Μορφές και εικόνες που διεγείρουν τη φαντασία και προκαλούν την περιέργεια για περισσότερη γνώση αντικρίζει κάνεις επισκεπτόμενος το φυσικό σπήλαιο του Δράκου, με την είσοδο του στις όχθες της πανέμορφης λίμνης Ορεστιάδας της Καστοριάς πλησίον της Μονής Μαυριώτισσας.
Σταλακτίτες και σταλαγμίτες διαφόρων σχημάτων, με τους κουρτινοειδής να ξεχωρίζουν, στολίζουν τις 10 μικρές και μεγάλες αίθουσες του σπηλαίου, ενώ οι 7 υπόγειες λίμνες, σε ένα μήκος 300 μέτρων επισκέψιμης διαδρομής, συνθέτουν μια μοναδική εμπειρία που αφήνουν ανεξίτηλη σφραγίδα ομορφιάς σε κάθε επισκέπτη της πανέμορφης Καστοριάς.
Πρόκειται για ένα από τα πιο σύγχρονα και εντυπωσιακά σπήλαια των Βαλκανίων, εξοπλισμένο με ιδιαίτερα εξελιγμένες εγκαταστάσεις και σύστημα ανακύκλωσης αέρα που επιτρέπει τη διατήρηση της φυσικής κατάστασης του σπηλαίου ενώ ταυτόχρονα αποτρέπει τη διάβρωση στο εσωτερικό του.
Σύμφωνα με την παράδοση και αφήγηση του λαογράφου Δ.Γιαννούση (Ακρόπολη, 11-7-54), πριν από πολλά πολλά χρόνια, η σπηλιά ήταν χρυσωρυχείο το οποίο φύλαγε ένας δράκος. Το τέρας ανέπνεε και έβγαζε από το στόμα του φλόγες και δηλητηριασμένους ατμούς σε όποιον τολμούσε να βρεθεί στο κατώφλι του.
Ο πρώτος βασιλιάς της πόλης, ο Κάστωρ, για να διασκεδάσει τον φιλοξενούμενο αδερφό του Πολυδεύκη (έτερο των Διοσκούρων), θέλησε να του δείξει τη σπηλιά. Ανακοίνωσε λοιπόν ότι, όποιος τολμούσε να τα βάλει με τον δράκο και να τον εξουδετερώσει, θα κέρδιζε δώρα πολλά. Τότε, παρουσιάστηκε ένας νεαρός γεροδεμένος ο οποίος πάλεψε άγρια με τον δράκο και τελικά κατάφερε να τον χτυπήσει θανάσιμα με το δόρυ του, ρίχνοντας τον νεκρό στα νερά της λίμνης.
Ο κόσμος και οι Διόσκουροι, πανηγύρισαν το γεγονός και αφού ευχαρίστησαν το θεό Πάνα, μπήκαν στο σπήλαιο κρατώντας αναμμένους δαυλούς. Καθώς προχωρούσαν εντυπωσιασμένοι από την ομορφιά του σπηλαίου, η ατμόσφαιρα γινόταν αποπνικτική εξαιτίας της έλλειψης οξυγόνου. Σε ένα σημείο όπου η δίοδος στένεψε, οι δαυλοί τους έσβησαν και το σπήλαιο βυθίστηκε στο σκοτάδι. Τότε ακούστηκε μια απόκοσμη φωνή να λέει: «Εκείνος που θα σκύψει για να πάρει μια χούφτα της λάσπης που πατάει θα το μετανιώσει αλλά και εκείνος που δεν θα πάρει πάλι θα μετανιώσει!»
Κάποιοι τρόμαξαν και φοβήθηκαν να πάρουν κάτι στα χέρια τους, ενώ οι πιο τολμηροί γέμισαν βιαστικά τον κόρφο τους με λάσπη. Όταν βγήκαν από το σπήλαιο στο φως του ήλιου, εκείνοι με τη λάσπη διαπίστωσαν με έκπληξη ότι αυτό που κρατούσαν ήταν υγρή χρυσόσκονη!
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ο μύθος διατηρήθηκε και στις νεότερες γενιές καθώς πριν ανοίξει το σπήλαιο για το κοινό, οι ντόπιοι γονείς απέτρεπαν τα παιδιά να πλησιάσουν την είσοδο της σπηλιάς με τον ισχυρισμό ότι έχει το σχήμα στόματος δράκου δημιουργώντας έτσι μια ιστορία και συνέχεια γύρω από την ιδέα ενός τρομερού τέρατος.
Το σπήλαιο εκτείνεται σε μια διαδρομή 300 μέτρων όπου ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει έναν εντυπωσιακό πλούτο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Η θερμοκρασία στο εσωτερικό διατηρείται σταθερή καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, μεταξύ 16 – 18 ⁰C, ενώ η υγρασία ανέρχεται στο 90 %. Προκειμένου να αναπληρώνεται κατάλληλα ο αέρας, δεν επιτρέπεται να βρίσκονται ταυτόχρονα, εντός του σπηλαίου, περισσότερα από 12 άτομα.
Κανένα ίχνος ανθρώπινης παρουσίας δεν έχει βρεθεί ενώ εντοπίστηκαν ορισμένα παλαιοντολογικά κατάλοιπα με κυριότερα τα οστά αρκούδας των σπηλαίων, ηλικίας περίπου 10.000 ετών. Το είδος αυτό έζησε στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Πλειστόκαινου και μετέπειτα εξαφανίστηκε. Τα αρσενικά ζώα ζύγιζαν μέχρι και μισό τόνο ενώ τα θηλυκά είχαν βάρος 200-250 κιλά. Το ύψος τους έφτανε τα 3 μέτρα σε όρθια θέση! Τα απολιθωμένα λείψανα ανευρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά μέσα σε σπήλαια, όπου πιθανώς διέμεναν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, σε αντίθεση με την καφέ αρκούδα η οποία χρησιμοποιούσε τα σπήλαια μόνο κατά τη διάρκεια της χειμέριας νάρκης.
Μέσα στη σπηλιά σχηματίζονται 7 μικρές υπόγειες λίμνες ενώ είναι το μοναδικό σπήλαιο στην Ελλάδα με λίμνες γλυκού νερού. Διαθέτει 10 αίθουσες (η μεγαλύτερη με διαστάσεις 45×17μ), 3 γέφυρες (μία πλωτή) και 5 σήραγγες. Καθώς το σπήλαιο συνεχίζει, η έξοδος των επισκεπτών γίνεται μέσω τεχνητού περάσματος που οδηγεί σε έναν διάδρομο, ο οποίος λειτουργεί και ως εκθεσιακός χώρος. Εκεί ο επισκέπτης μπορεί, μέσα από ένα πλούσιο πληροφοριακό υλικό, να ενημερωθεί για τις φάσεις κατασκευής αλλά και να παρατηρήσει μια συλλογή από διάφορες φωτογραφίες των ευρημάτων.