του Σταύρου Κουμεντάκη*
Εθελοντική εργασία (εργασία, δηλ., χωρίς την καταβολή, αμοιβής) μοιάζει σχήμα οξύμωρο. Η πρώτη σκέψη μας οδηγεί σε αδήλωτη (ή «μαύρη») εργασία, «εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο» κ.ο.κ. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Εργασία και αμοιβή: ένας (άρρηκτος;) δεσμός
Το άρρηκτο του δεσμού ανάμεσα στην εργασία και την αμοιβή της διαπιστώσαμε, ήδη, σε προγενέστερη αρθρογραφία μας. Εκεί, επίσης, διαπιστώσαμε την αξία της καταβολής (και τις συνέπειες της μη καταβολής) του μισθού. Ο εργαζόμενος έχει (εύλογη) αξίωση και ο εργοδότης (δικαιολογημένη) υποχρέωση για την καταβολή του.
Εύλογα, λοιπόν, θα αναρωτηθεί κάποιος αν, και πώς, μπορεί να υφίσταται εθελοντική εργασία. Είναι σημαντική όμως μια κεντρική διαπίστωση: η εθελοντική εργασία δεν συνιστά εξαρτημένη εργασία. Η εθελοντική εργασία, κατ’ αποτέλεσμα, δεν ρυθμίζεται από τις διατάξεις τις εργατικής νομοθεσίας.
Ο θεσμός της εθελοντικής εργασίας
Εθελοντική εργασία θα συναντήσουμε σε κοινωφελείς Φορείς και Οργανισμούς. Σε φορείς άσκησης δημόσιας εξουσίας. Σε πολιτικά κόμματα. Σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Θα συναντήσουμε όμως και σε νομικά πρόσωπα κερδοσκοπικού χαρακτήρα.
Παρά το γεγονός ότι η εθελοντική εργασία είναι ευρύτατα διαδεδομένη, δεν υπάρχει ειδική-σχετική νομοθετική πρόβλεψη. Τη συναντούμε όμως και στη θεωρία και στη νομολογία. Γίνεται αποδεκτή η ύπαρξή της (και είναι ενδιαφέρον αυτό) και σε έγγραφα της Διοίκησης. Κι όπου τη συναντούμε υπάρχει μια κοινή παράμετρος-παραδοχή: η διάκρισή της από τη σύμβαση εργασίας. Διάκριση που βασίζεται στη διαπίστωση ότι στην εθελοντική εργασία ελλείπει το στοιχείο της εξάρτησης. Ο «εργαζόμενος» παρέχει τις υπηρεσίες του στη βάση της αυτόβουλης διάθεσής του.
Στη νομολογία αλλά και στα Έγγραφα του Υπουργείου Εργασίας αναγνωρίζονται ως συμβάσεις εθελοντικής εργασίας εκείνες στις οποίες η παρεχόμενη «εργασία» βασίζεται (ενδεικτικά) σε: συγγενικό δεσμό, φιλία, μνηστεία ή συμβίωση, ηθικό καθήκον, λόγους πολιτικούς, ιδεολογικούς, φιλανθρωπικούς, κ.ο.κ.
Η ύπαρξη (ή μη) του στοιχείου της εξάρτησης είναι από εκείνα τα στοιχεία που διακρίνουν τη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας από συγγενείς συμβάσεις.
Στην περίπτωση της εθελοντικής εργασίας, η έλλειψη του στοιχείου της εξάρτησης (υπέρ του οποίου συνηγορεί η οικειοθελής παροχή υπηρεσιών), σημαντικό είναι να συνοδεύεται και από (έγγραφη) συμφωνία για μη καταβολή μισθού.
Στοιχεία της σύμβασης εθελοντικής εργασίας αποτελούν: (α) η έλλειψη του στοιχείου του καταναγκασμού και (β) η συμφωνία για μη καταβολή μισθού. Ακόμα όμως κι όταν συντρέχουν τα συγκεκριμένα στοιχεία, ενδέχεται να υποκρύπτεται σύμβαση εξαρτημένης εργασίας. Εξάλλου, όπως και σε προηγούμενη αρθρογραφία μας επισημάναμε: «ο χαρακτηρισμός μιας σύμβασης, ως κατ` εξοχήν έργο της δικαιοδοτικής λειτουργίας ανήκει στο δικαστήριο».
Σε περίπτωση που τα πραγματικά περιστατικά συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης εξαρτημένης (και όχι εθελοντικής) εργασίας, η διοικητική κύρωση είναι «βαριά»: 10.500€ για κάθε (αδήλωτο) εργαζόμενο.
Στοιχεία συνυφασμένα με τη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας είναι εκείνα της εξάρτησης και του μισθού. Φυσικά και δεν μοιάζει ανεκτό, εκ πρώτης όψεως, να αποδεχθούμε εργασία χωρίς μισθό. Εκτός κι αν πρόκειται για εθελοντική «εργασία».
Ενδεχόμενη αδυναμία απόδειξης της βάσης και ύπαρξης εθελοντικής εργασίας συνδέεται, κατ’ αναπόδραστη συνέπεια, με (υποκρυπτόμενη) εξαρτημένη εργασία. Και, ταυτόχρονα, με βαρύτατες κυρώσεις για την επιχείρηση, τον οργανισμό ή φορέα που παρέχεται.
Η (αδάπανη) εξυπηρέτηση των αναγκών των τελευταίων είναι σημαντική.
Σημαντικότερη όμως η (μέγιστη δυνατή) προστασία τους.
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
ΥΓ: Το παρόν άρθρο σε πλήρη μορφή