«Εκατόν σαράντα εννέα μαθητές όλων των τάξεων του 1ου Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης επαύσαντο φοιτώντες την 8η Απριλίου 1943. 143 δολοφονήθηκαν σε ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και έξι επέζησαν».
Η παραπάνω φράση, φιλοτεχνημένη σε μία μπρούτζινη πλάκα, συνοψίζει μια ακόμη θηρωδία των ναζί, όταν ανήλικα Εβραιόπουλα, μαθητές του σχολείου, εκτοπίσθηκαν και εξοντώθηκαν στο Άουσβιτς. Την επόμενη χρονιά, στο μητρώο του σχολείου δίπλα από τα ονόματα των παιδιών είχαν γραφτεί λιτά δυο λέξεις: «επαύσαντο φοιτώντες». Δεν υπήρχε διαφορετικός τρόπος να περιγραφεί ο λόγος για τον οποίον παιδιά της πρώτης ή της δευτέρας τάξης του σχολείου δεν έκατσαν ποτέ ξανά στο θρανίο τους στο σχολείο επί της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας 3-5.
Όμως, ο αριθμός 149, αν και συγκλονίζει, δεν αποτυπώνει με τον πιο δυνατό τρόπο την κάθε ζωή που χάθηκε, το κάθε παιδί που δεν ενηλικιώθηκε. Εδώ είναι που έρχεται στην ιστορία ένας παλιός μαθητής του σχολείου, ένας Γερμανός καλλιτέχνης με μεγάλη εμπειρία στην ενασχόληση με τις μπρούτζινες πλάκες, που τοποθετούνταν αντί για αγάλματα σε πεζοδρόμια και τοίχους χώρων για να θυμίζουν τραγικά γεγονότα.
Ο Θεσσαλονικιός επιχειρηματίας, Απόστολος Δερεκλής, έχοντας φοιτήσει στο 1ο Γυμνάσιο Αρρένων, μετά από έρευνα για τους Εβραίους που φοίτητησαν στο σχολείο ήρθε σε επαφή με τον φημισμένο Γερμανό καλλιτέχνη, Gunther Demnig. O Demnig είναι γνωστός καθώς τοποθετεί χαραγμένες ορειχάλκινες πέτρες μπροστά από πρώην κατοικία ενός θύματος του Ολοκαυτώματος που απελάθηκε και δολοφονήθηκε από τη Ναζιστική Γερμανία. Το πρότζεκτ ξεκίνησε στη Γερμανία και έκτοτε εξαπλώθηκε, με περισσότερες από 60.000 πλάκες μνήμης τοποθετημένες σε 21 χώρες της Ευρώπης, μεταξύ αυτών στην Αυστρία, το Βέλγιο, την Κροατία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Φινλανδία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ουγγαρία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, τη Μολδαβία, την Ολλανδία, τη Νορβηγία. Οι πλάκες είναι από μπρούτζο και κατασκευάζονται σε εργαστήριο του Βερολίνου, όπου με το χέρι χαράσσονται και τα ονόματα.
Τον Σεπτέμβριο του 2015 τοποθετήθηκαν οι πρώτες 81 πλάκες στη Θεσσαλονίκη με το ονοματεπώνυμο των θυμάτων, την ημερομηνία γέννησης και την αιτία θανάτου στην είσοδο του σχολείου. Μέχρι το 2019 ακόμα 68 χειροποίητοι μπρούτζινοι λίθοι ήρθαν να προστεθούν στο επιδαπέδιο μνημείο επί της Βασιλίσσης Όλγας.
Το ένα πλάι στο άλλο, αναγράφονται ονόματα που μαρτυρούν χαμένη αθωότητα, το τέρας του ναζισμού αλλά και τη ματαιότητα της εξόντωσης ενός ανήλικου παιδιού. Στο τμήμα Ε2 του σχολείου φοιτούσε ο Σάμων Σαλούμ, στο Α2 ο Μαρσέλ Φρανσές, σε ένα θρανίο του Β3 καθόταν ο Ιωσήφ Σιών και σε ένα άλλο του Γ2 ο Γιόσεφ Λεβή. Όλοι τους μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα εξόντωσης και οι 143 δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς.
Στο τέλος του έργου είναι τοποθετημένες μαζί έξι πλάκες, αυτές του Έδι Μααλαλέμ του Γ2, του Μωής Σαλτιέλ του Δ2, του Αβραάμ Κάκη του ΣΤ, του Φρειδερίκου Κάκη του Γ2, του Σαμ Γιεσσούα του ΣΤ αλλά και του Ισαάκ Λεβή του ΣΤ. Τα έξι αυτά παιδιά είναι οι μοναδικοί επιζώντες, οι μόνοι που γλύτωσαν αλλά δεν έγινε γνωστό εάν επέστρεψαν ποτέ στη Θεσσαλονίκη.
Όποιος περνάει και πατάει αυτούς τους λίθους στο πεζοδρόμιο αναρωτιέται τι σημαίνουν. Κάθε διαβάτης θα σταθεί και θα αναλογιστεί τι ακριβώς έγινε, συνεπικουρώντας στο να σωθεί η μνήμη ζωντανή.
Όπως αναφέρει στη Voria.gr η διευθύντρια του 1ου Γυμνασίου, Λουκία Πλακίδου, το σχολείο δεν αμελεί το έργο και διοργανώνει ανά τακτά χρονικά διαστήματα επιχειρήσεις καθαρισμού με τα παιδιά ούτως ώστε να είναι κοντά στην ιστορία.
Τον Οκτώβριο του 2016, άλλες πέντε πλάκες μνήμης τοποθετήθηκαν στο πλακόστρωτο του λιμανιού, στην Πρώτη Προβλήτα δίπλα στο Μουσείο Κινηματογράφου. Εκεί χαράκτηκαν τα ονόματα πέντε Εβραίων λιμενεργατών που εκτοπίστηκαν και εξοντώθηκαν στο Άουσβιτς: του Εσδρά Πίτσων, του Αβραάμ Σουχάμι, του Ελιάου Κατάν Μάϊρ, του Μωύς Μόλχο και του Χάιμ Μπενσοάν.
Το 1ο Γυμνάσιο
Γυρνώντας πίσω στον χρόνο, στον 18ο αιώνα, στην τουρκοκρατούμενη τότε Θεσσαλονίκη, το πρώτο ελληνικό σχολείο λειτούργησε το 1760. Το 1918 το 1ο Γυμνάσιο Αρρένων μεταφέρθηκε στη βίλα Χατζημήσεφ, όπου παρέμεινε μέχρι τον σεισμό του 1978. Το συγκεκριμένο οίκημα χτίστηκε πιθανότατα το 1890. Είναι ένα κτήριο στο οποίο έχουν ολοκληρωθεί πλέον οι εργασίες συντήρησης και ανακαίνισης και συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πολλά αρχιτεκτονικά κομψοτεχνήματα της Θεσσαλονίκης. Το 1979 το κτήριο και ο περιβάλλων χώρος με υπουργική απόφαση χαρακτηρίστηκαν «έργα τέχνης». Βρίσκεται επί της οδού Βασιλίσσης Όλγας και από το 1997 μέχρι σήμερα εκεί στεγάζεται το 1ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης.
Επίσης, μπροστά στο Γυμνάσιο δολοφονήθηκε τον Μάρτιο του 1913, ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α'. Ο βασιλιάς διέμενε την εποχή εκείνη στην έπαυλη Χατζηλαζάρου και καθημερινά έκανε τη βόλτα του πεζός.
