Του Ανδρέα Παλαιοχωρινού
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: Σύμφωνα με οδηγία της ΕΕ για τη νιτρορύπανση των υδάτων (91/676/ΕΟΚ) τα κράτη - μέλη οφείλουν τα ακόλουθα:
Πρώτον, να προσδιορίσουν τα ύδατα που υφίστανται νιτρορύπανση καθώς και τα ύδατα που ενδέχεται να την υποστούν.
Δεύτερον, να ορίσουν στην επικράτειά τους συγκεκριμένες ζώνες ευπρόσβλητες από τη νιτρορύπανση (ΖΕΝ).
Τρίτον, να θεσπίσουν κώδικες ορθής γεωργικής πρακτικής ώστε να αποτρέψουν και να μειώσουν τη ρύπανση των υδάτων από νιτρικά στο μέγιστο δυνατό βαθμό.
Τέταρτον, να καταρτίσουν προγράμματα δράσης με μέτρα για τη μείωση και την πρόληψη του φαινομένου της νιτρορύπανσης, να εφαρμόσουν τα προγράμματα αυτά στις περιοχές ΖΕΝ ή στο σύνολο του εδάφους τους και να ενισχύσουν τα μέτρα αυτά εάν διαπιστωθεί ότι η αποτελεσματικότητά τους δεν ήταν επαρκής.
Πέμπτον, να επανεξετάζουν, τουλάχιστον ανά τετραετία, τον χαρακτηρισμό των ευπρόσβλητων ζωνών και των προγραμμάτων δράσης.
Παρόλα αυτά, τα κράτη της ΕΕ συχνά αναφέρουν ότι οι επιπτώσεις της τρέχουσας κλιματικής αλλαγής καθιστούν την πρόβλεψη της μελλοντικής ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων πιο δύσκολη. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι απρόσμενες περίοδοι ξηρασίας που βίωσε η Ευρώπη κατά τη διετία 2018 - 2019 είχαν ως συνέπεια τη σημαντική μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών, αλλά και την αύξηση της ρύπανσης από τις θρεπτικές ουσίες. Επίσης, μία αξιοσημείωτη επίπτωση της κλιματικής αλλαγής είναι και οι συνθήκες έντονης βροχόπτωσης, οι οποίες οδηγούν σε συσσώρευση εδαφών κορεσμένων από νερό, πλημμύρες και σημαντικό κίνδυνο απώλειας θρεπτικών ουσιών.
Παρακολούθηση
Για τον εντοπισμό δυνητικής ρύπανσης, ένα από τα πιο σημαντικά μέτρα που αναφέρονται στην οδηγία για τη νιτρορύπανση απαιτεί από τα κράτη της ΕΕ να δημιουργούν και να εφαρμόζουν κατάλληλα προγράμματα παρακολούθησης προκειμένου να αξιολογούν την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων δράσης που εφαρμόζουν.
Την περίοδο 2016-2019, 13 κράτη μέλη δυστυχώς δεν κατέθεσαν στοιχεία σχετικά με τη συμβολή της γεωργίας στην απόρριψη αζώτου στο υδάτινο περιβάλλον. Σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο (2012-2015), η εικόνα που σχηματίζεται είναι δυσανάλογη. Για τα 14 κράτη μέλη που υπέβαλαν στοιχεία και στις δύο τελευταίες περιόδους αναφοράς, το μέρος της απόρριψης αζώτου που αποδίδεται στη γεωργία μειώθηκε σε έξι κράτη μέλη, ενώ αύξηση σημειώθηκε στις άλλες οκτώ χώρες.
Υπόγεια Ύδατα
Στα υπόγεια ύδατα, η νιτρορύπανση εμφανίζεται κυρίως με τη μορφή αθροιστικής συσσώρευσης νιτρικών, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις φθάνουν σε επίπεδα που είναι απαγορευτικά για τη χρήση του νερού για ύδρευση. Οριακή τιμή έχει καθορισθεί από την ελληνική και διεθνή νομοθεσία η συγκέντρωση των 50 mg ανά λίτρο, ωστόσο ακόμα και σε μικρότερες συγκεντρώσεις (μεγαλύτερες από 25 mg ανά λίτρο) δημιουργούνται ανησυχίες για τη μακροχρόνια χρήση του νερού για πόση.
Κατά την περίοδο 2016-2019 το 14,1% των σταθμών υπόγειων υδάτων εξακολουθούσε να υπερβαίνει κατά μέσο όρο ετησίως τα 50 mg νιτρικών ιόντων ανά λίτρο, κατάσταση συγκρίσιμη με την προηγούμενη περίοδο αναφοράς κατά την οποία το 13,2 % των σταθμών υπερέβη τα 50 mg ανά λίτρο.
Μείωση 3% στην Ελλάδα
Για την Ελλάδα, ευχάριστο γεγονός αποτελεί το ότι μεταξύ των δύο περιόδων αναφοράς (2012-2015 και 2016-2019) σημειώθηκε μείωση της τάξης του 3% στο ποσοστό των σταθμών υπόγειων υδάτων που υπερβαίνουν το όριο των 50 mg νιτρικών ιόντων ανά λίτρο νερού. Από περίπου 18% σε 15%. Παρόλα αυτά, συνεχώς θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα περιορισμού της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων, ώστε να διασφαλίζεται η καλή ποιότητά τους καθώς και η προστασία της βιοποικιλότητας.
Η Ελλάδα, στο μεγαλύτερο μέρος της σημειώνει αρκετά χαμηλές μέσες συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων στα υπόγεια ύδατα, με τις μετρήσεις να κυμαίνονται κάτω από τα 25 mg ανά λίτρο νερού. Ωστόσο, προβληματισμοί δημιουργούνται για την περιοχή της Αττικής, στην οποία οι αντίστοιχες μετρήσεις δείχνουν μέσες συγκεντρώσεις να ξεπερνούν ακόμα και το ανώτατο όριο των 50 mg ανά λίτρο.
Επιφανειακά Ύδατα
Στα επιφανειακά ύδατα και ιδιαίτερα στις λίμνες και στους κλειστούς κόλπους η παρουσία αυξημένων συγκεντρώσεων αζωτούχων και φωσφορικών ενώσεων, σε συνδυασμό και με την ηλιακή ακτινοβολία, ενισχύει, και συχνά σε υπερβολικό βαθμό, την ανάπτυξη υδρόβιας βλάστησης και φυτικών μικροοργανισμών στο νερό (φυτοπλαγκτόν), δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό το φαινόμενο του ευτροφισμού. Στις επακόλουθες συνέπειες του ευτροφισμού περιλαμβάνονται η μείωση του διαλυμένου οξυγόνου στα βαθύτερα στρώματα του νερού, η δημιουργία τοξινών που σκοτώνουν τα ψάρια, η παραγωγή ενώσεων που προσδίδουν δυσάρεστη οσμή στο νερό και η γενικότερη διαταραχή της οικολογικής ισορροπίας.
Σε επίπεδο ΕΕ, έχει αναφερθεί ότι το 36% των ποταμών, το 32% των λιμνών, το 31% των παράκτιων και το 32% των μεταβατικών υδάτων, καθώς και το 81% των θαλάσσιων υδάτων εμφανίζουν χαρακτηριστικά ευτροφισμού.
Η Ελλάδα, σε ποσοστό υψηλότερο του 80% των επιφανειακών της υδάτων εμφανίζει συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων μικρότερων των 2 mg ανά λίτρο νερού, βρισκόμενη σε σημαντικά πλεονεκτικότερη θέση από την πλειοψηφία των υπολοίπων κρατών μελών της ΕΕ. Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να τονισθεί ότι, για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση της υψηλής ποιότητας των επιφανειακών της υδάτων, θα πρέπει συνεχώς να ελέγχεται και να περιορίζεται η αλόγιστη χρήση κάθε είδους δραστηριότητας που ενδέχεται να προκαλέσει ρύπανση στα ύδατα αυτά.
Επίσης, η χώρα μας σε όλα τα επιφανειακά ύδατα των εδαφών της, ανήκει στις χαμηλότερες ποσοστιαίες κλίμακες ευτροφισμού. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στη Βόρεια Ελλάδα, όπου εκεί έχει καταγραφεί μία ελαφρώς υψηλότερη ευτροφική κατάσταση στα επιφανειακά ύδατα της τάξης του 20-40%. Για αυτό το λόγο, ότι προγράμματα δράσης και μέτρα προστασίας των επιφανειακών υδάτων πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή ισχύ, ώστε να διασφαλίζεται η ποιότητα των τοπικών οικοσυστημάτων.
*Ο Ανδρέας Παλαιοχωρινός είναι Μηχανολόγος Μηχανικός - Master ΑΠΕ και συνεργάτης της ευρωβουλευτού ΝΔ – ΕΛΚ Μαρίας Σπυράκη.
Το άρθρο προέκυψε από την ανάλυση στοιχείων από την Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2021) σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 91/676/ΕΟΚ του Συμβουλίου, από το διαδικτυακό χάρτη του Ερευνητικού Κέντρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.