Ποιες είναι οι απόψεις και οι προσδοκίες του κόσμου σχετικά με τον εμβολιασμό; Ποιοι παράγοντες συνδέονται με την αποδοχή των εμβολίων από τους εργαζόμενους στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και τους πολίτες της Θεσσαλονίκης; Ποια είναι τα ηθικά επιχειρήματα υπέρ του υποχρεωτικού εμβολιασμού;
Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δίνουν τα αποτελέσματα μελετών που παρουσιάστηκαν στο 11ο Επιστημονικό Συνέδριο του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ, το οποίο διεξάγεται στη Θεσσαλονίκη.
Δεκατέσσερις μήνες μετά την έναρξη του εμβολιαστικού προγράμματος έναντι της Covid-19 στην Ελλάδα και παρά τις εκατομμύρια δόσεις που έχουν χορηγηθεί στον πληθυσμό, σημαντικό ποσοστό πολιτών φαίνεται πως δεν έχει πειστεί για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων ή έχει ανησυχία για πιθανές παρενέργειες.
Μελέτη με θέμα «Απόψεις και προσδοκίες υγειονομικών και πολιτών σχετικά με τον εμβολιασμό» των Μ. Χαριδήμου, Θ. Γκιρτζιμάνη, Γ. Ταγαράκη, Γ. Παπαζήση και Θ. Παπαμήτσου διερεύνησε τη στάση πολιτών και επαγγελματιών υγείας όσον αφορά τη διενέργεια εμβολιασμού γενικά αλλά και κατά της Covid-19, καθώς επίσης τους προβληματισμούς και την προτίμησή τους σε συγκεκριμένα εμβόλια. Τα αποτελέσματα της έρευνας, η οποία βασίστηκε σε απαντήσεις που έδωσαν 253 συμμετέχοντες, έδειξαν ότι η πλειοψηφία (86,6%) πράγματι εμβολιάστηκε, δείχνοντας μια προτίμηση στο εμβόλιο της Pfizer/BioNTech, με αυτά της Moderna, της J&J και της Astra Zeneca να ακολουθούν. Σημαντική μερίδα (56,9%) δήλωσε ηθικά διλήμματα και ένα 54,5% ανησυχία σχετικά με πιθανές παρενέργειες, ενώ το 65,6% διαφωνεί με τις θέσεις των συνωμοσιολόγων. Ωστόσο, ενώ το 87,4% τάσσεται υπέρ του γενικού εμβολιασμού και το 53,4% υπέρ της υποχρεωτικότητάς του, ποσοστό 73,5% διαφωνεί με τον εμβολιασμό για την Covid-19 και μόνο ένα 39,1% συμφωνεί με την υποχρεωτικότητά του. Επιπλέον, η σοβαρότητα της μετάλλαξης Δέλτα δεν φαίνεται να πείθει το 60,1% των ανεμβολίαστων και σε γενικές γραμμές το συμπέρασμα είναι ότι καταγράφεται μια σύγχυση στους πολίτες, όσον αφορά τη χρησιμότητα και αποτελεσματικότητα των εμβολίων ενάντια στην πανδημία Covid-19.
Ειδικά, πάντως, για το ιατρικό προσωπικό η μελέτη έδειξε ότι αποδείχθηκε υπέρμαχος των εμβολίων σαφώς σε μεγαλύτερο βαθμό σε σύγκριση με τις λοιπές κατηγορίες συμμετεχόντων. Συγκεκριμένα, διαφωνεί με τα σενάρια συνωμοσίας και συμφωνεί με τη βοήθεια που αναμένεται να προσφέρει η εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού, στην εξάλειψη της πανδημίας Covid-19.
Από τι επηρεάζεται η αποδοχή των εμβολίων
Η ηλικία, το φύλο, η γονεϊκότητα και η επαγγελματική ιδιότητα είναι οι κύριοι παράγοντες που όντως επηρεάζουν τη διστακτικότητα των επαγγελματιών υγείας αλλά και του γενικού πληθυσμού, όπως προκύπτει από την «Μελέτη των παραγόντων που συνδέονται από με την αποδοχή των εμβολίων από εργαζόμενους στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και πολίτες της Θεσσαλονίκης» των Δ. Μουστακλή, Δ. Καββαδά, Δ. Μπάτζου, Ε. Κυριακίδου, Γ. Ιντζέ, Θ. Παπαμήτσου.
Σύμφωνα με την έρευνα, οι πολίτες τάχθηκαν υπέρ του υποχρεωτικού εμβολιασμού για τους επαγγελματίες υγείας, ενώ η πλειοψηφία των ιατρών διαφωνεί. Οι νεότεροι συμμετέχοντες, ιδιαίτερα οι άγαμοι πολίτες και χωρίς παιδιά, δεν εμπιστεύονται την αποτελεσματικότητα της επιτροπής εμπειρογνωμόνων και τις ευεργετικές επιπτώσεις των εμβολίων στη δημόσια υγεία. Το φύλο δεν παρουσίασε σημαντικές διαφορές, με εξαίρεση τη διαπίστωση ότι οι γυναίκες, στην πλειονότητά τους, αναφέρουν ότι δεν εμπιστεύονται τους ειδικούς.
Η μελέτη που πραγματοποιήθηκε βάσει ερωτηματολογίου αυτοαναφοράς, στο οποίο απάντησαν 235 άτομα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η στάση των επαγγελματιών υγείας και του πληθυσμού απέναντι στο πρόγραμμα εμβολιασμού θα πρέπει να αξιολογηθεί από τις κυβερνήσεις, προκειμένου να διαχειριστούν τη διστακτικότητα και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του κόσμου».
Επιχειρήματα υπέρ του υποχρεωτικού εμβολιασμού
Την επιχειρηματολογία των υπέρμαχων της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού διερεύνησε η μελέτη με τίτλο «Ηθικά επιχειρήματα υπέρ του υποχρεωτικού εμβολιασμού. Μια συστηματική ανασκόπηση» των Α. Καρακούτα, Μ. Ξενιτοπούλου, Π. Βούλτσου, Σ. Αλεξανδρή, η οποία βασίστηκε σε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας στις βάσεις Pubmed και PhilPapers. Όπως διαπιστώθηκε, μεταξύ των κυρίων επιχειρημάτων, τα οποία χρησιμοποιούνται υπέρ του επιτρεπτού του υποχρεωτικού εμβολιασμού (τουλάχιστον ως «τελευταίο καταφύγιο»), περιλαμβάνονται:
• η θεμελιώδης βιοηθική αρχή «μη βλάπτειν», αναφερόμενη τόσο στην αυτοπροσβολή όσο και στην ετεροπροσβολή ή έκθεση άλλων σε κίνδυνο (με μορφή βαριάς αμέλειας)
• η θεμελιώδης βιοηθική αρχή της δικαιοσύνης, η οποία παραβιάζεται όταν δεν συμμετέχουν κάποιοι στο χτίσιμο του λεγόμενου τείχους «ανοσίας αγέλης», η οποία είναι δημόσιο αγαθό (public good)
• η υποχρεωτική στράτευση σε αναλογία με την επιβολή υποχρεωτικού εμβολιασμού
• η λήψη περιοριστικών μέτρων, όπως το γνωστό lockdown
«Φαίνεται να υπάρχουν θεωρητικά θεμέλια για την αποδοχή του ηθικού χαρακτήρα του υποχρεωτικού άντι-COVID-19 εμβολιασμού. Ωστόσο μένει να διευκρινιστεί με ποιες ακριβώς προϋποθέσεις θα πρέπει να εφαρμόζεται κάτι τέτοιο στην πράξη, ώστε να βρίσκεται σε αρμονία με το σύνολο των αρχών της κλινικής βιοηθικής (π.χ το μέτρο της αναλογικότητας ή του μέγιστου δυνατού σεβασμού στην ατομική αυτονομία κ.α)» είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η μελέτη.