Οι κορυφαίες ιστορικές στιγμές το έχουν αυτό: Συμβαίνουν, συγκλονίζουν και από εκεί και πέρα υποχρεώνονται να καταδεχθούν τις τιμές που τους επιφυλάσσουν οι επόμενοι. Συνήθως τυπικές. Όπως για παράδειγμα η εξέγερση του Πολυτεχνείου, που συγκλόνισε την Ελλάδα της δικτατορίας και –μέχρι ενός σημείου- την Ευρώπη της αδιαφορίας. Από τότε κάθε 17 Νοέμβρη οι καθιερωμένες πορείες επαναλαμβάνουν μηχανικά συνθήματα που όχι μόνο είναι φορτισμένα από τις μαύρες ημέρες της δεκαετίας του 1970 όταν πρωτακούστηκαν και εκφράζουν αιτήματα τη εποχής, αλλά δεν έχουν, πλέον, καμία αντιστοίχιση με την πραγματικότητα.
Το «Ψωμί – παιδεία – Ελευθερία», υπό τους ήχους του «Πότε θα κάνει ξαστεριά» και του «Δένδρο το δένδρο» ακούγονται ξεπερασμένα, όχι μόνο για τους 20άρηδες, αλλά και για τους 50 και, οι οποίοι απλώς ενθυμούνται και νοσταλγούν τη νιότη τους. Προφανώς μια νεανική εξέγερση κατά μιας στρατιωτικής δικτατορίας περικλείει διαχρονικά μηνύματα, τα οποία όμως για να εξακολουθήσουν να επηρεάζουν πρέπει να εκφραστούν με σύγχρονα μέσα και σημερινούς κώδικες, κάτι που δεν είναι εύκολο. Όποιος επιχειρήσει να το κάνει πρέπει να είναι γενναίος, αφού κινδυνεύει να χαρακτηριστεί… βλάσφημος, ρίσκο που δύσκολα αναλαμβάνει κανείς.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την αναπτυξιακή ατζέντα της Θεσσαλονίκης. Αν και το θέμα είναι εντελώς διαφορετικό από το Πολυτεχνείο οι αναλογίες υπάρχουν, για να μας επιβεβαιώνουν πόσο δύσκολο είναι να κάνει κλικ το μυαλό του ανθρώπου. Πόσο αδέξιο μοιάζει το να ξεφύγει κάποιος από τα περπατημένα. Βρισκόμαστε στο 2019 και η Θεσσαλονίκη συζητάει ακόμη με την ατζέντα της δεκαετίας του 1980. Μετρό, Εγνατία Οδός, λιμάνι, αεροδρόμιο, Διεθνής Έκθεση, παραλιακή ζώνη. Πέντε – έξι βασικά θέματα που σέρνονται από τότε και για κανένα δεν έχει κλείσει ο φάκελος για να πάμε παρακάτω. Ασφαλώς στα 35 – 40 τελευταία χρόνια τα θέματα εξελίχθηκαν, αλλά η βραδύτητά τους τα καθιστά με όρους σχετικότητας παγωμένα.
Τα τελευταία χρόνια, κάθε φθινόπωρο, στη Θεσσαλονίκη οργανώνονται από απλές ημερίδες μέχρι οργανωμένα συνέδρια, με βασικό θέμα την ανάπτυξη της περιοχής. Νεότεροι ομιλητές διαδέχονται τους παλαιότερους και θεσμικοί εκπρόσωποι συνυπάρχουν με αιρετούς της πολιτικής και της αυτοδιοίκησης. Ακούγονται πολλά, καινούριες ιδέες, αναπαλαιωμένες ιδέες, καινοτόμες και επαναστατικές ιδέες. Στο τέλος όλα καταλήγουν στα βασικά θέματα που τέθηκαν από τη δεκαετία του 1980, κάτι δικαιολογημένο υπό την έννοια ότι τίποτα δεν έχει ολοκληρωθεί. Στην καλύτερη περίπτωση οι λύσεις και οι εξελίξεις είναι δρομολογημένες, αλλά όπου εμπλέκεται το κράτος –αλήθεια που δεν εμπλέκεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το ελληνικό δημόσιο;- τίποτε δεν είναι τελειωμένο ακόμη κι αν έχει τελειώσει!
Το κακό –τόσο με την επέτειο του Πολυτεχνείου, όσο και με τη Θεσσαλονίκη- είναι ότι τα τελευταία χρόνια το βιβλίο της ιστορίας δεν γυρίζει απλώς σελίδα. Ίσως ούτε να γράφει απλώς ένα νέο κεφάλαιο. Μάλλον η ιστορία ξεκίνησε τη συγγραφή ενός εντελώς νέου βιβλίου, ασφαλώς με ψηφιακό τρόπο. Οπότε τα πάντα –ή σχεδόν τα πάντα- φαντάζουν στην προοπτική τους διαφορετικά. Από τα εκφραστικά μέσα και τα αιτήματα των νέων της εποχής, που επιχειρεί να εκφράσει η επέτειος του Πολυτεχνείου, έως τα αναπτυξιακά και κοινωνικά δεδομένα, στα οποία προσβλέπει η Θεσσαλονίκη για την επόμενη ημέρα. Και μπορεί στην ουσία να μην υπάρχουν διλλήματα του στιλ «πεζοδρόμια ή γρήγορο ίντερνετ;», «κοιλαδογέφυρες ή καλά πανεπιστήμια;», «ερευνητικά ινστιτούτα ή ανάπλαση του εκθεσιακού κέντρου της ΔΕΘ;», «ηλεκτροκίνηση ή σιντριβάνια», «παραγωγή ή εμπόριο», «άσυλο ή δουλειά;», «υπαλληλοποίηση ή αριστεία», «επιδόματα ή ηρωισμός», αλλά όπως και να το κάνουμε η εποχή για όποιον βλέπει λίγο πέρα από τη μύτη του θέτει προτεραιότητες. Οι εξελίξεις έτσι κι αλλιώς έρχονται, ακόμη κι αν στην Ελλάδα καθυστερούν. Συνήθως μας βρίσκουν απροετοίμαστους, με βέβαιο αποτέλεσμα την εκ των υστέρων και με χρονοκαθυστέρηση προσαρμογή και ως εκ τούτου την απώλεια ευκαιριών και δυνατοτήτων.
ΥΓ. Η Ελλάδα –και η Θεσσαλονίκη- βίωσαν από το 2009 μια πολύ σκληρή κρίση, πρωτόγνωρη για χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου σε καιρό ειρήνης. Ακόμη ο δημόσιος διάλογος αναλώνεται εν πολλοίς όχι στο τι έφταιξε, αλλά στο ποιοι έφταιξαν. Αλλά και η πολιτική αντιπαράθεση περιορίζεται –αν και όχι τόσο όσο στο παρελθόν- στο πως θα μοιραστεί ο πλούτος που δημιουργείται και όχι στο πως θα δημιουργηθεί ακόμη περισσότερος πλούτος για να μεγαλώσει η προς διανομή πίτα. Στην ουσία η χώρα –με εξαίρεση κάποιες πιεστικές υποδείξεις των ξένων- παραμένει στο ίδιο πρότυπο, που την οδήγησε στην κρίση. Όπως κατέδειξε σε χθεσινή του ομιλία ο καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς Θοδωρής Πελαγίδης η μεγέθυνση του ΑΕΠ το τρέχον έτος κατά 1,9% προέρχεται επί της ουσίας από τη δημόσια κατανάλωση, κάτι προβληματικό για μία οικονομία που στερείται μεγάλων επιχειρήσεων που θα έκαναν τη διαφορά στην παραγωγική βάση της χώρας. Υποστήριξε, μάλιστα, ότι θα ήταν προτιμότερο το ΑΕΠ να ήταν χαμηλότερο και ποιοτικότερο. Επίσης, ο κ. Πελαγίδης τεκμηρίωσε ότι η μείωση της ανεργίας τα προηγούμενα χρόνια οφείλεται κατά βάση σε δαπάνες του κράτους, υπογραμμίζοντας ότι επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ προσλήφθηκαν με διάφορες σχέσεις εργασίας περισσότεροι από 50.000 εργαζόμενοι στο δημόσιο. Παράλληλα, παρέθεσε στοιχεία σύμφωνα με τα οποία η κατανάλωση στην Ελλάδα -αν εξαιρέσει κανείς τους μη μόνιμους κατοίκους, δηλαδή τους επισκέπτες που προσελκύει ο ελληνικός τουρισμός- από το 2014 έως το 2019 δεν αυξήθηκε, αλλά μειώθηκε.
ΥΓ2. Κάποιοι συνδικαλιστές, οι οποίοι κινούνται ακόμη στις παλιές ράγες του τρένου, μιλώντας σε συναδέλφους τους χρησιμοποιούν εκφράσεις του τύπου «η λεγόμενη 4η βιομηχανική επανάσταση». Δηλαδή σαν κάτι που δεν υπάρχει ως ότι δηλώνει το όνομά του, αλλά κάποιοι –προφανώς άσχετοι- το ονομάζουν έτσι εκ του πονηρού. Κάποιος οφείλει να τους ενημερώσει ότι το ημερολόγιο κοντεύει να δείξει 2020, δεν είμαστε καν στις αρχές του 21ου αιώνα.
ΥΓ3. Από τα πολλά τραγούδια που θα ακουστούν αυτές τις ημέρες στους δρόμους και στις πλατείες με αφορμή την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου εκείνο που ίσως περισσότερο αξίζει να κρατήσουμε είναι αυτό που λέει: «Ένα το χελιδόνι / κι η άνοιξη ακριβή / για να γυρίσει ο ήλιος / θέλει δουλειά πολύ».