Ιερή πόλη των Οθωμανών αποκαλούνται τα Γιαννιτσά της Πέλλας και τον χαρακτηρισμό επιβεβαιώνει το πλήθος των μνημείων που έρχονται από την εποχή εκείνη. Πρώτο τη τάξει, το Μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός, κορυφαίου στρατηλάτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο οποίος εγκαταστάθηκε στα Γιαννιτσά το 1385 και πέθανε το 1417 σε ηλικία 129 (!) χρόνων. Δεν είναι τυχαίο πως τα Γιαννιτσά κάθε χρόνο δέχονται μεγάλο αριθμό Τούρκων επισκεπτών που θέλουν να περιηγηθούν στα σπουδαία μνημεία της πόλης.
Ένα εξίσου σημαντικό οθωμανικό μνημείο και από τα σπουδαιότερα των Βαλκανίων, που μάλιστα φέρεται να έχτισε το 1510-1511 ο δισέγγονος του Γαζή Εβρενός, Ισκεντέρμπεης, είναι το τζαμί Μεζά ή Ισκεντέρ Μπέη, το οποίο πέρασε στις αρχές της εβδομάδας στο υπουργείο Πολιτισμού, μετά από δωρεά της Εθνικής Τράπεζας.
Πήρε, όπως εύλογα διαπιστώνει κανείς, το όνομα του ιδρυτή του, ο οποίος έζησε στο τέλος του 15ου αιώνα και πέθανε το 1519, ενώ χαρακτηριστικό της σπουδαιότητας του μνημείου είναι η περιγραφή που έκανε ο Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής, Ελβιγιά Τσελεμπί: «το πιο στολισμένο, εξαίσιο και με μεγαλύτερο αριθμό πιστών».
Είτε το έχτισε ο Ισκεντέρμπεης, είτε ανακαίνισε ένα προϋπάρχον -πιθανόν το τζαμί Σερίφ-, το τέμενος Ισκεντέρ Μπέη είναι ένα τεραστίων διαστάσεων τρουλαίο τζαμί, με κάτοψη σε σχήμα Τ. Αποτελείται από τετράγωνη ευρύχωρη αίθουσα προσευχής, στεγασμένη αρχικά με τρούλο, στην οποία εφάπτεται επιμήκης τριμερής χώρος που στεγάζεται με τρούλο και τεταρτοσφαίρια.
Κι ενώ για χρόνια πολλά το τζαμί επιτελούσε τον σκοπό την ίδρυσής του, στις αρχές του 20ου αιώνα λειτουργούσε ως αποθήκη ξυλείας, το 1928 πέρασε στην Εθνική Τράπεζα και το 1934 βρέθηκε στα χέρια ενός ιδιώτη, ο οποίος το χρησιμοποιούσε ως αποθήκη. Γύρω στο 1950 το απέκτησε ένας επιχειρηματίας και μετατράπηκε σε εκκοκκιστήριο βαμβακιού, για περίπου 25 χρόνια και το 2001 μετά από πλειστηριασμό περιήλθε και πάλι στην Εθνική Τράπεζα.
Στις αρχές της εβδομάδας η Εθνική Τράπεζα προχώρησε σε δωρεά του παλαιού Τεμένους Μεζά ή Ισκεντέρ Μπέη και των πέριξ αυτού νεότερων κτισμάτων, προς το Υπουργείο Πολιτισμού.
«Το Τέμενος Μεζά ή Ισκεντέρ Μπέη είναι ένα από τα επιβλητικότερα οθωμανικά κτήρια των Γιαννιτσών, ενώ συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων οθωμανικών μνημείων των Βαλκανίων. Ευχαριστώ την Διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας και ιδιαίτερα τον Διευθύνοντα Σύμβουλο Παύλο Μυλωνά για τη γενναιόδωρη απόφαση να παραχωρήσουν το μνημείο, άνευ ανταλλάγματος, στο Υπουργείο Πολιτισμού. Με την ολοκλήρωση της δωρεάς ανοίγει ο δρόμος για την αποκατάσταση, την προστασία, την ανάδειξη και την ένταξή του στην πολιτιστική ζωή της πόλης. Μετά την αποκατάσταση και την απόδοση στο κοινό ως επισκέψιμου μνημείου του Μαυσωλείου του Γαζή Εβρενός, την ολοκλήρωση των μελετών για τη συντήρηση και αποκατάσταση της παλαιάς Μητρόπολης των Γιαννιτσών –προκειμένου να ενταχθεί σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα-, έρχεται η σειρά της εκπόνησης των μελετών για την αποκατάσταση του Τεμένους, προκειμένου να αποτελέσει χώρο εκθέσεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων», δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Το τέμενος είχε υποστεί σοβαρές βλάβες κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η λειτουργία του ως εκκοκκιστήριο βαμβακιού αλλοίωσε τον χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά του. Σταδιακά, περιφερικά του μνημείου, προστέθηκε σειρά αυθαίρετων οικοδομημάτων, που άλλαξαν σε πολύ μεγάλο βαθμό την αρχική μορφή και φυσιογνωμία του.
Με αποφάσεις του υπουργείου Πολιτισμού το τέμενος έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, με περιβάλλοντα χώρο τα όρια του οικοδομικού τετραγώνου στο οποίο εντάσσεται.
«Στο πλαίσιο της άριστης συνεργασίας μας με το υπουργείο Πολιτισμού, προχωρήσαμε στη δωρεά του παλαιού Τεμένους Ισκεντέρ Μπέη στα Γιαννιτσά, ενός εκ των παλιότερων ιστορικών διατηρητέων Οθωμανικών Μνημείων εκτός Τουρκίας. Η συγκεκριμένη δωρεά είναι σε πλήρη εναρμόνιση με τους στόχους του χορηγικού προγράμματος της Εθνικής Τράπεζας για τη διαφύλαξη και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας. Στην απόφασή μας αυτή συντέλεσε και η πρόθεση του υπουργείου Πολιτισμού να προβεί στη συντήρηση και αποκατάσταση του Τεμένους ως ιστορικό μνημείο», ανέφερε από την πλευρά του ο Διευθύνων Σύμβουλος της Εθνικής Τράπεζας Παύλος Μυλωνάς.
Το τζαμί αυτό βρισκόταν στον δυτικό τομέα της πόλης, εκεί που παλαιότερα αναπτυσσόταν οθωμανικές συνοικίες και πολλά από τα οικοδομήματα χτίστηκαν από μέλη της οικογένειας Εβρενός στα πρώτα 150 χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, μεταξύ των ετών 1384 και 1530.
Ξεχωρίζει το Μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός, το σπουδαιότερο οθωμανικό μνημείο της ευρύτερης περιοχής, που φιλοξενούσε τον τάφο του σημαντικού στρατηλάτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έγινε τόπος προσκυνήματος για τους απανταχού Τούρκους, ενώ για αρκετά χρόνια μετά την ίδρυσή του αποτελούσε και τόπο προσευχής, μια ισλαμική πρακτική σε μαυσωλεία προσώπων στα οποία αποδίδονταν ιδιότητες αγιοσύνης.
Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται και το Λουτρό του Γαζή Εβρενός, το οποίο χτίστηκε μεταξύ των ετών 1385-1395 και ανήκει στην κατηγορία των διπλών λουτρών, είχε δηλαδή χωριστούς χώρους για άντρες και γυναίκες. Σημαντικά επίσης είναι το Τέμενος Αχμέτ Μπέη, το Λουτρό Σεΐχη Ιλαχή, ο Πύργος του Ρολογιού.
Τα Γιαννιτσά ιδρύθηκαν μεταξύ 1383-1385 από τον Γαζή Εβρενός και αναδείχτηκαν σε σημαντικότατο στρατιωτικό, πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο της Βαλκανικής. Τόσο ο ιδρυτής τους, όσο και οι απόγονοί του έχτισαν στην πόλη ευαγή ιδρύματα, πολλά από τα οποία σώζονται ως σήμερα και άλλα είναι γνωστά από περιγραφές περιηγητών. Ο Ελβιγιά Τσελεμπί, που την επισκέφτηκε το 1668 μέτρησε 17 τεμένη, ιεροδιδασκαλείο, 7 σχολεία, 3 δημόσια λουτρά, 70 ιδιωτικά λουτρά, μπεζεστένι, 740 καταστήματα, παζάρι, χάνια και ένα μεγάλο καραβάν σεράι. Η ταφή του Εβρενός στα Γιαννιτσά τα καθιέρωσε ως ιερή πόλη των Οθωμανών.
* Οι φωτογραφίες είναι του υπουργείου Πολιτισμού