Την εξέλιξη της οδού Αγίου Μηνά και την παράλληλη αλλαγή της φυσιογνωμίας της πόλης από το 1912 και μετά πραγματεύεται η έκθεση «ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΔΡΟΜΟΥ: από την Καπάνατζα στην οδό Αγίου Μηνά» του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ), που εγκαινιάστηκε απόψε στον χώρο του βιβλιοπωλείου του ιδρύματος.
Η έκθεση πραγματοποιήθηκε με αφορμή τις γραμμές τραμ που ήρθαν στο φως στη διάρκεια των εργασιών ανάπλασης του δρόμου και έφεραν στο μυαλό μνήμες από τη Θεσσαλονίκη των αρχών του 20ου αιώνα.
Από την Καπάνατζα στην Αγίου Μηνά
Επί οθωμανικής ακόμα κυριαρχίας, η οδός Αγίου Μηνά αποτελούσε κομμάτι μιας εκ των κεντρικότερων οδικών αρτηριών της πόλης, της οδού Καπάνατζα.
Η Καπάνατζα, από την τουρκική λέξη Kapi που σημαίνει «πόρτα-πύλη», ένωνε την πλατεία Εμπορίου με τη σημερινή πλατεία Φαναριωτών. Σε φωτογραφία του 1890, η οδός εμφανίζεται ως χωματόδρομος με καθαρά οθωμανικό χαρακτήρα που περικλειόταν από μονώροφα και διώροφα σπίτια. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και την ένωση της με το ελληνικό κράτος, τα ονόματα των δρόμων αλλάζουν. H σημερινή λεωφόρος Νίκης ονομάζεται Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου και η Καπάνατζα παίρνει το όνομα του Ιωάννη Τσιμισκή.
Η πυρκαγιά του 1917 όμως και το επερχόμενο σχέδιο Εμπράρ αλλάζει την όψη της πόλης. Το τμήμα της Τσιμισκή που είναι σήμερα η οδός Αγ. Μηνά, δηλαδή το κομμάτι που ενώνει Βενιζέλου με πλατεία Εμπορίου, παραμένει σε μεγάλο βαθμό άθικτο από τις φλόγες που κατάπιαν μεγάλο μέρος του ιστορικού κέντρου. Έπειτα αυτονομείται και παίρνει το όνομα Αγίου Μηνά, προς τιμή του ιστορικού ναού Αγίου Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου που βρίσκεται σε αυτή. Λόγω της Καπάνατζα, μάλιστα για αρκετό καιρό οι κάτοικοι φωνάζουν τον δρόμο «Παλιά Τσιμισκή».
Ο Γάλλος αρχιτέκτονας Εμπράρ, στο νέο σχέδιο που παρουσιάζει, καταργεί την τότε Τσιμσική και εισάγει στα σχέδια τη σημερινή Τσιμισκή, έναν μεγάλο, εντυπωσιακό δρόμο που θα διανοιχθεί και θα είναι παράλληλος με την παραλιακή. Στο αρχικό του σχέδιο παρουσιάζει μεγάλα τετραγωνικά οικόπεδα 500 τμ το καθένα και έτσι καταργεί και τη μικρή οδό με τα χαμηλά σπίτια, την οδό Αγ. Μηνά.
Οι πιέσεις ωστόσο που ασκούνται κυρίως για τις άπιαστες τιμές πλέον που έχουν τα μεγάλα αυτά οικόπεδα, οδηγούν στην τροποποίηση του αρχικού και την παρουσίαση ενός δεύτερου σχεδίου για την πόλη στο οποίο η Αγίου Μηνά επιβιώνει άθικτη. Όπως αναφέρει ο διεθυντής του Πολιτιστικού Κεντρου Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ, Γιάννης Επαμεινώνδας, ένα από τα ισχυρότερα επιχειρήματα για τη διάσωση της οδού είναι ότι η βόρεια πλευρά του δρόμου έχει διασωθεί από τη φωτιά και έτσι δεν θα μπορούσε να κλειστεί στο εσωτερικό ενός ενιαίου τετραγώνου. Από τα κτήρια που γλύτωσαν της μεγάλης φωτιάς ήταν η εκκλησία, το κτήριο του Εβραϊκού Μουσείο αλλά η σημερινή στοά Αγ. Μηνά. «Είναι μια μικρή οδός αλλά με μια μεγάλη ιστορία», σημειώνει ο κ. Επαμεινώνδας.
Με τη δημιουργία γραμμών του τραμ στο σημείο, ο δρόμος αποκτάει και εμπορικό χαρακτήρα. Ενώ την περίοδο πριν την πυρκαγιά, είχε κυρίως κατοικίες, σταδιακά στην οδό εμφανίζονται ελληνικά μαγαζιά που εμπορεύονται έτοιμα ενδύματα, υφάσματα και υφάσματα επιπλώσεων αλλά και ραφτάδικα. Μάλιστα, όπως σημειώνει ο κ. Επαμεινώνδας, ένα από τα τελευταία «υφασματάδικα» έφυγε πρόσφατα από τον δρόμο.
Γραμμές Τραμ
Όπως ανέφερε ο κ. Επαμεινώνδας στην ομιλία του στα εγκαίνια της έκθεσης, είμαστε τυχεροί που στην οδό Αγ. Μηνά βρέθηκαν γραμμές τραμ και αυτό γιατί στις μεγάλες οδούς όπως την Τσιμισκή και την Εγνατία, οι γραμμές ξηλώθηκαν επιδεικτικά σηματοδοτώντας τη στροφή προς την ανάπτυξη. «Μάλλον επειδή η Αγίου Μηνά ήταν μικρός δρόμος, δεν ξήλωσαν τις γραμμές και αποφάσισαν απλά να τις καλύψουν με τσιμέντο», σημείωσε ο ίδιος. Οι γραμμές του τραμ που ήρθαν στο φως κατά τις εργασίες ήταν μια ευχάριστη έκπληξη που επανέφερε στη μνήμη εικόνες της τότε Θεσσαλονίκης αλλά και της μορφής που είχε η Αγίου Μηνά έναν αιώνα πριν.
Οι γραμμές στην οδό Αγίου Μηνά δημιουργούνται όταν το 1927 μεταφέρεται η γραμμή 1 του τραμ από την παραλία στην Τσιμισκή εξαιτίας των εργασιών υπερύψωσης της λεωφόρου Νίκης κατά ένα με ενάμιση μέτρο.
Η Τσιμισκή ωστόσο δεν έχει διανοιχθεί ακόμα μέχρι τέλους και έτσι δεν φτάνει μέχρι τα Λαδάδικα, άρα το τραμ αναγκάζεται για να επιστρέψει στο Ντεπώ να κάνει αναστροφή. Η αναστροφή αυτή γίνεται στο οικοδομικό τετράγωνο Βενιζέλου-Αγίου Μηνά- Ίωνος Δραγούμε - Τσιμισκή. Η στάση που βρισκόταν στην Αγίου Μηνά και αποτελούσε παράλληλα το τέρμα της γραμμής 1 ονομάζεται «Συνοικία των Τραπεζών» υποδηλώνοντας έτσι την ολοένα αυξανόμενη παρουσία ελληνικών τραπεζών, όπως η Τράπεζα Μυτιλήνης και η Τράπεζα της Ανατολής, στο τετράγωνο αυτό και την παράλληλη υποβάθμιση του γειτονικού φραγκομαχαλά ως οικονομικού κέντρου με βάση τις εβραϊκές τράπεζες.
Με την έλευση των ντιζελοκίνητων ιδιωτικών λεωφορείων τη δεκαετάι του '50, που κινούνται επιθετικά κατά του τραμ - εισβάλλοντας πολλές φορές ακόμα και μέσα στις γραμμές του-, το τραμ παρακμάζει. Το 1953 ξηλώνεται η γραμμή στην Τσιμισκή, που περνάει από την Αγ. Μηνά, και το 1957 η γραμμή στην Εγνατία.
Η επόμενη ημέρα
Η επόμενη ημέρα βρίσκει την οδό Αγίου Μηνά έτοιμη να αναδείξει το παρελθόν της αλλά και να διεκδικήσει δυναμικά το μέλλον της. Σύμφωνα με την απόφαση του δήμου, οι γραμμές του τραμ θα παραμείνουν στο σημείο ώστε να αποτελούν σημάδι των προηγούμενων χρόνων ενώ ο δρόμος από δρόμο ήπιας κυκλοφορίας που είχε αρχικά προγραμματιστεί να γίνει, θα μετατραπεί σε πεζόδρομο (δείτε εδώ).