Σύμφωνα με έναν σοφό φίλο σε κάθε άνθρωπο «πρώτα βγαίνει η ψυχή και έξι μήνες μετά φεύγει το χούι». Για τους επαγγελματίες πολιτικούς, ειδικά για όσους δεν έχουν κάνει ποτέ κάποια δουλειά στη ζωή τους -και είναι πολλοί σε όλο τον κόσμο- το να μιλούν είναι επάγγελμα. Μπορεί να μην πληρώνονται με τη λέξη, αλλά αν δεν μιλήσουν, εάν δεν διατυπώσουν την άποψη τους επί παντός, δεν δικαιολογούν την ύπαρξη τους. Ειδικά εάν βρίσκονται στην αντιπολίτευση – πολύ περισσότερο εάν είναι εθισμένοι στην αντιπολίτευση, εάν χρησιμοποιούν αντιπολιτευτικό λόγο ακόμη και όταν τύχει να κυβερνήσουν.
Στα χρόνια του κορωνοϊού η αμηχανία όσων ασκούν αντιπολίτευση στην Ευρώπη εκφράζεται με δύο τρόπους. Κάποιοι επιλέγουν να μιλήσουν είτε για να βάλουν ακατανόητα αστεράκια σε ότι κάνουν οι κυβερνήσεις, είτε για να υπερακοντίσουν διαφημίζοντας ανέξοδα ότι αν ήταν οι ίδιοι στα πράγματα θα έκαναν περισσότερα, πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά. Και κάποιοι προτιμούν την αφωνία, αντιλαμβανόμενοι ότι η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή που το παραμικρό λάθος κοστίζει. Κάποιοι λιγότεροι βάζουν συνειδητά πλάτη.
Το ελληνικό πολιτικό σύστημα δεν φημίζεται για τη δυνατότητα των παραγόντων του να ομονοούν οικειοθελώς, παρά μόνο όταν οι καταστάσεις τους ξεπερνούν. Επίσης οι Έλληνες πολιτικοί δεν έχουν μάθει να σιωπούν. Με αυτά τα δεδομένα η περιπέτεια του κορωνοϊού δοκιμάζει το πολιτικό σύστημα. Δοκιμάζει ιδιαιτέρως όσους βρίσκονται στην αντιπολίτευση. Στο κάτω κάτω η κυβέρνηση παίρνει πρωτοβουλίες και θα κριθεί από το αποτέλεσμα. Η αντιπολίτευση, όμως; Το γεγονός ότι πρόκειται για περίπτωση κατά την οποία χάνονται άνθρωποι και ταλαιπωρούνται περισσότεροι, δε δείχνει να βαραίνει στη ζυγαριά όσο θα πίστευε ένα κανονικός άνθρωπος με απλή λογική. Ο κάθε πολιτικός αρχηγός, πρώην υπουργός, νυν βουλευτής αισθάνεται την ανάγκη να μιλήσει.
Στο μέλλον -διότι αργά ή γρήγορα η πανδημία θα ξεπεραστεί- η οικονομία θα βρεθεί στο επίκεντρο. Σε όλο τον κόσμο και στην Ελλάδα. Το πεδίο της πολιτικής αντιπαράθεσης θα μετατοπιστεί στο πως θα ανακτηθεί το χαμένο έδαφος των τελευταίων εβδομάδων και των μηνών που θα ακολουθήσουν. Εκεί θα κριθούν ηγεσίες. Κυβερνήσεις και αντιπολιτεύσεις. Στη χώρα μας δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι θα επικρατήσει. Τα όργανα έχουν αρχίσει. Ήδη τα μέτρα που λαμβάνει η κυβέρνηση Μητσοτάκη -τρία πακέτα υποστήριξης επιχειρήσεων και εργαζομένων έχουν ανακοινωθεί- η αντιπολίτευση τα βρίσκει λίγα. Γιατί να δώσουμε 10 δισ. ευρώ και να μη δώσουμε 30; Όταν τα μέτρα θα φτάσουν στα 30 ευρώ, η προτροπή της αντιπολίτευσης θα είναι να δοθούν 80 δισ. Το έχουμε δει αυτό σε περιπτώσεις πολύ πιο ήπιες και ομαλές, δεν θα το δούμε μετά τη λαίλαπα του κορωνοιού;
Όπως έχει αποδείξει η ιστορία η οικονομική ανάπτυξη των κοινωνιών έχει ορισμένα αντικειμενικά και πολλά υποκειμενικά χαρακτηριστικά. Ας μη συζητάμε για το σύστημα, ο κορωνοϊός δεν πρόκειται να ισοπεδώσει τον καπιταλισμό. Άλλωστε για την αντιμετώπισή του όλος ο πλανήτης στρέφεται σε εταιρίες, εργαστήρια, πανεπιστήμια, ερευνητές και επιστήμονες που λειτουργούν εντός ενός συστήματος, στο οποίο ο ιδιωτικός τομέας παίζει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις. Η ανάκαμψη θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από τον τρόπο που θα λειτουργήσουν οι παράγοντες της οικονομίας, επιχειρήσεις και εργαζόμενοι. Από το ποια νοοτροπία θα επικρατήσει, της ευκολίας ή της μεγαλύτερης δυνατής προσπάθειας. Από το πόσο και με ποιο τρόπο θα δουλέψουν. Όπως λένε οι παλιοί έμποροι «από τη ζημία δε βγαίνει κέρδος». Πόσοι στην Ελλάδα θα το καταλάβουν; Πόσο συντονισμένα θα είναι τα πολιτικά μηνύματα προς τη σωστή κατεύθυνση; Η οικονομική κρίση της δεκαετίας του 2010 δίδαξε πολλά στους Έλληνες, αλλά μάλλον λιγότερα και σε λιγότερους απ’ όσα το μέγεθος της καταστροφής θα δικαιολογούσε. Τώρα ο κορωνοϊός λειτουργεί ισοπεδωτικά για την πραγματική οικονομία. Πολλά θα εξαρτηθούν αφενός από το πόσο θα κρατήσει η κρίση, δηλαδή η αναστολή οικονομικών δραστηριοτήτων, και αφετέρου από το πόσος χρόνος θα απαιτηθεί για να δρομολογηθεί η εκτίναξη του ελατηρίου ανάπτυξης. Η μεγάλη ρευστότητα είναι κάτι απαραίτητο -το αναγνωρίζουν όλοι-, αλλά το αποτέλεσμα θα κριθεί από το πως θα αξιοποιηθεί. Αυτοματισμοί δεν υπάρχουν.