Θεματικές περιπατητικές και ποδηλατικές διαδρομές, μουσεία και αγροτικά πάρκα, ανάδειξη ιστορικών σημείων και τόπων μνήμης και αξιοποίηση παλιών εγκαταστάσεων με αλλαγή χρήσης. Αυτό είναι το σχέδιο 20 φοιτητών του διατμηματικού μεταπτυχιακού Αρχιτεκτονικής Τοπίου του ΑΠΘ για να δοθεί νέα πνοή στην περιοχή δυτικά της Θεσσαλονίκης.
Με τη συνεργασία τεσσάρων διδασκόντων και εξωτερικών συμβούλων οι φοιτητές μελέτησαν και ανασχεδίασαν το περιαστικό, αγροτικό και φυσικό τοπίο της έκτασης από τα όρια της Θεσσαλονίκης με τον Δενδροπόταμο μέχρι τη Χαλκηδόνα και τη Νέα Αγαθούπολη, μιας περιοχής ιδιαίτερου οικολογικού ενδιαφέροντος και μεγάλης ποικιλομορφίας, η οποία περιλαμβάνει το Εθνικό Πάρκο Αξιού - Λουδία – Αλιάκμονα και τις εκβολές του Δενδροποτάμου, το Καταφύγιο Άγριας Ζωής, δενδρώδεις εκτάσεις, κερασιές, ελαιώνες και ορυζώνες, βάλτους και αγροτικές κατοικίες, αλλά και βιοτεχνίες, αγροτικές αποθήκες, εμπορικές και βιομηχανικές χρήσεις, τη ΒΙΠΕ Σίνδου, εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων και το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας.
Η δουλειά τους παρουσιάζεται από χθες στην έκθεση με τίτλο «Σχεδιασμός του τοπιού δυτικά της Θεσσαλονίκης... Encounters with a Sleeping Beauty (σ.σ. Συναντήσεις με μια Ωραία Κοιμωμένη)», που φιλοξενείται στον εκθεσιακό χώρο της Πολυτεχνικής Σχολής στο πλαίσιο του συνεδρίου «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ +20. Εκπαίδευση, Έρευνα και Εφαρμοσμένο Έργο» που οργανώνει το διατμηματικό μεταπτυχιακό στην Αρχιτεκτονική Τοπίου του ΑΠΘ των τμημάτων, Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής και Γεωπονίας της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, με αφορμή τη συμπλήρωση 20 χρόνων επιτυχούς λειτουργίας και διεθνούς αναγνώρισης από την ίδρυσή του. Ο ευφάνταστος τίτλος της έκθεσης αναδεικνύει την ομορφιά της περιοχής και ταυτόχρονα τις εν πολλοίς αναξιοποίητες προοπτικές ανάπτυξής της.
Οι φοιτητές εργάστηκαν αρχικά ως μία ομάδα για την ανάλυση του τοπίου, για μια εκτεταμένη περίοδο χρόνου, που οδήγησε σε έναν γενικό στρατηγικό σχεδιασμό και στη συνέχεια εμβάθυναν σε λεπτομερή σχεδίαση για έξι περιοχές. Μέσα από τη μελέτη κατέγραψαν τις απειλές για το φυσικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, αλλά και τις ευκαιρίες που αυτό παρουσιάζει σε ζητήματα όπως η διαφύλαξη της βιοποικιλότητας, η προστασία φυσικών οικοσυστημάτων, η ανάπτυξη του οικοτουρισμού με ελεγχόμενη επισκεψιμότητα, η προστασία και ανάδειξη της πολιτικής κληρονομιάς, η στήριξη και ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας, πάνω στα οποία δόμησαν τις σχεδιαστικές τους προτάσεις.
Για την περιοχή του Καλοχωρίου και του ορίου Θεσσαλονίκης – Δενδροποτάμου σχεδίασαν θεματικές, ψυχαγωγικές και εκπαιδευτικές διαδρομές, που στοχεύουν στη δημιουργία δεσμών και συνέχειας χώρου και συγκεκριμένα: ιστορικής και σιδηροδρομικής κληρονομιάς, Γαλλικού – Εχεδώρου ποταμού, περιμετρική της Σίνδου, αγροτικές και παραλιακού μετώπου.
Η πρότασή τους για το αγροτικό τοπίο εντός του Εθνικού Πάρκου προτείνουν μεταξύ άλλων τρεις διαδρομές για την ανάδειξη του τοπίου με βιωματικό χαρακτήρα, Μουσείο Αγροτικού Τοπίου, αγροτικό πάρκο ρυζοκαλλιεργειών, θεματική διαδρομή στις καλλιέργειες βαμβακιού και cherry tour στον Κολινδρό.
Για την περιοχή Κλειδιού, Αλιάκμονα, Νέας Αγαθόπουλης σχεδίασαν τέσσερις θεματικές διαδρομές: παλιά σιδηροδρομική γραμμή, Αλιάκμονας, εκβολές Λουδία και Νέα Αγαθούπολη.
Στην περιοχή των οικισμών Χαλάστρας, Ανατολικού, Νέων Μαλγάρων και του ποταμού Αξιού επιχείρησαν να εναρμονίσουν τον άνθρωπο με τη φύση, να αναδείξουν τις οικολογικές ιδιαιτερότητές της και να επαναφέρουν στοιχεία μνήμης που χαρακτηρίζουν την περιοχή. Στο σχέδιό τους παλιές γέφυρες, χρησιμοποιούμενες και μη και παλιές εγκαταστάσεις όπως φυλάκια και σταθμοί αποκτούν νέα χρήση και εξυπηρετούν ως σημεία ενημέρωσης και ξεκούρασης, με κεντρικό στόχο να αποκτήσει αξία η παλιά κοίτη του ποταμού.
Τη λογική των ήπιων επεμβάσεων με γνώμονα τον σεβασμό και την ανάδειξη του μοναδικού τοπίου υιοθέτησαν για το παραλιακό μέτωπο του Δέλτα Αξιού και τις καλλιέργειες εντός του Εθνικού Πάρκου, της περιοχής που εκτείνεται από το νοτιοδυτικό άκρο της λιμνοθάλασσας του Καλοχωρίου μέχρι και το δέλτα του Αξιού, συμπεριλαμβανομένης και της εκβολής του ποταμού, η οποία είναι υπό καθεστώς αυστηρής προστασίας.
Οι φοιτητές που συμμετείχαν στην ομάδα ήταν οι Ράλλης Αμπατζίδης, Άννα Μαρία Γιαννοπούλου, Παύλος Δαρμανίν, Ελπίδα Ιακωβίδου, Στέλλα Καλογήρου, Δήμητρα Καραβασίλη, Ιωάννα Καραμέτου, Αντιγόνη Κριαρή, Βασίλης Κώνστας, Θεοδώρα Κωτούλα, Χρύσα Μαντζαρίδου, Κωνσταντίνος Μπουφίδης, Ευαγγελία Οικονόμου, Αλεξάνδρα Πανάγαρη, Αντιγόνη Περούλη, Ιωάννης Πολατίδης, Νίκος Πρίντζιος, Γιώργος Ταταζίδης, Ελπινίκη Τζαγάκη και Ιωάννης Χατοκουρίδης. Τη διδακτική ομάδα αποτελούν ο Ιωάννης Τσαλικίδης, η Ελένη Αθανασιάδου, η Μαρία Λιονάτου και η Αναστασία Παπαδοπούλου, η οποία είχε και την επιμέλεια της έκθεσης.
Η Αρχιτεκτονική Τοπίου και το διατμηματικό μεταπτυχιακό
Σε μία εποχή που οι έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης στα αστικά κέντρα -και όχι μόνο- είναι η απόλυτη προτεραιότητα, η Αρχιτεκτονική Τοπίου, που παντρεύει την επιστήμη με την τεχνική και την τέχνη, έρχεται να συγκεράσει το φυσικό περιβάλλον με τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες, προσθέτοντας στην εξίσωση και την αισθητική.
«Η Αρχιτεκτονική Τοπίου ασχολείται με τη μελέτη και τον σχεδιασμό του ελεύθερου τοπίου και αφού μελετήσει τον χώρο – υπόβαθρο να τον ξανασχεδιάσει. Προφανώς συνεργάζεται με πολλές άλλες ειδικότητες – κλάδους – επαγγέλματα που επίσης ασχολούνται με το τοπίο υπό διαφορετικό πρίσμα. Η ιδιαιτερότητα της Αρχιτεκτονικής Τοπίου είναι ότι οφείλει να γνωρίζει την κοινωνική χρησιμοποίηση του ελεύθερου χώρου, την οικολογική του υπόσταση, τον τρόπο που ο άνθρωπος το αντιλαμβάνεται. Πρέπει να καταλάβουμε πώς λειτουργεί το τοπίο οικολογικά, δηλαδή με την αλληλεπίδραση των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων, ώστε να διαμορφωθεί ο χώρος στα διάφορα αναπτυξιακά έργα της κοινωνίας από πολύ μικρή μέχρι πολύ μεγάλη κλίμακα ή σε διαφορετικά περιβάλλοντα, από αγροτικά, αστικά ή φυσικά», ανέφερε στη Voria.gr η ομότιμη καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής, Μαίρη η κ Ανανιάδου – Τζημοπούλου.
Παρότι στο εξωτερικό υπάρχουν αντίστοιχα τμήματα αλλά και αυτόνομες σχολές εδώ και δεκαετίες -στο Χάρβαρντ μάλιστα για περισσότερο από έναν αιώνα- στην Ελλάδα έπρεπε να φτάσουμε στο 2003 για να δημιουργηθεί το πρώτο διατμηματικό μεταπτυχιακό στο ΑΠΘ, που έδωσε και το πρώτο επίσημο πανεπιστημιακό δίπλωμα στην Αρχιτεκτονική Τοπίου στη χώρα. Πάντως, όπως εξήγησε η κ. Ανανιάδου – Τζημοπούλου, στη μεν Γεωπονία από το 1967 διδάσκονταν σχετικά μαθήματα με κατεύθυνση προς το φυσικό και αγροτικό περιβάλλον, στη δε Αρχιτεκτονική από το 1974 με εφαρμογή στον αστικό χώρο. Ωστόσο, πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να γίνει το πρόγραμμα, το οποίο έχει διεθνή αναγνώριση και μάλιστα μέχρι το 2028.
«Δεν ήταν ίδια η αντίληψη περί του αστικού χώρου το ‘70 και το ’80. Τότε κυριαρχούσε πολύ περισσότερο το δομημένο στοιχείο και το πράσινο ήταν το συμπλήρωμα. Όμως, από το 1974 στα θέματα των φοιτητών ήταν ο σχεδιασμός των πλατειών, ο άξονας της Αριστοτέλους, τα ρέματα και τα στρατόπεδα της Θεσσαλονίκης. Σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε την υπερδόμηση των ελληνικών πόλεων από δεκαετία του ’60. Το χειρότερο είναι ότι, ενώ έχουμε πλήρη συναίσθηση του τι πρέπει να κάνουμε, δυστυχώς ξαναχάνουμε χώρο για να χτίζεται, ενώ δεν έχει κανένα περιθώριο καμία ελληνική πόλη και ακόμα περισσότερο η Θεσσαλονίκη. Έχουμε μελέτες και έρευνες πανεπιστημιακών σε συνεργασία με τον παλιό Οργανισμό Ρυθμιστικού που καταργήθηκε, θέματα που τα είχαμε συμφωνήσει και δημόσια με τους φορείς της πόλης, που σιγά – σιγά βλέπουμε να σβήνουν από το κρυφό δυναμικό που έχει η πόλη να ανασυνταχθεί και να φτάσει από τα 2,7 τ.μ. ανά κάτοικο που έχει για ελεύθερο χώρο και δεν φτάνει ούτε για να περπατήσουμε στα 7 τ.μ. Έχουμε και τη μελέτη, έχουμε και τον τρόπο και βλέπουμε ότι δεν το υποστηρίζουν και θλιβόμαστε αυτό, αλλά αυτό είναι το κεφάλαιο της πολιτικής του τοπίου. Εμείς ως πανεπιστήμιο θέλουμε να μάθουμε να σχεδιάζουμε σωστά αυτούς τους χώρους», τόνισε η καθηγήτρια.
Όπως ανέφερε κατά την έναρξη του συνεδρίου ο καθηγητής Γεωπονίας, Γιάννης Τσαλικίδης, από τους 11 διετείς κύκλους του προγράμματος αποφοίτησαν 200 άτομα, που σήμερα εργάζονται στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σε ό,τι αφορά τους διδάσκοντες φέτος είναι 45 στον αριθμό, εκ των οποίων οι 15 αρχιτέκτονες τοπίου και οι υπόλοιποι από άλλα τμήματα.
Από την πλευρά τους, οι κοσμήτορες των δύο σχολών, ο Κύρος Υάκινθος της Πολυτεχνικής και ο Απόστολος Αποστολίδης της Γεωπονικής, όπως και οι δύο πρόεδροι των τμημάτων Αναστάσιος Τέλλιος της Αρχιτεκτονικής και Στέφανος Κουντουράς της Γεωπονίας, έκαναν λόγο για υπόδειγμα διατμηματικού προγράμματος, το οποίο όχι μόνο δεν έφθινε με την πάροδο των χρόνων, αλλά αντιθέτως ενισχύεται και ανοίγεται σε νέους ανθρώπους, πρακτικές και θεωρίες.
Το συνέδριο και οι εκθέσεις
Στο Συνέδριο που θα ολοκληρωθεί στις 4 Νοεμβρίου συμμετέχουν διεθνώς καταξιωμένοι επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς επίσης και φοιτητές με 160 ανακοινώσεις και πόστερ.
Παράλληλα με το συνέδριο πραγματοποιούνται και άλλες δύο εκθέσεις. Η πρώτη είναι εργασίες φοιτητών που κλήθηκαν να σχεδιάσουν στις εγκαταστάσεις της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης μητροπολιτικό πάρκο.
Η δεύτερη τιτλοφορείται «Σπίτι όσο χωρείς και κάμπο όσο θωρείς» και παρουσιάζει για πρώτη φορά ανέκδοτο μέχρι σήμερα αρχειακό υλικό αρχιτεκτονικών αποτυπώσεων και φωτογραφικής τεκμηρίωσης οικισμών και τοπίων της Σαντορίνης από το προσωπικό αρχείο της ομότιμης καθηγήτριας Αρχιτεκτονικής, Σάσας Λαδά, η οποία επισκέφτηκε το νησί στα τέλη της δεκαετίας του ’60 στη διάρκεια των σπουδών της.
