Τον 2ο π.Χ. αιώνα ένας επιφανής πολίτης της Μορρύλου, ο Παράμονος, γιος του Σαμαγόρου, προσέρχεται στην Εκκλησία του Δήμου και προσφέρει μια αναπαραγωγική αγελάδα. Η αγελάδα η αγελάδα χάρισε πολλούς απογόνους στο Ασκληπιείο, δημιουργώντας ένα αξιόλογο κεφάλαιο γι' αυτό και την Μόρρυλο, αναδεικνύοντας την πόλη του μακεδονικού βασιλείου σε ισχυρό κέντρο της αγελαδοτροφίας.
Αργότερα, πάντα στον 2ο π.Χ. αιώνα, ένας άλλος πολίτης της Μορρύλου, ο Αλκέτας, αναλαμβάνει με προσωπικές του δαπάνες να επισκευάσει το τείχος, το οποίο πιθανόν κατέστρεψαν εχθρικά στρατεύματα, να προμηθεύσει την αγορά με σιτηρά και να προσφέρει αγελάδες στον Ασκληπιό.
Η πόλη, που βρίσκεται 18 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του σημερινού Κιλκίς, χαράζει το όνομά του σε μια τιμητική στήλη, όπως συνέβη και με τον Παράμονο και την τοποθετεί στο Ασκληπιείο, το ιερό του θεού, στο οποίο προσέρχονταν ασθενείς από όλη την πεδιάδα της Κρηστωνίδας.
Στον βωμό του θεού θυσιάζονταν αγελάδες, στην τράπεζα προσφορών οι πιστοί άφηναν πολύτιμα αντικείμενα, προσερχόμενοι και προσευχόμενοι για την ίασή τους και στις στοές στεγάζονταν δραστηριότητες για την εξυπηρέτηση ασθενών, επισκεπτών και του προσωπικού.
Το ιερό του Ασκληπιού κατείχε σημαντική θέση στην πολιτική και κοινωνική ζωή της Μορρύλου. Σε αυτό στήθηκαν το άγαλμα του Αλκέτα και η στήλη με το ψήφισμα για τον Παράμονο, ενώ στους αναθέτες συγκαταλέγονται ακόμη ο Ζωίλος από τη Λητή, ο Σωσίας από το Ίωρον (πιθανόν ο σύγχρονος οικισμός Παλατιανό Κιλκίς) και ο γιος του Σωσιπόλεως και η ακτινοβολία του ξεπερνούσε τα στενά όρια της πόλης κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή.
Η Μόρρυλος, πατρίδα της Μαρκιανής και του συζύγου της Αλέξανδρου, της Καλημέρας, της Φιλούς, του Απολλόδωρου, του Αρτεμίδωρου, του Επίνικου, της Αδύρας κόρης του Αντογόμου, της Σεκούνδας, βρίσκεται ανάμεσα στις όχθες του Γαλλικού και του Αξιού ποταμού, στην πεδιάδα της Κρηστωνίδας, δίπλα στον σημερινό οικισμό των Άνω Αποστόλων.
Σημαίνουσα θέση κατείχε το ιερό του Ασκληπιού, χάρη στο οποίο η πόλη απέκτησε μεγάλη φήμη σε όλη τη Μακεδονία και σταδιακά εξελίχθηκε σε σημαντικό κέντρο κτηνοτροφικής παραγωγής, κυρίως της αγελαδοτροφίας.
Στο Ασκληπιείο κατέφευγαν οι Μακεδόνες για να προσευχηθούν και να προσφέρουν θυσία στον θεό, αποζητώντας τη συνεισφορά του στην ίαση και κατά την εγκοίμηση, η οποία πραγματοποιούνταν στο άβατον ή στο άδυτον, όπου ο Ασκληπιός εμφανιζόταν σε όνειρο και θεράπευε τον ασθενή ή υποδείκνυε τη θεραπεία.
Η Μόρρυλος γνώρισε τη μεγάλη της ακμή κατά τον 3ο-1ο π.Χ. αιώνα, αλλά, σύμφωνα με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς, Γεωργία Στρατούλη, η ίδρυσή της ανάγεται τουλάχιστον στον 4ο π.Χ. αιώνα.
Τον 2ο π.Χ. αιώνα το τείχος επισκευάστηκε, χάρη στη χορηγία του Αλκέτα, ενώ οι μαρτυρίες για τη ρωμαϊκή περίοδο είναι ελάχιστες, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο αστικός χαρακτήρας του οικισμού και το καθεστώς του διατηρήθηκαν έως τους ύστερους αυτοκρατορικούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους.
Οι πρώτες ανασκαφές στη Μόρρυλο έγιναν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 από τη Φωτεινή Παπαδοπούλου, ήδη όμως από το 1933 είχαν βρεθεί τυχαία τα αγάλματα του Ασκληπιού και της οικογένειάς του -τότε βρέθηκαν και στήλες με το όνομα Μόρρυλος (Μορρία Ύλη). Οι πρώτες έρευνες έφεραν στο φως τμήμα υπόκαυστου βαλανείου (λουτρού) ρωμαϊκών χρόνων, το οποίο ανήκει στο ιερό του Ασκληπιού, που αποτελούσε το κέντρο του θρησκευτικού βίου της πόλης.
Οι προσφορές σε αγελάδες ανέδειξαν τη Μόρρυλο σε σπουδαίο κέντρο κτηνοτροφικής παραγωγής ήδη από τον 3ο π.Χ. αιώνα. Η πόλη ήταν εύπορη με πυκνό δίκτυο δρόμων και οικιστικών νησίδων, αναγνωρίσιμων από τις γεωφυσικές διασκοπήσεις, ενώ τα νεκροταφεία χωροθετούνταν εκτός του αστικού κέντρου.
Τα τιμητικά ψηφίσματα για τον Παράμονο και τον Αλκέτα, παρέχουν πληροφορίες για τη δημόσια ζωή και την πολιτειακή οργάνωση της πόλης των Μορρυλίων. Αυτή διέθετε Εκκλησία του Δήμου και Βουλή, άρχοντες και στρατηγούς, ενώ σημαντικός ήταν ο ρόλος του Δημόσιου Αρχείου, όπου φυλάσσονταν τα ψηφίσματα της Βουλής.
Ο πολιτικός βίος ήταν έντονος και δεν έλειπαν οι έριδες που οφείλονταν σε προσωπικές αντιζηλίες. Οι εκλογές γινόταν με χειροτονία (ανάταση του χεριού) κατά τον μήνα Δαίσιο (μέσα Μαΐου ως μέσα Ιουνίου) και η απόδοση τιμών κατά τον μήνα Υπερβερεταίο (μέσα Σεπτεμβρίου ώς μέσα Οκτωβρίου).
Οι επιγραφικές μαρτυρίες διασώζουν τα ονόματα περισσότερων από 30 κατοίκων και επισκεπτών της Μορύλλου, γεγονός που δείχνει τη σημαντικότητα της πόλης του μακεδονικού βασιλείου.
Μητρόπολις Μορρυλίων - Η έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης
Η Μόρρυλος συστήνεται στο κοινό μέσα από μια ενδιαφέρουσα περιοδική έκθεση, η οποία και θα μείνει ανοιχτή ώς το τέλος της χρονιάς, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Η έκθεση με τίτλο «Mητρόπολις Μορρυλίων» διοργανώνεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς και το Αρχαιολογικό Μουσείο και παρουσιάζει ένα σημαντικό αστικό κέντρο της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, όπως αναδύεται από επιγραφικές μαρτυρίες, γεωφυσικές έρευνες, παλιές και νέες ανασκαφές
Πάνω από 135 αρχαία αντικείμενα και σύνολα αντικειμένων από τις πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες στην αρχαία πόλη μαζί με παλαιότερα σημαντικά ευρήματα, πλαισιωμένα από κείμενα, οπτικό και ηχητικό υλικό, οδηγούν το κοινό στην ανακάλυψη της αρχαίας Μορρύλου προσφέροντας μια νέα μουσειακή εμπειρία.
