Χτισμένη στις εκβολές του Στρυμόνα, στο νότιο τμήμα της εύφορης πεδιάδας των Σερρών, η Αμφίπολη -που επανήλθε στο προσκήνιο την τελευταία δεκαετία μετά την ανακάλυψη του ταφικού μνημείου Καστά, με τις σημαντικές αρχαιότητες-, αποτελούσε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, αλλά και σε όλους τους ιστορικούς, μια σημαντική πόλη.
Κι όπως εύστοχα την αποκάλεσε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, Δημητρία Μαλαμίδου «ήταν το Ελ Ντοράντο της αρχαιότητας», αφού διέθετε άφθονη ξυλεία για τη ναυπηγική, αγροτική παραγωγή, μέταλλα, ακόμη και χρυσό, ενώ ήταν στις όχθες του Στρυμόνα, βασικός άξονας εμπορίου και ανταλλαγών με την ενδοχώρα και ως εκ τούτου στρατηγικό σημείο στον βορειοελλαδικό χώρο.
Η κ. Μαλαμίδου έδωσε διάλεξη χθες βράδυ στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης με θέμα «Αμφίπολη: η επικαιρότητα της αρχαιολογικής έρευνας και των εργασιών ανάδειξης» κι όπως ανέφερε «η πόλη ήταν το μήλο της έριδος ανάμεσα στις πολύ μεγάλες δυνάμεις της αρχαιότητας, καθώς την διεκδίκησαν οι Έλληνες του νότου, οι Κυκλαδίτες, οι Θασίτες, οι Μακεδόνες, οι Πέρσες, καθένας για τους δικούς του λόγους.
Η Αμφίπολη ήταν αποικία των Αθηναίων, οι οποίοι την ίδρυσαν στα χρόνια του Περικλή και συγκεκριμένα το 437 π.Χ., εποχή που χτίζεται ο Παρθενώνας. Οι Αθηναίοι έδιωξαν τους Ηδωνούς, ένα θρακικό φύλο και ξεκίνησαν να χτίζουν μια λαμπρή πόλη.
Παρουσιάζοντας τους μεγάλους σταθμούς στην ιστορία της αρχαίας πόλης η κ. Μαλαμίδου στάθηκε στη Μάχη της Αμφίπολης το 422 π.Χ. κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο όπου η πόλη παρέμεινε στα χέρια των Σπαρτιατών, αλλά και στην κατάκτησή της το 357 π.Χ. από τον Φίλιππο Β΄, ο οποίος την έκανε προπύργιο του Μακεδονικού Βασιλείου όταν ξεκίνησε την πορεία προς την Ανατολή. Αλλά και ο Μέγας Αλέξανδρος αναχώρησε από την Αμφίπολη με τμήμα του στόλου και του στρατού για την μεγάλη εκστρατεία του.
Για τους Μακεδόνες έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο, καθώς ήταν ένα σίγουρο και ασφαλές λιμάνι για να κινηθούν προς τα βόρεια και προς τα ανατολικά, ήταν παράλληλα μια γραμμή άμυνας και ελέγχου. Ο Φίλιππος Ε΄ της Δυναστείας των Αντιγονιδών υπήρξε αναδιοργανωτής της πόλης και πέθανε εκεί το 179 π.Χ.
Οι Ρωμαίοι εδραίωσαν στην Αμφίπολη την κατάκτηση της Μακεδονίας το 168 π.Χ. και είναι χαρακτηριστικό πως ο Οκταβιανός Αύγουστος και ο Μάρκος Αντώνιος Αντώνιος την είχαν ως στρατηγείο τους για τη μάχη των Φιλίππων. Μάλιστα όταν ο Οκταβιανός έγινε αυτοκράτορας την έχτισε ξανά και έδωσε στην Αμφίπολη ιδιαίτερη λάμψη με μεγάλα οικοδομήματα και δημόσια κτήρια.
Κατά τον εκχριστιανισμό και καθώς ήταν ανάμεσα στις δύο μεγάλες πόλεις, τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη και πάνω στην Εγνατία Οδό, η Αμφίπολη στολίστηκε με πολλές πρωτοβυζαντινές εκκλησίες, που είχαν ως χαρακτηριστικό το ότι ήταν συγκεντρωμένες σε έναν περιορισμένο χώρο στην αρχαία ακρόπολη.
Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν από τον Δημήτρη Λαζαρίδη τη δεκαετία του 1950 και έφεραν στο φως τμήμα του περιμετρικού τείχους της αρχαίας πόλης, την ξύλινη γέφυρα, το αρχαίο Γυμνάσιο, αρκετές οικίες, όπως η γνωστή κι αγαπημένη των επισκεπτών Ελληνιστική Οικία, και εκκλησίες.
Γύρω από την Αμφίπολη έχει ανασκαφεί μεγάλος αριθμός από νεκροπόλεις, που χρονολογούνται από τους κλασικούς ως τους υστερωμαϊκούς χρόνους. Όπως ανέφερε η κ. Μαλαμίδου, συνολικά έχουν ανασκαφεί 1.500 τάφοι, από τους οποίους οι 9 είναι μακεδονικού τύπου, αλλά και το μνημείο του Λέοντα ιδιαίτερης σημασίας με στοιχεία μεγαλοπρέπειας και μνημειακότητας που συναντώνται στα μικρασιατικά ταφικά μνημεία.
Ο τύμβος Καστά πόλος έλξης για Έλληνες και ξένους
Τελευταίο μεγάλο εύρημα στην Αμφίπολη είναι το ταφικό μνημείο στον τύμβο Καστά που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και επισκεπτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Οι Σφίγγες στη μνημειακή είσοδο, οι δύο Καρυάτιδες στο εσωτερικό, το εντυπωσιακό ψηφιδωτό με την αρπαγή της Περσεφόνης -παρόμοιο υπάρχει στο βασιλικό νεκροταφείο των Αιγών- , αλλά και ο τάφος με τα σκελετικά κατάλοιπα δείχνουν πως πρόκειται για ένα σημαντικό ταφικό μνημείο. Σύμφωνα με την ανασκαφέα, Κατερίνα Περιστέρη, το μνημείο ήταν παραγγελία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ανεγέρθηκε για τον αδελφικό του φίλο, Ηφαιστίωνα, ο οποίος πέθανε στα Εκβάτανα σε ηλικία μόλις 32 χρόνων και ο Μακεδόνας στρατηλάτης έπεσε σε μεγάλη θλίψη.
Αναζητώντας την κλασική και ελληνιστική Αμφίπολη
Στη χθεσινοβραδινή της διάλεξη η κ. Μαλαμίδου αναφέρθηκε εκτενώς στο πενταετές πρόγραμμα που βρίσκεται σε εξέλιξη σε συνεργασία της ΕΦΑ Σερρών με το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του πανεπιστημίου Πατρών και τον καθηγητή Δημήτρη Δαμάσκο.
«Αν θέλουμε να βρούμε την Αμφίπολη του Περικλή με τα δημόσια κτήρια και τα ιερά, ή την ελληνιστική πόλη με την Αγορά και τα σημεία όπου δρούσε η πολιτική ελίτ, πρέπει να ψάξουμε κάτω από τις πρωτοβυζαντινές εκκλησίες», είπε η κ. Μαλαμίδου.
Και αυτό ακριβώς κάνουν στο πλαίσιο του προγράμματος με τον κ. Δαμάσκο και έχουν καταφέρει να εντοπίσουν κτήρια αρχαιότερων φάσεων.
Ήδη έχουν ανακαλύψει μια υπέργεια στοά αυτοκρατορικών χρόνων με ένα υπόγειο γεμάτο ακέραια αγγεία, όλων των σχημάτων, των μεγεθών και των τύπων, που χρονολογούνται στα αυτοκρατορικά χρόνια (2ος – 3ος αι. μ.Χ.).
Παράλληλα, έχει έρθει στο φως ναϊκό οικοδόμημα, το οποίο χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και έχει αποκαλυφθεί κάτω από τη Βασιλική Γ΄ στην ακρόπολη της Αμφίπολης, καθώς και άλλες κατασκευές των ελληνιστικών, ρωμαϊκών και πρωτοβυζαντινών χρόνων.
Ένα αναπάντεχο φετινό εύρημα αποτελεί ένα ανάγλυφο εντοιχισμένο σε τείχος της παλαιοχριστιανικής Αμφίπολης κοντά σε έναν από τους πύργους, πιθανόν ελληνιστικής εποχής, καθώς επίσης και μια επιγραφή με κατάλογο ονομάτων επίσης ελληνιστικής εποχής, που παραπέμπει σε δημόσιο χώρο.