Το τελευταίο διάστημα κάτι δείχνει να αλλάζει στη νοοτροπία των πανεπιστημίων της Θεσσαλονίκης. Σε έναν μόνο μήνα τα τρία πανεπιστήμια της πόλης αναγόρευσαν σε επίτιμους διδάκτορες ανθρώπους που διακρίθηκαν –και ως εκ τούτου αποτελούν πρότυπα- για τη δράση τους στην πραγματική ζωή και όχι στο… εργαστήριο. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τίμησε τον Νίκο Γκάλη. Το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος τον Γιάννη Μπουτάρη και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας τον Γιώργο Μυλωνά. Επίσης, την επόμενη εβδομάδα το τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών του ΑΠΘ θα τιμήσει δια της αναγορεύσεως σε επίτιμη διδάκτορα την Ευστρατία Ζαφειρίου, ηγετικό στέλεχος του ομίλου της Volkswagen στη Γερμανία.
Η σύνδεση των πανεπιστημίων και της γνώσης με τη δράση, την οικονομία και το παραγωγικό αποτέλεσμα είναι αδήριτη ανάγκη, τόσο για την κοινωνία, όσο και για τα ίδια τα πανεπιστήμιο. Πρόκειται για ένα πεδίο στο οποίο, αν και τα τελευταία χρόνια υπάρχει πρόοδος ,η δουλειά που πρέπει να γίνει στα ελληνικά πανεπιστήμια είναι ακόμη αρκετή. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, όπου οι πόλοι εξουσίας και επιρροής είναι περιορισμένοι, ενώ κατά γενική ομολογία πολλοί από τους καλύτερους μεταναστεύουν για επαγγελματικούς λόγους στην Αθήνα ή στο εξωτερικό, μια έμπρακτη αναγνώριση από ένα πανεπιστήμιο σηματοδοτεί κατά τεκμήριο ευρύτερα ζητήματα. Εν προκειμένω ο Νίκος Γκάλης υπήρξε επαγγελματίας αθλητής πρότυπο με διεθνή –κυριολεκτικά παγκόσμια- ακτινοβολία. Χωρίς υπερβολή άλλαξε τη μοίρα του επαγγελματικού αθλητισμού -όχι μόνο του μπάσκετ- στη χώρα. Ο Γιάννης Μπουτάρης θήτευσε δύο τετραετίες στο δημαρχιακό μέγαρο και αν μη τι άλλο κατάφερε να τονώσει την εξωστρέφεια της Θεσσαλονίκης. Να αφαιρέσει από τη νοοτροπία της πόλης τη φοβικότητα και να αποτινάξει από το χιτώνα της την παλιοκαιρισμένη συντηρητική σκόνη. Ο Γιώργος Μυλωνάς, ως επικεφαλής του πολυεθνικού ομίλου Alumil, που ο ίδιος δημιούργησε σχεδόν από το μηδέν, απέδειξε περίτρανα και πέραν πάσης αμφιβολίας ότι στη Β. Ελλάδα μπορεί να υπάρξει διεθνώς ανταγωνιστική βιομηχανία. Όσο για την Ευστρατία Ζαφειρίου συμμετέχει στην ηγετική ομάδα της μεγαλύτερης γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας. Δουλεύει και εξελίσσεται στη γενέθλια χώρα του ομίλου Volkswagen, σε ένα περιβάλλον άκρως ανταγωνιστικό και ταυτόχρονα αξιοκρατικό, αφού σε αυτό το επίπεδο οι μεγάλες εταιρείες επενδύουν και στηρίζουν όποιον μπορεί να τους κάνει τη δουλειά. Άνδρα ή γυναίκα, νεότερο ή μεγαλύτερο, από οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη κι αν κατάγεται.
Το γεγονός ότι τα πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης τίμησαν αυτούς τους ανθρώπους –πιθανόν και άλλους στο μέλλον, ίσως και κάποιους λίγους με ανάλογα χαρακτηριστικά στο παρελθόν- συνιστά κατάκτηση πρωτίστως για τα ίδια τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα. Διότι τα τελευταία χρόνια τα ελληνικά πανεπιστήμια παραμένουν εν πολλοίς εγκλωβισμένα: αφενός ανάμεσα στη νοοτροπία της μεταπολίτευσης, την οποία φέρουν, μεταφέρουν και εφαρμόζουν ορισμένοι δραστήριοι φοιτητές, οργανωμένοι σε αριστερές κατά βάσιν παρατάξεις και προσκολλημένοι σε ξεπερασμένα δόγματα δημοσιοϋπαλληλικής λειτουργίας και αφετέρου στον δοκιμαστικό σωλήνα της ακραίας ακαδημαϊκότητας των καθηγητών, οι οποίοι σε σημαντικό βαθμό ζουν μεταξύ αμφιθεάτρου, εργαστηρίου και προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με αποτέλεσμα να έχουν απολέσει τον κοινωνικό τους ρόλο. Κατά κάποιο τρόπο έχουν χάσει την… κανονικότητά τους, αφού η γνώση και η επιστήμη (πρέπει να) υπάρχει προς όφελος των ανθρώπων και της κοινωνίας.
Για τη Θεσσαλονίκη η ενεργός συνεισφορά των πανεπιστημίων στην καθημερινότητα της πόλης είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Ξεπερνάει, δε, κατά πολύ την οικονομική συνεισφορά των 100.000 φοιτητών και πανεπιστημιακών που ζουν εντός των ορίων της. Στις δεκαετίες του 1960, του 1970 και του 1980 η πόλη αναπτύχθηκε οικονομικά και κοινωνικά σε σημαντικό βαθμό χάρη στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, το μόνο που υπήρχε εκείνα τα χρόνια. Είχε καθηγητές, το κύρος των οποίων εκτεινόταν πολύ πέραν των τειχών της πανεπιστημιούπολης και του campus. Υπήρξαν όχι μόνο φωτισμένοι δάσκαλοι, αλλά και πρότυπα. Παράλληλα, πολλοί νέοι και πολλές νέες που βρέθηκαν στην πόλη στα 18 τους χρόνια ως φοιτητές παρέμειναν στην ενήλική ζωή τους μόνιμα στην πόλη, εξελίχθηκαν επαγγελματικά και της έδωσαν μεγάλη κοινωνική ώθηση. Όλα αυτά έχουν εκλείψει τα τελευταία 30 χρόνια, όταν η οικονομία πήρε εμφανώς το πάνω χέρι στις εξελίξεις. Η παγκοσμιοποίηση είναι μία πρωτίστως οικονομική διαδικασία, που δημιουργεί πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Όχι το αντίστροφο.
Σε αυτή τη νέα εποχή τα πρότυπα διαφοροποιήθηκαν, αν δεν άλλαξαν τελείως. Ο κόσμος θαυμάζει, πλέον, τους ανθρώπους της πράξης. Αυτούς που προσφέρουν σε καθημερινή βάση χειροπιαστά αποτελέσματα. Γι’ αυτό τα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο συνδέονται εμφανώς και διαφανώς με τις επιχειρήσεις, συμβάλλοντας στην εξέλιξή τους και στην υλοποίηση των πλάνων της. Στην Ελλάδα αυτό παραμένει για μερίδα φοιτητών και ακαδημαϊκών… ποινικοποιημένη διαδικασία. Οι συνεργασίες με επιχειρήσεις και διακεκριμένους, άρα επιτυχημένους στον καθημερινό στίβο ανθρώπους, υπάρχουν και αναπτύσσονται περισσότερο υπογείως και αθόρυβα, παρά στο φως και υπό τους ήχους… ταρατατζούμ. Με αυτή την έννοια οι περιπτώσεις Γκάλη, Μπουτάρη, Μυλωνά και Ζαφειρίου είναι σημαντικές. Αρκεί να αξιοποιηθούν από τα ΑΕΙ που είχαν την πρωτοβουλία να τους τιμήσουν. Να μη μείνουν πίσω από αυτές τις ιστορίες μόνο φωτογραφίες, λίγη συγκίνηση και κάποια ενθαρρυντικά λόγια, που θα χαθούν, θα ξεχαστούν. Επίσης, μακάρι τα πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης να συνεχίσουν την αναζήτηση προτύπων από την πραγματική, τη σκληρή ζωή και να τα… προσγειώσουν στα αμφιθέατρα.