάκων της σκηνογραφίας. Από τον όροφο της σκηνής, χτισμένη επίσης σε δωρικό ρυθμό, σώζονται αρκετά τμήματα από επιστύλια, κιονόκρανα και μετόπες, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για τη μορφή της ορχήστρας, καθώς και του κοίλου της εποχής αυτής.
Τα εδώλια είναι κατασκευασμένα από απλούς πλίνθους μαρμάρου και σε πολλά από αυτά είναι χαραγμένα ονόματα ατόμων ή οικογενειών που είχαν κρατημένες θέσεις.
Το αρχαίο θέατρο της Θάσου ήταν σε πλήρη λειτουργία καθόλη τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής και εκεί φιλοξενήθηκαν σπουδαίες παραστάσεις αρχαίου δράματος, μουσικές και άλλες εκδηλώσεις, ενώ στην αυτοκρατορική εποχή μετασκευάστηκε το ελληνιστικό σκηνικό που είχε εν μέρει καταστραφεί και το νέο οικοδόμημα πάτησε στα κατάλοιπα του προηγούμενου. Τότε ήταν που κάποιες από τις λείες μετόπες της ζωφόρου απέκτησαν διακόσμηση με ανάγλυφες μορφές θεών: τον Διόνυσο να κερνά τον πάνθηρά του κρασί, τον έφιππο θράκα Ήρωα και έναν θωρακοφόρο Άρη με περικεφαλαία, προστάτη των μονομάχων. Οι παραστάδες στα δύο άκρα της κιονοστοιχίας του προσκηνίου ανακαινίστηκαν επίσης: η νότια διακοσμήθηκε, στο επάνω τμήμα της με ανάγλυφη μορφή της Νέμεσης, αφιέρωμα του Ευήμερου, γιού του Διονυσίου -προφανώς μονομάχου- στην αδυσώπητη θεά. Κι άλλοι μονομάχοι σκάλισαν ανάγλυφα της Νέμεσης, στους τοίχους του κτηρίου της σκηνής- δύο από αυτά ανακαλύφθηκαν το 1887 και μεταφέρθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, όπου βρίσκονται ως σήμερα.
Από τον 1ο αιώνα μ.Χ. το αρχαίο θέατρο της Θάσου χρησιμοποιήθηκε για τα «κυνήγια» (Venationes) και τους αγώνες των μονομάχων και στην εποχή της ρωμαϊκής δυναστείας των Σεβήρων (τέλος 2ου – αρχή 3ου αι. μ.Χ.) μετασκευάστηκε σε αρένα. Ήδη πάντως πριν από το 140 μ.Χ., ο Ηραγόρας, γιός του Ευφρίλλου, και η σύζυγός του, ύψωσαν κατά μήκος της ορχήστρας ένα θωράκιο με κιγκλίδωμα για την ασφάλεια των θεατών. Οι βάσεις των κιγκλιδωμάτων ήταν μαρμάρινες πλάκες και πάνω σε μία από αυτές αναγράφεται το όνομα μιας ευεργέτιδας, της Ισπανής, η οποία όρισε στη διαθήκη της να γίνονται κάθε χρόνο γιορτές ιπποδρόμου στη Θεσσαλονίκη.
Με το τέλος της ρωμαϊκής εποχής το θέατρο έπαψε να λειτουργεί και εγκαταλείφθηκε, θεωρείται ωστόσο βέβαιο πως ο χώρος μετατράπηκε σε νεκροταφείο κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.
Οι ρυθμοί των εργασιών που γίνονται αυτό το διάστημα είναι πυρετώδεις και εκτιμάται πως στο τέλος του χρόνου ή στις αρχές του επόμενου θα είναι έτοιμο, έτσι ώστε το καλοκαίρι του 2024 να ανάψουν και πάλι τα φώτα και να υποδεχτεί πλήθος θεατών, Ελλήνων και ξένων.
* Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από τον πρώην δήμαρχος Θάσου, Κωνσταντίνο Χατζηεμμανουήλ, ενώ η εξωτερική προέρχεται από το αρχείο του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ