Σε μια εποχή που πολλά αλλάζουν και οι νέες τάσεις δημιουργούν νέα δεδομένα, παραμένει ζητούμενο και σταθερό της ευημερίας των κοινωνιών, το κοινωνικό κράτος και οι κοινωνικές υπηρεσίες. Για να επιτευχθούν αυτά όμως θα πρέπει άμεσα να γίνουν αντιληπτές από τις εθνικές κυβερνήσεις των κρατών - μελών οι αλλαγές που συντελούνται και πώς θα δομήσουν τις υποδομές προκειμένου να παρέχουν απρόσκοπτα και σε όλους τα οφέλη του κοινωνικού κράτους.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πριν από πέντε χρόνια δημιούργησε ένα πρόγραμμα με την ονομασία «Πυλώνας των Κοινωνικών Δικαιωμάτων» και τον Νοέμβριο του 2021 ανέθεσε σε μια υψηλού επιπέδου επιτροπή - στην Ελλάδα την αποκαλούμε Επιτροπή Σοφών- υπό την προεδρία της Άννας Διαμαντοπούλου ώστε να συντάξει μια έκθεση για το μέλλον του κοινωνικού κράτους.
Η Επιτροπή των Σοφών, όπως είπε στη Voria.gr η κ. Διαμαντοπούλου, μελέτησε και πρόβαλε το διάστημα έως το 2030 και σε κάποιες περιπτώσεις, όπου κρίθηκε αναγκαίο, μέχρι και το 2050. Τα αποτελέσματα της έκθεσης τα παρουσίασε η κ. Διαμαντοπούλου τον Φεβρουάριο του 2023, ενώ παρουσιάστηκαν και στην κυβέρνηση της Ισπανίας, η οποία αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ τον Ιούνιο του 2023, στην κυβέρνηση του Βελγίου που παίρνει τη σκυτάλη το 2024, ενώ πρόσφατα και στη Σουηδία στο συμβούλιο υπουργών, αφού η έκθεση αφορά όλα τα κράτη - μέλη.
«Ξεκινήσαμε με την ανάλυση των νέων τάσεων, των νέων δεδομένων του 21ου αιώνα και των επιπτώσεων που αυτές θα έχουν στο κοινωνικό κράτος και τις κοινωνικές υπηρεσίες. Καταλήξαμε μετά από συζήτηση και πολλά στοιχεία που πήραμε και από διεθνείς οργανισμούς, αλλά και ευρωπαϊκά ινστιτούτα, ότι ανεξάρτητα από τις κρίσεις - οι οποίες ήταν πολλές (πανδημία, οικονομική και ενεργειακή κρίση, πόλεμος, πληθωρισμός), υπάρχουν τέσσερις βασικές προκλήσεις 21ου αιώνα, στις οποίες οι χώρες που δεν θα ανταποκριθούν άμεσα θα έχουν μείζονα προβλήματα και στην ανάπτυξη και στο κοινωνικό κράτος», τόνισε.
Οι τέσσερις προκλήσεις είναι:
- Το δημογραφικό
- Το θέμα της αλλαγής του μοντέλου εργασίας
- Ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η τεχνολογία
- Η κλιματική αλλαγή και η πράσινη μετάβαση
Στην έκθεση τα μέλη της Επιτροπής παρουσιάζουν μια αναλυτική προσέγγιση για κάθε μία από τις τέσσερις προκλήσεις αλλά κυρίως το πως αλλάζουν τα δεδομένα.
«Για παράδειγμα, στο δημογραφικό έχουμε μείωση του ευρωπαϊκού πληθυσμού κι έχουμε αύξηση του αφρικανικού πληθυσμού. Η Αφρική γεννάει, η Ευρώπη γερνάει. Θα έχουμε πολύ σημαντικές ροές στα επόμενα χρόνια προσφύγων και μεταναστών από την Αφρική, εάν δεν γίνει κάτι στην ίδια την Αφρική», τόνισε η πρόεδρος της Επιτροπής των Σοφών προσθέτοντας ότι ένα ακόμη στοιχείο του δημογραφικού προβλήματος είναι η μείωση των νέων και κατά συνέπεια «στην αγορά εργασίας θα έχουμε ελλείψεις, ενώ ταυτόχρονα οι νέοι μας θα πρέπει να είναι πιο παραγωγικοί και με περισσότερα προσόντα».
40% των εργαζόμενων στην Ευρώπη απασχολείται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου
Παράλληλα, η αύξηση των ηλικιωμένων σε συνδυασμό με τη μείωση των νέων όπως επισημαίνει η κ. Διαμαντοπούλου «δημιουργεί προβλήματα στα συστήματα συνταξιοδότησης όπως και στην περίθαλψη και στα θέματα υγείας».
Η Επιτροπή επίσης διαπίστωσε ότι οι αλλαγές στην αγορά εργασίας έχουν δημιουργήσει νέα δεδομένα τα οποία υποσκάπτουν το κοινωνικό κράτος και τις υπηρεσίες, αφήνοντας ακάλυπτους εκατομμύρια εργαζόμενους. «Το 40% σε ευρωπαϊκό επίπεδο ασχολείται σε πλατφόρμες, σε εργασίες με πεπερασμένου χρόνου συμβόλαια, όχι μόνιμες θέσεις, σε ντελίβερι κλπ και είναι αυτοαπασχολούμενοι. Αυτό το 40% που είναι πολύ μεγάλο νούμερο για την Ευρώπη έχει πολύ λιγότερες κοινωνικές εισφορές, έχει λιγότερη φορολογία κι αυτό έχει επίπτωση σε όλες τις χρηματοδοτήσεις του κοινωνικού κράτους και ταυτόχρονα έχει πολύ σοβαρό πρόβλημα για τους ίδιους τους εργαζόμενους, οι οποίοι δεν έχουν την κάλυψη και τα δικαιώματα που πρέπει», επισήμανε.
Στο ψηφιακό κομμάτι, οι αλλαγές είναι τεράστιες όσον αφορά τις επιχειρήσεις και τη λειτουργία της οικονομίας αλλά η Επιτροπή διαπίστωσε και πολλά θετικά στοιχεία «γιατί το φορολογικό σύστημα μπορεί να εξυγιανθεί ή γιατί μπορούμε να χτυπήσουμε την φοροδιαφυγή και την φοροαποφυγή μέσω της διαφάνειας και της ταχύτητας που προσφέρει η ψηφιακή εποχή» και για το λόγο αυτό όπως υποστηρίζει η Επιτροπή «χρειάζεται πλήρης αναδιοργάνωση του ψηφιακού κράτους ώστε να μπορέσουμε να κάνουμε μια βασική μεταρρύθμιση που αφορά τη σχέση και την επαφή του πολίτη με τις κοινωνικές υπηρεσίες».
Το educare των βρεφών και η φροντίδα των υπερηλίκων
Η Επιτροπή Σοφών λαμβάνοντας υπόψη και τις τέσσερις αυτές μεγάλες τάσεις, αποφάσισε ότι οι προτάσεις πολιτικής για το κοινωνικό κράτος πρέπει να είναι ολιστικές. Δηλαδή να ξεκινούν από τη στιγμή που γεννιέται ένα βρέφος μέχρι το τέλος της ζωής των ανθρώπων.
«Το έχουμε χωρίσει σε τρεις ενότητες που είναι το παιδί και ο νέος, οι άνθρωποι σε ηλικία εργασίας και οι συνταξιούχοι και η τέταρτη ηλικία. Και παρουσιάζουμε ένα σύνολο προτάσεων που αφορούν όλες αυτές τις ηλικίες. Η κεντρική ιδέα των προτάσεων που έχουμε γράψει είναι ότι για να έχουμε απασχόληση πρέπει να έχουμε συνεχή εκπαίδευση η οποία είναι ένα νέο κοινωνικό δικαίωμα που πρέπει να προσφέρει το κράτος, σε συνεργασία με τους ιδιώτες, αλλά η ευθύνη είναι του κράτους, και να υπάρχει ανεξαρτήτως του τρόπου απασχόλησης του καθενός κοινωνική προστασία, δηλαδή θα πρέπει να έχει ασφάλιση, θα πρέπει να εξασφαλίζεται η σύνταξή του, η ανά πάσα στιγμή αποζημίωσή του για περίπτωση ατυχήματος, γιατί αυτό έχει να κάνει και με τα έσοδα του κοινωνικού κράτους», είπε η κ. Διαμαντοπούλου.
Μέσα από το σύμπλεγμα των προτάσεων αναδεικνύονται ως προτεραιότητες για τη δόμηση του κοινωνικού κράτους το παιδί και η μακροχρόνια φροντίδα.
«Η πρόταση μας είναι, όλα τα παιδιά κάτω από 3 ετών, μέχρι τώρα λέγαμε πάνω από 3 ή πάνω από 4, θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε educare, αυτό που λεμε εκπαίδευση και φροντίδα. Στο βρέφος του ενός χρόνου χρειάζεται και η φροντίδα αλλά και η εκπαίδευση που αφορά την ηλικία του. Η εκπαίδευση σε αυτή την ηλικία έχει επιπτώσεις στην εφηβική ηλικία, έχει επιπτώσεις τι εργασία θα βρει, τι σύνταξη θα πάρει, τι υγεία θα έχει όταν θα είναι άνω των 70 ετών. Άρα η επένδυση σε αυτή την ηλικία είναι η πιο σημαντική», τόνισε προσθέτοντας ότι το 19,5% των παιδιών στην Ευρώπη είναι σε κίνδυνο φτώχειας και στην Ελλάδα αυτό το ποσοστό φτάνει το 24%.
Αυτή, όπως επισήμανε, «είναι μια πολύ μεγάλη προτεραιότητα για το μέλλον» ενώ η δεύτερη μεγάλη προτεραιότητα είναι η μακροχρόνια φροντίδα που χρειάζονται οι άνω των 70 ετών, οι οποίοι αυξάνονται αριθμητικά ενώ μόνο τέσσερις χώρες σε όλη την Ευρώπη έχουν σύστημα μακροχρόνιας φροντίδας «με αποτέλεσμα οι γυναίκες άνω των 50 ετών θα πρέπει να φροντίζουν κατά κανόνα τους ηλικιωμένους συζύγους τους, τους γονείς ή συγγενείς και να βγαίνουν από την αγορά εργασίας».
Τα τρία επαγγέλματα του μέλλοντος
Έτσι με όλα αυτά τα δεδομένα, όπως είπε η κ. Διαμαντοπούλου, τα τρία επαγγέλματα που θα έχουν πολύ μεγάλη ζήτηση τα επόμενα χρόνια είναι «αυτά που έχουν ψηφιακές δεξιότητες, αυτά που έχουν πράσινες δεξιότητες και αυτά που έχουν δεξιότητες φροντιστών, οι οποίοι θα έχουν μεγάλη ζήτηση και για τα παιδιά και για τους ηλικιωμένους».
Η υλοποίηση των προτάσεων της Επιτροπής των Σοφών απαιτεί όμως και χρηματοδότηση και μάλιστα «θα χρειαστούμε περισσότερα χρήματα από ότι στο παρελθόν».
«Για αυτό πρέπει να έχουμε κάποιες μορφές μεταρρυθμίσεων στον τρόπο και στα ποσά που χρηματοδοτούμε το κοινωνικό κράτος. Χρειάζεται μια νέα ισορροπία ανάμεσα στη φορολογία και στις ασφαλιστικές εισφορές. Υπάρχουν προτάσεις για νέες μορφές φόρων όπως η φορολόγηση των συναλλαγματικών ανταλλαγών με άλλα νομίσματα αλλά τα πιο βασικά που έχουμε προτείνει είναι δύο. Το πρώτο, ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα πρέπει να υπάρξει ένα μίνιμουμ στη φορολογία των επιχειρήσεων δηλαδή δεν μπορεί η Βουλγαρία να έχει 12% κι εμείς 22% και να έχουμε κοινά σύνορα. Το ίδιο συμβαίνει σε πολλές χώρες, ειδικά με τις νέες χώρες. Θα πρέπει λοιπόν να συμφωνήσουμε όλοι ένα κατώτατο όριο για το κεφάλαιο και για την εργασία και για τις επιχειρήσεις ώστε να μην λειτουργεί αυτό σε βάρος των εσόδων για το κοινωνικό κράτος. Το δεύτερο, είναι ένας χρυσός κανόνας που προτείνουμε. Για κάποια χρόνια λόγω των πολλών κρίσεων και των μεγάλων αλλαγών οι δαπάνες που αφορούν τις υποδομές στο κοινωνικό κράτος να εξαιρούνται από το θέμα του ελλείμματος», είπε η κ. Διαμαντοπούλου.
Η Επιτροπή έχει καταθέσει 21 κατευθύνσεις προς τα κράτη μέλη και προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το τι πρέπει να γίνει τα επόμενα χρόνια και περιλαμβάνονται επιπλέον σημαντικά ζητήματα όπως το πώς αντιμετωπίζεται το θέμα της ενεργειακής φτώχειας, το θέμα της στέγασης ακόμα και το κυκλοφοριακό. «Είναι πολύ ουσιαστικά όλα αυτά μαζί και πολύ επείγοντα και πολύ σύντομα θα χρειαστεί όλοι να κατανοήσουμε πως είναι και εθνικό και συλλογικό, κοινωνικό και ατομικό θέμα το να προετοιμαστούμε για το μέλλον» είπε.
«Η Ευρώπη είναι η νούμερο ένα γωνιά του κόσμου στο κοινωνικό κράτος»
Η κ. Διαμαντοπούλου πέρασε για πρώτη φορά τις πύλες της ΕΕ τον Ιούλιο του 1999 ως Επίτροπος με αρμοδιότητα την απασχόληση και τα κοινωνικά θέματα. Από τότε μέχρι σήμερα πολλά έχουν αλλάξει και πολλοί κατηγορούν την Ενωμένη Ευρώπη ότι έχει μεταμορφωθεί σε ένα γραφειοκρατικό τέρας που έχει αργά αντανακλαστικά και δεν παίρνει γρήγορα αποφάσεις για μια σειρά σημαντικών θεμάτων. Η κ. Διαμαντοπούλου δεν συμφωνεί με αυτήν άποψη.
«Ακόμη και σήμερα που έχουμε πολύ μεγάλες δυσκολίες στην Ευρώπη και οφείλονται και στην παγκοσμιοποίηση, στην αλλαγή του παγκόσμιου οικονομικού σκηνικού, η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι νούμερο 1 γωνιά του κόσμου στο κοινωνικό κράτος», είπε και παρέθεσε τις δράσεις της ΕΕ στην πανδημία, στην ενεργειακή κρίση κ.α.
«Δεν γίνεται να έχουμε και δημοκρατία και ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων σε μία νύχτα γιατί θα πρέπει να κατανοήσουν όλοι ότι η Ευρώπη δεν είναι ΗΠΑ, δεν είναι μια ενιαία χώρα, είναι μια ένωση κρατών όπου οι αποφάσεις θα πρέπει να περάσουν από τα εθνικά κοινοβούλια και από τις εθνικές κυβερνήσεις» τόνισε.
Η συζήτησή μας δεν θα μπορούσε να μην έχει και άρωμα εκλογών δεδομένου ότι η ίδια υπήρξε χρόνια ενεργή ως βουλευτής και υπουργός κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ.
Τι θα ζητούσε λοιπόν η κ. Διαμαντοπούλου από τον πρωθυπουργό που θα προκύψει μετά τις επικείμενες εκλογές;
«Θα ζητούσα να ανακοινώσει έναν αριθμό προτεραιοτήτων, συγκεκριμένο και μικρό, με ποσοτικά χαρακτηριστικά, δηλαδή στο τέλος της τετραετίας θα ήθελα, στα σχολεία να έχουν γίνει κάποια πράγματα, στο θέμα του κοινωνικού κράτους η φτώχεια να μειωθεί κατά δύο μονάδες κτλ., ώστε να μπορεί να κριθεί όχι με λόγια αλλά με ποσοτικά χαρακτηριστικά», είπε.
Τέλος για την ίδια «το νούμερο ένα άμεσο πρόβλημα της Ελλάδας είναι σταθερά η οικονομία, γιατί αν η οικονομία δεν πάει καλά, όλα τα άλλα έχουν πρόβλημα. Το νούμερο ένα μακροπρόθεσμο πρόβλημα είναι η εκπαίδευση, το εκπαιδευτικό σύστημα».