του Κωνσταντίνου Ζέρβα*
Να λοιπόν που το ΚΑΣ (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο) έρχεται να πάρει αύριο, Τρίτη 24 Ιανουαρίου την 4η διαφορετική απόφαση του για τη διαχείριση των αρχαιοτήτων του Σταθμού Βενιζέλου.
Η απόφαση αυτή προέκυψε μετά την επίσκεψη στην πόλη μας, το καλοκαίρι του 2015, και τον περίπατο «αλήστου μνήμης» Υπουργού Πολιτισμού που θεώρησε ότι «η διαδρομή Αγία Σοφία – Βαρδάρης είναι μικρή», και η κατασκευή του σταθμού συνεπώς περιττή. Είχε προηγηθεί βέβαια η σθεναρή στάση συμπολιτών μας ως προς τον τρόπο διαχείρισης και ανάδειξης των αρχαιοτήτων του σταθμού. Εχουν περάσει 4 χρόνια χωρίς να γίνει η παραμικρή εργασία, ενώ πολλές συζητήσεις, επιτροπές και δικαστικές διαμάχες με εμπλεκόμενους όλους τους φορείς της πόλης ανέλαβαν να δώσουν τη λύση.
Με δεδομένη τη συμφωνία μεταξύ (της σημερινής ηγεσίας) του Υπουργείου Πολιτισμού, του Υπουργείου Υποδομών, της Αττικό Μετρό ΑΕ και του Δημάρχου Θεσσαλονίκης ζητείται αύριο από το ΚΑΣ η έγκριση μιας τεχνικής λύσης για τη διατήρηση in citu (δηλ. κατά χώρα) των αρχαιοτήτων της Βυζαντινής περιόδου του σταθμού.
Η προτεινόμενη αυτή λύση μετά από κυοφορία πολλών μηνών παρουσιάστηκε επίσημα, με όποια οικονομοτεχνική λεπτομέρεια είναι σήμερα γνωστή, στην αρμόδια επιτροπή του ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας από την Αττικό Μετρό ΑΕ (δείτε εδώ). Με βάση αυτά που παρουσιάσθηκαν είναι προφανές ότι:
- Το κόστος κατασκευής του σταθμού κατά δήλωση της διοίκησης της Αττικό Μετρό ΑΕ δε θα ξεπεράσει τα 25 εκατομμύρια ευρώ. Το ΤΕΕ/ΤΚΜ και ο Πρόεδρος του Π. Μπίλιας εκτιμά το κόστος αυτό σε κατ’ ελάχιστον 40 εκατομμύρια, χωρίς να συνυπολογισθούν τα έξοδα για τις πρόσθετες αρχαιολογικές ανασκαφές.
- Ο χρόνος για την ωρίμανση της μελέτης κατασκευής του σταθμού, των εγκρίσεων και αδειοδοτήσεων αλλά και της κατασκευής θα είναι τουλάχιστον 4 χρόνια. Από σήμερα και χωρίς καμία δέσμευση γι αυτό!
- Οποιαδήποτε ανασκαφικά ευρήματα υπάρχουν κάτω από το επίπεδο του βυζαντινού δρόμου δε θα αποκαλυφθούν ποτέ, καθώς θα μείνουν καταχωμένα. Δηλ. όλα τα πιθανά ευρήματα που αφορούν την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο της πόλης. Να υπενθυμίσω ότι στο σταθμό της Αγίας Σοφίας όπου έχει βρεθεί τμήμα του ίδιου βυζαντινού δρόμου, έχει ήδη αποσπασθεί και η αρχαιολογική έρευνα συνεχίσθηκε σε κατώτερα στρώματα όπου έχουν βρεθεί τμήματα του ελληνιστικού - ρωμαϊκού δρόμου.
- Οσα ευρήματα βρεθούν στις παρακείμενες ανασκαφές του σταθμού Βενιζέλου που θα απαιτηθούν για την εφαρμογή της υπό συζήτηση λύσης (φρεάτια, κλιμακοστάσια. υπόγειες διαβάσεις) έχει προαποφασισθεί να αποσπασθούν, χωρίς περαιτέρω συζητήσεις, αξιολογήσεις και ανεξάρτητα από την αρχαιολογική τους αξία. Ευαισθησίες a la cart!
- Να σημειωθεί ότι σε κανέναν άλλο σταθμό της γραμμής του μετρό δεν επιλέχθηκε αυτή η αρχαιολογική λύση. Είναι προφανές ότι ζητούμενο εδώ ήταν απλώς η δικαίωση μιας συγκεκριμένης άποψης και λύσης, και όχι η ανάδειξη όλης της ιστορίας του σταθμού. Αυτοί που προκάλεσαν την καθυστέρηση πασχίζουν σήμερα να δικαιωθούν και οι υπόλοιποι να σιωπήσουμε και να τρέξουμε, πληρώνοντας και το επιπλέον κόστος.
- Ο σταθμός όταν θα λειτουργήσει θα εξυπηρετείται μόνο από ένα κλιμακοστάσιο (αυτό της νότιας πλευράς προς το Μπεζεστένι). Προφανώς δεν είναι η καλύτερη λύση για τη λειτουργία ενός κεντρικού σταθμού που θα εξυπηρετεί 50.000 επιβάτες ημερησίως. Μη συνυπολογίζοντας τον αριθμό των διερχόμενων αλλά και των επισκεπτών από μια γέφυρα κάτω από την Εγνατία οδό.
- Η περίφημη «αρχαιολογική πλάζα» (περί ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών κτιρίων της περιοχής) θα αποτελέσει αντικείμενο μελέτης αποκλειστικά από το Δήμο Θεσσαλονίκης στο μέλλον. Το ίδιο και η εξεύρεση χρηματοδότησης. Υποθέτω η ολοκλήρωση αυτού του project θα ακολουθήσει τη διαχειριστική και κατασκευαστική επάρκεια παρόμοιων έργων στην πόλη μας, όπως η Πλατεία Διοικητηρίου που παραμένει επί δεκαετίες ένα αναξιοποίητο αρχαιολογικό κουφάρι!
- Οποιαδήποτε ανασκαφική αλλά και κατασκευαστική ενέργεια στο σταθμό έχει παγώσει εδώ και 4 χρόνια λόγω της προσφυγής του Δήμου Θεσσαλονίκης στο ΣτΕ. Η αίτηση αυτή έχει πρόσφατα απορριφθεί ως αβάσιμη. Η απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων που αποτελούσε απόφαση της προηγούμενης διοίκησης της Αττικό Μετρό AE και του Υπουργείου Πολιτισμού κρίθηκε νόμιμη και συνταγματική.
- Οι αρχαιολογικές εργασίες σε όλους τους υπόλοιπους σταθμούς βρίσκονται στο τελευταίο τους στάδιο. Σε αυτά τα 4 χρόνια της απαγόρευσης οποιασδήποτε εργασίας οι αρχαιότητες έμειναν εκτεθειμένες σε φθορές και αλλοιώσεις! Το έργο του μετρό φαίνεται να ολοκληρώνεται το 2021. Εκτός του σταθμού Βενιζέλου.
Να επισημάνω, σε κάθε περίπτωση, την ιδιαίτερη ικανοποίηση μου για την επίσπευση των εργασιών καθώς και την προ ημερών ένταξη στο νέο ΕΣΠΑ των έργων που απομένουν, εξασφαλίζοντας έναν προϋπολογισμό της τάξης των 1,4 δις για τη βασική γραμμή και τη χρηματοδοτική του επάρκεια. Και αναμένω την ολοκλήρωση των διαιτησιών και την υπογραφή του τελικού χρονοδιάγραμματος του έργου, για την παράδοση και λειτουργία της βασικής γραμμής και της επέκτασης του στην Καλαμαριά. Να γνωρίζουμε τη μέρα που θα κινηθεί ο πρώτος συρμός. Είναι εξαιρετικά γόνιμο να διδασκόμαστε από τα λάθη του παρελθόντος και να βαδίζουμε σωστά.
Τι προτείνω σήμερα και με βάση όλα τα παραπάνω;
Πρώτον και κύριον: Η πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας είναι δεσμευτική ως προς τη λύση που θα επιλεγεί. Υπάρχουν πολλές ευαισθησίες αλλά μία νομιμότητα.
Συνεπώς το ΚΑΣ πρέπει να επανέλθει στην προηγούμενη απόφαση του για απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων κατά 85%. Η μελέτη για τη λύση αυτή είναι έτοιμη και το κόστος της είναι μόλις το 1/10 της προτεινόμενης (δείτε εδώ). Η λειτουργία του σταθμού με αυτή τη λύση θα είναι αποτελεσματικότερη και ο χρόνος κατασκευής συντομότερος.
Να επαναλάβω δε για πολλοστή φορά, ότι η τεχνογνωσία για τέτοιους είδους αποσπάσεις στη χώρα μας βρίσκεται σε κορυφαίο παγκοσμίως επίπεδο (βλ μεταφορά Καρυάτιδων από τον Παρθενώνα στο Μουσείο Ακροπόλεως).
Το έργο αυτό θα αλλάξει τη ζωή στην πόλη και την προοπτική της. Και όπως αναφέρει ο πρόεδρος της Αττικό Μετρό ΑΕ Γ. Μυλόπουλος πρόκειται για έργο που θα ωφελήσει την πόλη σε πολλαπλούς τομείς: οικονομικούς, κυκλοφοριακούς, περιβαλλοντικούς.
Ουδείς διαφωνεί για τη συνύπαρξη αρχαίων και μετρό. Αλλά με ποιο κόστος και ποια καθυστέρηση. Και πλέον στηριζόμενος στη νομιμότητα, και όχι στην «ευαισθησία». Αυτοί που θα αποφασίσουν αύριο και μεθαύριο θα πρέπει να τηρήσουν τη νομιμότητα και τη λογική. Και όχι τη σπατάλη επιπλέον χρόνου και χρήματος.
Ας μη ξεχνούμε άλλωστε ότι οι περισσότεροι από αυτούς που προωθούν «εξωτικές» λύσεις για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων στο σταθμό της Βενιζέλου είναι οι ίδιοι που ουδέποτε πίστεψαν ή θέλησαν την κατασκευή και λειτουργία του μετρό στην πόλη μας.
*Ο Κωνσταντίνος Ζέρβας (kvzervas@gmail.com) είναι Πολιτικός Μηχανικός, Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Θεσσαλονίκης, και πρώην μέλος του ΔΣ της Αττικό Μετρό ΑΕ.