Ο Σταύρος Μαχαιρίδης ήταν ένας από τους πιο γνωστούς και δραστήριους ηθοποιούς της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ού αιώνα. Πρωτοπόρος σε ό,τι είχε να κάνει με το θέατρο, υπήρξε επίσης ιδιοκτήτης και διαχειριστής θεατρικών χώρων. Το 1915 έχτισε με τον επίσης ηθοποιό και θεατρώνη Πλούταρχο Ιμπροχώρη -έναν πολυταξιδεμένο άνθρωπο της τέχνης-, το θέατρο ΝΕΑ ΣΚΝΗ, στη συμβολή των οδών Εθνικής Αμύνης και Ντ΄Εσπερέ, στη θέση όπου παλιότερα βρισκόταν το καφενείο κάποιου Ισμαήλ. Το θέατρο λειτούργησε στη συνέχεια ως κινηματογράφος, χοροδιδασκαλείο και φοιτητικό καφενείο με το όνομα ΝΕΟΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝ.
Ο Σταύρος Μαχαιρίδης εμφανίστηκε σε πολλές θεατρικές σκηνές και κάποια στιγμή αποφάσισε να γίνει εκδότης. Στις 7 Μαρτίου 1926 κυκλοφόρησε την εφημερίδα «Σφίξε με», μια οκτασέλιδη έκδοση με σατιρικό και αποκαλυπτικό περιεχόμενο, που όμως φαίνεται πως υπερέβη τα εσκαμμένα και μετά από μόλις τρία φύλλα ανέστειλε την έκδοσή της. Νωρίτερα ο ίδιος είχε αποτολμήσει να κυκλοφορήσει, ως αρχισυντάκτης αυτή τη φορά, μια άλλη εφημερίδα με τον τίτλο «Σατανάς», που όμως κι αυτή δεν είχε καλύτερη τύχη.
Η Θεσσαλονίκη των αρχών του 20ού αιώνα ήταν μια πόλη πολυπολιτισμική, αλλά και αρκετά συντηρητική. Οι γυμνές φωτογραφίες γυναικών και τα σόκιν ανέκδοτα δεν ήταν αποδεκτά από την κοινωνία που ήθελε την ιδιωτική ζωή να μένει προστατευμένη πίσω από τα κλειστά παραθυρόφυλλα. Έτσι, η «Προσεχώς Σατιρική Επιθεώρησις» Το Μαστίγιον, που αναγγέλθηκε με πάσα επισημότητα τον Ιούνιο του 1931, προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων στους κόλπους των διανοούμενων της εποχής και κατά πως φαίνεται δεν εκδόθηκε ποτέ.
Οι σατιρικές εφημερίδες που κυκλοφόρησαν στη Θεσσαλονίκη το α' μισό του 20ού αιώνα ήταν πολλές, αλλά είχαν ως κύριο χαρακτηριστικό τον βραχύ βίο. Πώς άλλωστε θα μπορούσε να μακροημερεύσει μια «εφημερίς εκδιδόμενη υπό ομάδος δεσποινίδων και κυριών», όταν προαναγγέλλει -και είναι άγνωστο αν τελικά δημοσίευσε- άρθρο σε συνέχειες με τον τίτλο «Έρωτες ενός μητροπολίτου. Όργια-γλέντια καλογήρων». Το εν λόγω φύλλο του Κλεάνθη (όχι και πολύ πιασάρικος τίτλος) εκδόθηκε στις 30 Μαρτίου 1929, αλλά έκτοτε η τύχη της εφημερίδας αγνοείται.
Μια λαμπρή πορεία στην ιστορία του τύπου της Θεσσαλονίκης έγραψε «Το Φαλιμέντο», η «εβδομαδιαία πολιτικοσατιρική εφημερίς της Βορείου Ελλάδος», που πρωτοκυκλοφόρησε την Πρωτομαγιά του 1932, η οποία συνέπιπτε με το Πάσχα. Σύμφωνα με την πολύχρονη έρευνα του δημοσιογράφου Μανώλη Κανδυλάκη για την εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης, το Φαλιμέντο «ήταν μεγάλου σχήματος (Α2), πολύχρωμη με ζωηρά χρώματα, σκίτσα και γελοιογραφίες, ανέκδοτα, φωτογραφίες ηθοποιών και κείμενα σκανδαλιστικά».
Εκδότης και διευθυντής ήταν ο δημοσιογράφος Αντώνης Κοσματόπουλος και τα κείμενα ήταν γραμμένα σε παραφθαρμένα εβραϊκά, αρμένικα, τουρκικά, ακόμη και... μάγκικα.
Το Φαλιμέντο δημοσίευε σε συνέχειες το ανάγνωσμα «Σφίξε με, είμαι δική σου», το «Ο Διάβολος εν Θεσσαλονίκη», ενώ είχε και στήλη με τα μελλούμενα -κάτι σαν τα σημερινά ζώδια- που διαβάζονταν μετά μανίας από τους αναγνώστες. Όσο η κυκλοφορία ανέβαινε η εφημερίδα γινόταν και πιο τολμηρή κι είναι χαρακτηριστικό πως για το άρθρο σε συνέχειες «Τα κορίτσια της Θεσσαλονίκης», το οποίο συνοδεύονταν από φωτογραφία ημίγυμνων κοριτσιών, έγινε μήνυση από τον εισαγγελέα και ο συντάκτης Νίκος Φαρδής, μετέπειτα αρχισυντάκτης της εφημερίδας Μακεδονία, καταδικάστηκε.
Η εφημερίδα Το Φαλιμέντο ήταν ίσως η πρώτη που άνοιξε τον χορό των προσφορών, καθώς το 1934 κυκλοφόρησε σε σχήμα βιβλίου και διανεμόταν μαζί με την έκδοση, το 16σελιδο μυθιστόρημα «Έρως, πόθος, λαγνεία», που εκτόξευσε την κυκλοφορία. Ερωτικά σκάνδαλα, αποκαλυπτικά μυστικά που μοιράζονταν τα κορίτσια μεταξύ τους, οικογενειακές ιστορίες με έξτρα πικάντικες λεπτομέρειες, περιείχε το βιβλιαράκι που γινόταν ανάρπαστο και οι Θεσσαλονικείς της εποχής αγαπούσαν να το μισούν. Ο Γιώργος Σταμπουλής στο βιβλίο του «Η ζωή των Θεσσαλονικέων πριν και μετά το 1912» αναφέρει πως συχνά η εφημερίδα Το Φαλιμέντο δημοσίευε αθώες και ρομαντικές επιστολές που διαβάζονταν κανονικά μέσα στην ύλη, ενώ αν κάποιος δίπλωνε με έναν ιδιαίτερο τρόπο το χαρτί το περιεχόμενό τους γινόταν σκανδαλιστικό.
«Είναι φάρμακον κατά της λύπης, της στενοχώριας, της νευρασθένειας, της φτώχιας του δυστυχισμένου κοσμάκη. Είναι η παρηγοριά των χηρών, γεροκτοκορών, ζωντοχηρών και παντός θηλυκού», έγραψε ο ιδιοκτήτης του τυπογραφείου όπου γινόταν η εκτύπωση, Δημοσθένης Ρίζος.
Και παρότι οι γονείς απαγόρευαν στα παιδιά και ιδίως στα κορίτσια να διαβάζουν -αν και βρισκόταν σχεδόν σε κάθε σπίτι- Το Φαλιμέντο έφτασε να πουλά κοντά στις 15.000 φύλλα ακόμη και τις εποχές που ο εκδότης της σερνόταν σε δικαστήρια από τη μια άκρη της Ελλάδας ώς την άλλη για προσβολή της δημόσιας αιδούς και συκοφαντικά δημοσιεύματα.
Σκάνδαλον, ήταν ο τίτλος μιας άλλης σατιρικής εφημερίδας, με πλήθος γελοιογραφιών, φωτογραφίες κοριτσιών με κομπινεζόν και καλτσοδέτες, πραγματικό σκάνδαλο για τη δεκαετία του 1920 που κυκλοφορούσε. Πουλιόταν 1 δραχμή και από τον Απρίλιο του 1923, είχε ένθετο τη Μοδιστρούλα, προφανώς με νέα για την κοπτική-ραπτική της εποχής, αλλά και ρομαντικές ιστορίες για τα κορίτσια που εργάζονταν σκληρά πάνω στις ραπτομηχανές ή έραβαν στο χέρι με τη βελόνα, την κλωστή, τη δαχτυλήθρα. Το Σκάνδαλον εκδιδόταν κάθε 10 μέρες και το ένα και μοναδικό φύλλο που έχει διασωθεί φέρει ημερομηνία 22 Μαΐου 1924 και βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη.
Ο Γιώργος Ησαΐας-Ταγκό εξέδιδε το 1923 τη σατιρική εφημερίδα που έφερε το όνομά του, Ταγκός, η οποία όμως δεν μακροημέρευσε, λόγω της ασθένειας του εκδότη. Το 1924 ανέστειλε για λίγο την έκδοση γιατί, όπως έγραψε ο Ταγκός, προσβλήθηκε από σοβαρή ασθένεια και χρειάστηκε να υποβληθεί σε ακτινοβολίες στον λαιμό, που τον μετέτρεψαν «από ταγκό σε μουγκό». Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου έχασε τη μάχη για τη ζωή και το αναγνωστικό κοινό την ευχάριστη ως ανάγνωσμα εφημερίδα.
Πάνω-κάτω την ίδια περίοδο -φθινόπωρο του 1924- ξεκίνησε να εκδίδεται ο Κόκορας, με ύλη αστεία, σατιρικά κείμενα και αποκαλυπτικές αφηγήσεις για τις τελευταίες μέρες πριν την καταστροφή της Σμύρνης.
Λίγους μήνες αργότερα οι πλανόδιοι πωλητές είχαν κάτω από τη μασχάλη τους τον «Γάιδαρο», μια εφημερίδα με έμμετρα κείμενα.
«Το φύλλον εν μονόδραχμον κι ο στίχος εξ δραχμάς/ ο Γάιδαρος θα δέχεται στο μέλλον συνδρομάς.... Συνδρομή για κάθε χρόνο πενηντάδραχμον και μόνο/Για τα έξω όμως μέρη μία λίρα και στο χέρι», έγραφε στην πρώτη σελίδα του.
Η εφημερίδα ανέπτυξε μια ιδιαίτερη και έντονη επικοινωνιακή πολιτική. Διοργάνωνε παρέλαση ανθοστολισμένων γαϊδάρων στην οδό Εγνατία και λαχειοφόρο αγορά με έπαθλο ένα... γαϊδούρι, ενώ καλούσε σε γεύματα με ξεφάντωμα τους αναγνώστες της.
Ως συνέχεια του... Γάιδαρου -γεγονός που φαίνεται από την αρίθμηση των φύλλων- έρχεται η τετρασέλιδη εφημερίδα «Σατυρική», η οποία στον τίτλο της, στη θέση του Υ, έχει το σκίτσο ενός γαϊδάρου και το γράμμα σχηματίζουν τα αφτιά του.
Η «Γλωσσού» εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1926, με τον εκδότη της, Ευριπίδη Πουλίδη, να γράφει: «δύο χρόνια πλησιάζουνε, που γράφω μετά μανίας, για την ανηθικότητα Θράκης-Μακεδονίας/ Και αν με διάβασαν καλά εις όσα γράφω/ αντί της φυλακίσεως ευχαριστίας θα΄χω». Ουδόλως έλαβε ευχαριστίες βέβαια, αφού τα δημοσιεύματα και οι αποκαλύψεις τον οδήγησαν συχνά-πυκνά στα δικαστήρια.
Άλλες σατιρικές εφημερίδες, για τις οποίες όμως υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία, ήταν στην προπολεμική Θεσσαλονίκη: Το Ξαφνικό, ο Παπαγάλος, το Φραγγέλιον, το Τσάρλεστον, ο Τσαρλατάνος, ο Μπεκρής, ο Καρχαρίας, το Γούστο, το Ψέμμα, οι Γίγαντες.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει σε μία σατιρική εφημερίδα την οποία εξέδιδαν φοιτητές. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Τομανά, το «Μούβιτον» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1936, στον χορό της Γεωπονικής Σχολής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με δηλώσεις μάλιστα του πρύτανη και καθηγητών και τα επόμενα δύο χρόνια επίσης διανεμήθηκε στον ίδιο χορό.
*Με πληροφορίες και φωτογραφίες από το βιβλίο του Μανώλη Κανδυλάκη, Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης, Γ΄ 1923-1941.