Την αποκαλούσαν «Μικρή Μόσχα», αφού οι πρώτοι κάτοικοί της ήταν τουρκόφωνοι Έλληνες που ήρθαν από τον Καύκασο της Γεωργίας και είχαν αριστερές καταβολές. Άλλοι πρόσφυγες έφτασαν στο χωριό με την ανταλλαγή των πληθυσμών τη δεκαετία του 1920 από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας κι όλοι μαζί συγκρότησαν μια μεγάλη κοινότητα, αυτήν της Γάβρας. Η Γάβρα βρίσκεται στις δυτικές όχθες της λίμνης Δοϊράνης, 23 χιλιόμετρα βόρεια του Κιλκίς, και σήμερα είναι ένα όμορφο χωριό με καλαίσθητα, καινούργια σπίτια και μια... κόκκινη Ferrari που διασχίζει τους καλοκαιρινούς μήνες τα στενά δρομάκια.
Τρεις φορές άδειασε η Γάβρα από τους κατοίκους της κι άλλες τόσες γέμισε. Θεσσαλονίκη, Γερμανία και Σουηδία φιλοξένησαν πολλούς από αυτούς και σήμερα σε αυτές τις περιοχές παραμένουν μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς.
Το γεγονός αυτό προκάλεσε το επιστημονικό ενδιαφέρον δύο Σουηδών κοινωνιολόγων, του Τομάς Τομέλ και του Γκουνάρ Όλοφσον, οι οποίοι μελέτησαν για δέκα χρόνια το μεταναστευτικό ρεύμα της Γάβρας και συνέγραψαν μια ενδιαφέρουσα μελέτη με τίτλο «Γάβρα - Η ιστορία ενός ελληνικού χωριού και των κατοίκων του».
Όλα ξεκίνησαν το 1971, όταν ο Τομάς Τομέλ, φοιτητής Κοινωνιολογίας στο Linnaeus University στο Βεξέ (Växjö), αποφάσισε να μελετήσει τους Έλληνες μετανάστες που έφταναν κατά ομάδες στο Λέσεμπου, μια μικρή πόλη 35 χιλιόμετρα από το Βεξέ, και ήταν όλοι από τη Γάβρα. Η επιλογή των Ελλήνων μεταναστών δεν ήταν τυχαία για τον Τομέλ, καθώς έμαθε ελληνικά ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και υπήρξε από τα κεντρικά πρόσωπα στο κίνημα αλληλεγγύης προς τη δημοκρατική Ελλάδα την περίοδο της Δικτατορίας. Εξέδιδε μάλιστα το περιοδικό Grekland-bulletin (Δελτίο για την Ελλάδα), που κυκλοφορούσε σε ολόκληρη τη Σκανδιναβία, καταγγέλλοντας τη Χούντα και στηρίζοντας την αντίσταση.
«Στο Λέσεμπου υπάρχει μια μεγάλη χαρτοποιία, που τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 αναζητούσε εργατικά χέρια. Διαπίστωσα ότι υπήρχαν μεταξύ των εργαζόμενων πολλοί Έλληνες και οι περισσότεροι από αυτούς ήταν από ένα χωριό που το έλεγαν Γάβρα», λέει στη Voria.gr ο Τομάς Τομέλ.
Απευθύνθηκε στον Γκουνάρ Όλοφσον που τότε ήταν βοηθός καθηγητή στο πανεπιστήμιο και ξεκίνησε την έρευνά του.
«Μιλώντας με τους μετανάστες της Γάβρας, που φυσικά εγώ αγνοούσα ακόμα και την ύπαρξη του χωριού, έμαθα πως ήταν “κατακόκκινο”», συνεχίζει ο Τομέλ που ολοκλήρωσε την έρευνά του, πήρε το πτυχίο του και βρέθηκε στην Ελλάδα ως διευθυντής για 26 χρόνια τού Σουηδικού Σπιτιού στην Καβάλα, τμήματος του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Η ιστορία της Γάβρας ξεχάστηκε για χρόνια, μέχρι που πριν από μία δεκαετία, ο Τομάς Τομέλ και ο Γκουνάρ Όλοφσον, ομότιμος πλέον καθηγητής στο Linnaeus University -με μελέτες, μεταξύ άλλων, για τη «Νέα Αριστερά», την εργατική αριστοκρατία, τη σουηδική σοσιαλδημοκρατία, κ.λπ.- που είχαν μείνει καλοί φίλοι, αποφάσισαν να πιάσουν από την αρχή την ιστορία της Γάβρας.
Τι έγιναν οι πρώτοι μετανάστες; Πώς είναι σήμερα το χωριό; Ποια άλλα μεταναστευτικά ρεύματα γνώρισε;
Η νέα τους μελέτη συστήνει ένα άγνωστο χωριό του Κιλκίς με πλούσια ιστορία και πολλές ιδιαιτερότητες.
«Η επιστημονική αρτιότητα του Όλοφσον και η βαθιά γνώση της Ελλάδας και των Ελλήνων της Σουηδίας του Τομέλ δύσκολα θα μπορούσαν να αποτελέσουν καλύτερο συνδυασμό για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου και για την έρευνα που αποτέλεσε τη βάση του. Έρχεται να μας θυμίσει πως η μετανάστευση και η προσφυγιά βρίσκονται στο DNA του λαού και του έθνους μας. Διαβάζοντας τις περιπλανήσεις των Γαβριωτών, το αίμα που έχυσαν, τις ταλαιπωρίες τους, αλλά και τη δύναμή τους να αναζητούν πάντα μια καλύτερη ζωή, ο νους μας αναπόφευκτα πηγαίνει στο σημερινό κύμα προσφύγων και μεταναστών που, φεύγοντας από τον πόλεμο και τη δυστυχία, χτυπούν την πόρτα της Ελλάδας και της Ευρώπης, όχι ως εχθροί, αλλά όπως χιλιάδες και εκατομμύρια συμπατριώτες μας σ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας μας», αναφέρει ο Σωτήρης Βαλντέν, διδάσκων στο Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Σπουδών του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βρυξελλών.
Η Γάβρα είχε λιγοστούς κατοίκους που έγιναν περισσότεροι μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, όταν το ελληνικό κράτος παραχώρησε στους πρόσφυγες μικρά αγροτεμάχια και κάποια χρήματα για να αρχίσουν τη ζωή τους ως καπνοκαλλιεργητές.
Στον Εμφύλιο πολέμησαν στο πλευρό των αριστερών και το 1949 μεγάλος αριθμός έφυγε για χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη μετανάστευση.
Αργότερα τη δεκαετία του 1950 «πολλοί μετακόμισαν στην κοντινή και διαρκώς επεκτεινόμενη Θεσσαλονίκη», αναζητώντας μια καλύτερη τύχη κι αυτό ήταν το δεύτερο ρεύμα που εγκατέλειψε το χωριό.
Μεταξύ των ετών 1963-1967 μια μεγάλη ομάδα κατοίκων βρέθηκε στη Σουηδία. Ο πρώτος που πήγε στο Λέσεμπου, «τράβηξε» αρκετούς άλλους, ενώ κάποιοι βρέθηκαν και σε διάφορες άλλες πόλεις της χώρας και κάποιοι λιγότεροι μετανάστευσαν στη Γερμανία.
«Περιγράφουμε τη γενιά των μεταναστών στη Σουηδία, τις εμπειρίες που αποκόμισαν και αναδημιουργούμε τα γεγονότα μέσα από τις διηγήσεις τους. Πώς δούλευαν και πώς ζούσαν στο Λέσεμπου γύρω στα 1970. Και μετά περιγράφουμε τον επαναπατρισμό τους στο χωριό και πώς το ξανάχτισαν από το 1980 ώς τις μέρες μας», σημειώνει ο Τομάς Τομέλ.
Οι συγγραφείς προσθέτουν ότι η μελέτη αυτή αφορά ένα ευρύτερο κοινό, πέρα από τους ερευνητές του φαινόμενου της μετανάστευσης. Μέσα από το συγκεκριμένο παράδειγμα της Γάβρας, ο αναγνώστης συνειδητοποιεί το σύνθετο της ιστορίας και της ταυτότητας του έθνους μας, που σπάνια συρρικνώνεται στα στερεότυπα που συγκροτούν το επίσημο εθνικό (ή εθνικιστικό) αφήγημα.
*Το βιβλίο «Γάβρα - Η ιστορία ενός ελληνικού χωριού και των κατοίκων του», θα παρουσιαστεί στις 10 το πρωί του Σαββάτου, 6 Μαΐου, στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της εκδήλωσης του εκδοτικού οίκου Θεμέλιο, στην 19η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου. Οι συγγραφείς συνομιλούν με τον Σωτήρη Βαλντέν και τη Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη.